جدال طب سنتی و مدرن/ داروی امام کاظم (ع) درمان چه بیماریی است؟
جدال علم مدرن پزشکی و طب سنتی در ایران روز ها بالا گرفته است.بطوری که بسیاری از منتقدین مسئولان زی ربط را برای مجوز دادن غیر کارشناسی به این داروها مورد انتقاد قرار داده اند. یکی از اینها دارویی موسوم به امام کاظم ع است که حاشیه های زیادی به وجود آورده است.
صدای ایران- اگر بخواهیم منصف باشیم باید بگوییم که درست چند روز قبل از اینکه خبر توزیع داروی امام کاظم (ع) از طرف زیرمجموعه‌های استانی سازمان اوقاف به گوش برسد ایرج حریرچی، معاون وزارت بهداشت در یک گفت‌وگوی مفصل تاکید کرد که هیچ دارویی نداریم که منصوب به امامان باشد. او گفت: «اولا باید بدانیم که نباید اسامی مقدس خود را روی دارو‌های ساختگی‌مان بگذاریم حتی اگر هم تاثرگذار باشند.»
چند هفته‌ای می‌شود که وزارت بهداشت در برابر درمان‌های سنتی کرونا آنقدر کوتاه آمده که صدای بعضی از پزشکان هم درآمده است حتی در غائله اخیر استعفا‌ها در وزارت بهداشت هم ردی از این نگاه مثبت به طب سنتی دیده می‌شد؛ جایی که رضا ملک‌زاده معاون پژوهشی وزارت بهداشت در نامه استعفایش یکی از دلایل جدایی‌اش از وزارت بهداشت را همین عرصه دادن وزیر بهداشت به طب سنتی اعلام کرد با این وجود هنوز موضع دقیق این وزارتخانه در برابر دارو‌هایی که از طرف اهالی طب سنتی برای درمان کرونا پیشنهاد می‌شود روشن نیست و این وسط دارویی منسوب به امام کاظم (ع) از بقیه حاشیه‌دارتر هم بوده است.
داروی امام کاظم (ع) را تایید نمی‌کنیم
به نوشته روزنامه هفت صبح، دیروز کیانوش جهانپور روابط عمومی وزارت بهداشت در صفحه توئیترش متن نامهای را گذاشت که سربرگ سازمان اوقاف و امور خیریه به نظر می‌رسید و در بخشی از نامه اینطور نوشته شده بود: «با توجه به اینکه داروی امام کاظم از سوی وزارت بهداشت جهت درمان بیماری کرونا مورد تایید قرار گرفته است مقتضی است که در صورت امکان نسبت به تهیه و توزیع این دارو بین بیماران اقدام گردد.»
جهانپور در مورد این نامه توئیت کرد: «اصالت این نامه هنوز تایید نشده، اما در هر صورت هیچ دارو و فرآورده‌ای منسوب به امام کاظم یا با ترکیب مشهور به این نام به هیچ وجه از سوی وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو برای هیچ مورد مصرفی تا امروز تایید نشده و مطلب عنوان شده در این متن کذب محض است.»
بسته کمک معیشتی همراه داروی امام کاظم (ع)
البته فقط همین نامه نبود که بالاخره واکنش وزارت بهداشت را به دنبال داشت بلکه نزدیک به دو هفته است که مسئولان سازمان اوقاف و امور خیریه در شهرستان‌های مختلف خبر می‌دهند که در قالب طرح ویژه شهید سلیمانی که در آن بسته‌های حمایتی و معیشتی به افراد بی‌بضاعت داده می‌شود، داروی امام کاظم (ع) هم به دست نیازمندان می‌رسد.
مثلا محمدحسین بلک مدیر اوقاف و امور خیریه اصفهان دو هفته پیش اعلام کرد که در طرح ویژه شهید سلیمانی ۱۵هزار بسته معیشتی به همراه داروی امام موسی کاظم (ع) که مورد تایید وزارت بهداشت است به نیازمندان داده شده است همچنین ناصر سید آقایی رئیس اداره اوقاف ناحیه دو کرمانشاه هم ۱۰روز پیش گفت: «دو هزار بسته داروی امام کاظم (ع) از محل عوائد موقوفه آیت الله کرکوکی در کرمانشاه در حال تهیه است.»
داروی منسوب به امام نداریم
اگر بخواهیم منصف باشیم باید بگوییم که درست چند روز قبل از اینکه خبر توزیع داروی امام کاظم (ع) از طرف زیرمجموعه‌های استانی سازمان اوقاف به گوش برسد ایرج حریرچی، معاون وزارت بهداشت در یک گفت‌وگوی مفصل تاکید کرد که هیچ دارویی نداریم که منصوب به امامان باشد. او گفت: «اولا باید بدانیم که نباید اسامی مقدس خود را روی دارو‌های ساختگی‌مان بگذاریم حتی اگر هم تاثرگذار باشند.
زیرا اگر اشکالی در آن به وجود آمد به ائمه جسارتی نشود. ضمن اینکه، چون بیش از ۵۰ درصد مبتلا‌ها بدون هیچ دارویی و ۸۰ درصد مبتلا‌ها با عوارض جزئی و دارو‌های یادشده درمان می‌شوند اگر به آن‌ها شربت آلبالو هم بدهیم خوب می‌شوند بنابراین صرف اینکه چند نفر فلان دارو را مصرف کردند و خوب شدند دلیل خوبی برای تجویز دارو و اعلام اثربخشی آن نیست.»
تایید وزارت بهداشت از کجا آمد؟
با توجه به موضع‌گیری روشن ایرج حریرچی و حرف‌های مشابهی که بار‌ها در مورد داروی امام کاظم (ع) زده شده پس چرا ناگهان خیلی‌ها فکر کردند که این دارو تایید وزارت بهداشت را گرفته؟ برای جواب دادن به این سوال هم باید سراغ حرف‌های خود وزارت بهداشتی‌ها برویم مثلا همین کیانوش جهانپور یازدهم آبان ماه در توئیتی نوشت: «۶۷ کارآزمایی بالینی طب سنتی در کرونا با دریافت مجوز از کمیته اخلاق، از آغاز همه‌گیری کلید خورده البته هیچ کدام ادعای درمان ندارند بلکه می‌توانند روند بهبود بیماران را سرعت ببخشند. ۱۰مورد به سرانجام رسیده و فعلا یک مورد در انتظار تایید نهایی از سازمان غذا و دارو است.»
او در توئیت دیگری بلافاصله بعد از این توئیت نشانه‌های یکی از این داروها را داد و نوشت: «فقط یک نمونه از کارآزمایی‌های بالینی مبتنی‌بر طب سنتی که مجوز کمیته اخلاق و کد irct دارد و البته ظرف ۶ ماه گذشته در حال مطالعه است: بررسی اثر مکمل گیاهی حاصل از ترکیب شکر سرخ، هلیله سیاه و مصطکی همراه با پروتکل درمانی وزارت بهداشت بر سیر بیماری کووید-۱۹»
خب این ترکیبی که جهانپور آن را توضیح داد ترکیب همان دارویی است که به عنوان داروی امام کاظم (ع) معروف شده و درست از وقتی وزیر بهداشت خبر از اعطای مجوز به چهار داروی گیاهی داد و جهانپور هم از این ترکیب رونمایی کرد بازار استفاده از آن داغ‌تر شده و حتی سر از بسته‌های معیشتی نیازمندان درآورده است و حالا وزارت بهداشت تایید و دادن مجوز به آن را به کلی تکذیب می‌کند.
برادران الزیات
اگر جزو خانواده‌هایی که کرونایی داشتند بوده‌اید به احتمال زیاد حداقل یک بار با توصیه دوست و فامیل برای استفاده از داروی امام کاظم (ع) آشنا شده‌اید. پودری زرد رنگ با بوی قوی ادویه‌ای غریب که روش مصرف عجیبی هم دارد. اینطور که اغلب توصیه‌کننده‌ها می‌گویند باید سه شب پشت سر هم یک قاشق چایخوری از این دارو را مستقیم به ته حلق بیمار برده و آنجا بپاشی.
مصرف‌کننده‌ها می‌گویند که بعد از استفاده از این روش برای چند ثانیه احساس خفگی خواهید کرد و ریه‌هایتان شوکه خواهند شد مخصوصا که اجازه ندارید آب بخورید و باید سر و ته این احساس خفگی را با کمک آب دهانتان هم بیاورید. اینکه بعد از مصرف این دارو چقدر بهبودی حاصل می‌شود موضوعی است که ما از بازتاب آن خودداری می‌کنیم، اما بیایید ببینیم اصلا سر و کله پودر موسوم به «داروی امام کاظم» از کجا پیدا شده؟
حجت الاسلام محمد الهی منش کارشناس فقه و احکام که در بررسی اصالت روایات تخصص دارد درباره ریشه این نسخه می‌گوید: «منبع این روایت کتاب طب الائمه است، نویسندگان این کتاب دو برادر به نامهای حسین بن بسطام بن سابور الزیات و برادرش عبدالله هستند که هر دوی این نویسنده‌ها شیعه بوده‌اند، اما قابل اعتماد بودنشان ثابت نشده است و حتی یک روایت هم در کتب اربعه ندارند.
در این کتاب نزدیک به ۴۰۰ روایت طبی وجود دارد. روایات این کتاب برخی مسند و برخی مرسل هستند یعنی بعضی از آن‌ها سند دارند و متصل به معصوم (ع) هستند. متصل به معصوم (ع) یعنی واسطه نقل خبر تا خود امام معصوم (ع) وجود دارد، اما برخی از این روایت‌ها اینطور نیستند در میان آن‌ها واسطه افتاده است که از ارزششان کم می‌کند؛ بنابراین عده کمی از بزرگان از این کتاب به عنوان منبع کتاب خودشان استفاده کرده‌اند. مرحوم طبرسی در کتاب مکارم الاخلاق برخی روایت‌های این کتاب را استفاده کرده و مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب وسائل الشیعه ۱۱۳روایت از این کتاب انتخاب کرده که همگی آن‌ها به خاطر مجهول بودن راویان ضعیف هستند.
در مورد روایت مربوط به داروی مورد اشاره، بین صاحب کتاب طب الائمه و امام معصوم (ع) سه راوی وجود دارد: روای اول «السری بن احمد بن السری» که مجهول است و حتی یک روایت در کتب اربعه ندارد، نفر دوم یحیی بن یحیی الارمنی که او هم کاملا مجهول است و قابل اعتماد نیست و راوی سوم که محمد بن سنان است، او هم فردی است که بین بزرگان درباره‌اش اختلاف وجود دارد و اغلب بزرگان جایگاه و توثیق او را ضعیف می‌دانند؛ لذا می‌توان گفت که این روایت از نظر سند به هیچ عنوان معتبر نیست.
حالا روایت را بررسی می‌کنیم: امام رضا علیه‌السلام بیمار شدند و پزشکان نزد ایشان آمده و برایشان نسخه‌های عجیب نوشتند حضرت فرمودند به کجا‌ها می‌روید؟ به سید و آقای این داروها اکتفا کنید. هلیله و رازیانه و شکر در سه ماه اول تابستان (فصل گرما) در هر ماه سه مرتبه و در سه ماه اول زمستان (فصل سرما) در هر ماه سه روز و هر روز سه مرتبه مصرف می‌شود و به جای رازیانه مصطکی قرار داده می‌شود پس فرد به بیماری مبتلا نمی‌شود مگر بیماری مرگ.»
این روایت از یک جهت تقریبا واضح است، اینکه مقدار و مرتبه مصرف دارو چطور است البته آن هم کاملا شفاف نیست، اما از دو جهت دیگر کاملا مبهم است؛ یکی اینکه آیا این دارو برای همه مناسب است یا برای برخی منع مصرف دارد چنانچه اطبا با آن همه روایتی که درباره فضیلت حجامت وجود دارد آن را برای همه مناسب نمی‌دانند. دوم اینکه مقدار مواد تشکیل‌دهنده و نسبت آن‌ها با هم اصلا معلوم نیست. ضمن اینکه چنانکه از روایت بر می‌آید این دارو جنبه پیشگیری دارد تا اینکه جنبه درمان داشته باشد در واقع جنبه درمانی از این دارو از این روایت استنباط نمی‌شود.»
چند هفته‌ای می‌شود که وزارت بهداشت در برابر درمان‌های سنتی کرونا آنقدر کوتاه آمده که صدای بعضی از پزشکان هم درآمده است حتی در غائله اخیر استعفا‌ها در وزارت بهداشت هم ردی از این نگاه مثبت به طب سنتی دیده می‌شد؛ جایی که رضا ملک‌زاده معاون پژوهشی وزارت بهداشت در نامه استعفایش یکی از دلایل جدایی‌اش از وزارت بهداشت را همین عرصه دادن وزیر بهداشت به طب سنتی اعلام کرد با این وجود هنوز موضع دقیق این وزارتخانه در برابر دارو‌هایی که از طرف اهالی طب سنتی برای درمان کرونا پیشنهاد می‌شود روشن نیست و این وسط دارویی منسوب به امام کاظم (ع) از بقیه حاشیه‌دارتر هم بوده است.
داروی امام کاظم (ع) را تایید نمی‌کنیم
به نوشته روزنامه هفت صبح، دیروز کیانوش جهانپور روابط عمومی وزارت بهداشت در صفحه توئیترش متن نامهای را گذاشت که سربرگ سازمان اوقاف و امور خیریه به نظر می‌رسید و در بخشی از نامه اینطور نوشته شده بود: «با توجه به اینکه داروی امام کاظم از سوی وزارت بهداشت جهت درمان بیماری کرونا مورد تایید قرار گرفته است مقتضی است که در صورت امکان نسبت به تهیه و توزیع این دارو بین بیماران اقدام گردد.»
جهانپور در مورد این نامه توئیت کرد: «اصالت این نامه هنوز تایید نشده، اما در هر صورت هیچ دارو و فرآورده‌ای منسوب به امام کاظم یا با ترکیب مشهور به این نام به هیچ وجه از سوی وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو برای هیچ مورد مصرفی تا امروز تایید نشده و مطلب عنوان شده در این متن کذب محض است.»
بسته کمک معیشتی همراه داروی امام کاظم (ع)
البته فقط همین نامه نبود که بالاخره واکنش وزارت بهداشت را به دنبال داشت بلکه نزدیک به دو هفته است که مسئولان سازمان اوقاف و امور خیریه در شهرستان‌های مختلف خبر می‌دهند که در قالب طرح ویژه شهید سلیمانی که در آن بسته‌های حمایتی و معیشتی به افراد بی‌بضاعت داده می‌شود، داروی امام کاظم (ع) هم به دست نیازمندان می‌رسد.
مثلا محمدحسین بلک مدیر اوقاف و امور خیریه اصفهان دو هفته پیش اعلام کرد که در طرح ویژه شهید سلیمانی ۱۵هزار بسته معیشتی به همراه داروی امام موسی کاظم (ع) که مورد تایید وزارت بهداشت است به نیازمندان داده شده است همچنین ناصر سید آقایی رئیس اداره اوقاف ناحیه دو کرمانشاه هم ۱۰روز پیش گفت: «دو هزار بسته داروی امام کاظم (ع) از محل عوائد موقوفه آیت الله کرکوکی در کرمانشاه در حال تهیه است.»
داروی منسوب به امام نداریم
اگر بخواهیم منصف باشیم باید بگوییم که درست چند روز قبل از اینکه خبر توزیع داروی امام کاظم (ع) از طرف زیرمجموعه‌های استانی سازمان اوقاف به گوش برسد ایرج حریرچی، معاون وزارت بهداشت در یک گفت‌وگوی مفصل تاکید کرد که هیچ دارویی نداریم که منصوب به امامان باشد. او گفت: «اولا باید بدانیم که نباید اسامی مقدس خود را روی دارو‌های ساختگی‌مان بگذاریم حتی اگر هم تاثرگذار باشند.
زیرا اگر اشکالی در آن به وجود آمد به ائمه جسارتی نشود. ضمن اینکه، چون بیش از ۵۰ درصد مبتلا‌ها بدون هیچ دارویی و ۸۰ درصد مبتلا‌ها با عوارض جزئی و دارو‌های یادشده درمان می‌شوند اگر به آن‌ها شربت آلبالو هم بدهیم خوب می‌شوند بنابراین صرف اینکه چند نفر فلان دارو را مصرف کردند و خوب شدند دلیل خوبی برای تجویز دارو و اعلام اثربخشی آن نیست.»
تایید وزارت بهداشت از کجا آمد؟
با توجه به موضع‌گیری روشن ایرج حریرچی و حرف‌های مشابهی که بار‌ها در مورد داروی امام کاظم (ع) زده شده پس چرا ناگهان خیلی‌ها فکر کردند که این دارو تایید وزارت بهداشت را گرفته؟ برای جواب دادن به این سوال هم باید سراغ حرف‌های خود وزارت بهداشتی‌ها برویم مثلا همین کیانوش جهانپور یازدهم آبان ماه در توئیتی نوشت: «۶۷ کارآزمایی بالینی طب سنتی در کرونا با دریافت مجوز از کمیته اخلاق، از آغاز همه‌گیری کلید خورده البته هیچ کدام ادعای درمان ندارند بلکه می‌توانند روند بهبود بیماران را سرعت ببخشند. ۱۰مورد به سرانجام رسیده و فعلا یک مورد در انتظار تایید نهایی از سازمان غذا و دارو است.»
او در توئیت دیگری بلافاصله بعد از این توئیت نشانه‌های یکی از این داروها را داد و نوشت: «فقط یک نمونه از کارآزمایی‌های بالینی مبتنی‌بر طب سنتی که مجوز کمیته اخلاق و کد irct دارد و البته ظرف ۶ ماه گذشته در حال مطالعه است: بررسی اثر مکمل گیاهی حاصل از ترکیب شکر سرخ، هلیله سیاه و مصطکی همراه با پروتکل درمانی وزارت بهداشت بر سیر بیماری کووید-۱۹»
خب این ترکیبی که جهانپور آن را توضیح داد ترکیب همان دارویی است که به عنوان داروی امام کاظم (ع) معروف شده و درست از وقتی وزیر بهداشت خبر از اعطای مجوز به چهار داروی گیاهی داد و جهانپور هم از این ترکیب رونمایی کرد بازار استفاده از آن داغ‌تر شده و حتی سر از بسته‌های معیشتی نیازمندان درآورده است و حالا وزارت بهداشت تایید و دادن مجوز به آن را به کلی تکذیب می‌کند.
برادران الزیات
اگر جزو خانواده‌هایی که کرونایی داشتند بوده‌اید به احتمال زیاد حداقل یک بار با توصیه دوست و فامیل برای استفاده از داروی امام کاظم (ع) آشنا شده‌اید. پودری زرد رنگ با بوی قوی ادویه‌ای غریب که روش مصرف عجیبی هم دارد. اینطور که اغلب توصیه‌کننده‌ها می‌گویند باید سه شب پشت سر هم یک قاشق چایخوری از این دارو را مستقیم به ته حلق بیمار برده و آنجا بپاشی.
مصرف‌کننده‌ها می‌گویند که بعد از استفاده از این روش برای چند ثانیه احساس خفگی خواهید کرد و ریه‌هایتان شوکه خواهند شد مخصوصا که اجازه ندارید آب بخورید و باید سر و ته این احساس خفگی را با کمک آب دهانتان هم بیاورید. اینکه بعد از مصرف این دارو چقدر بهبودی حاصل می‌شود موضوعی است که ما از بازتاب آن خودداری می‌کنیم، اما بیایید ببینیم اصلا سر و کله پودر موسوم به «داروی امام کاظم» از کجا پیدا شده؟
حجت الاسلام محمد الهی منش کارشناس فقه و احکام که در بررسی اصالت روایات تخصص دارد درباره ریشه این نسخه می‌گوید: «منبع این روایت کتاب طب الائمه است، نویسندگان این کتاب دو برادر به نامهای حسین بن بسطام بن سابور الزیات و برادرش عبدالله هستند که هر دوی این نویسنده‌ها شیعه بوده‌اند، اما قابل اعتماد بودنشان ثابت نشده است و حتی یک روایت هم در کتب اربعه ندارند.
در این کتاب نزدیک به ۴۰۰ روایت طبی وجود دارد. روایات این کتاب برخی مسند و برخی مرسل هستند یعنی بعضی از آن‌ها سند دارند و متصل به معصوم (ع) هستند. متصل به معصوم (ع) یعنی واسطه نقل خبر تا خود امام معصوم (ع) وجود دارد، اما برخی از این روایت‌ها اینطور نیستند در میان آن‌ها واسطه افتاده است که از ارزششان کم می‌کند؛ بنابراین عده کمی از بزرگان از این کتاب به عنوان منبع کتاب خودشان استفاده کرده‌اند. مرحوم طبرسی در کتاب مکارم الاخلاق برخی روایت‌های این کتاب را استفاده کرده و مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب وسائل الشیعه ۱۱۳روایت از این کتاب انتخاب کرده که همگی آن‌ها به خاطر مجهول بودن راویان ضعیف هستند.
در مورد روایت مربوط به داروی مورد اشاره، بین صاحب کتاب طب الائمه و امام معصوم (ع) سه راوی وجود دارد: روای اول «السری بن احمد بن السری» که مجهول است و حتی یک روایت در کتب اربعه ندارد، نفر دوم یحیی بن یحیی الارمنی که او هم کاملا مجهول است و قابل اعتماد نیست و راوی سوم که محمد بن سنان است، او هم فردی است که بین بزرگان درباره‌اش اختلاف وجود دارد و اغلب بزرگان جایگاه و توثیق او را ضعیف می‌دانند؛ لذا می‌توان گفت که این روایت از نظر سند به هیچ عنوان معتبر نیست.
حالا روایت را بررسی می‌کنیم: امام رضا علیه‌السلام بیمار شدند و پزشکان نزد ایشان آمده و برایشان نسخه‌های عجیب نوشتند حضرت فرمودند به کجا‌ها می‌روید؟ به سید و آقای این داروها اکتفا کنید. هلیله و رازیانه و شکر در سه ماه اول تابستان (فصل گرما) در هر ماه سه مرتبه و در سه ماه اول زمستان (فصل سرما) در هر ماه سه روز و هر روز سه مرتبه مصرف می‌شود و به جای رازیانه مصطکی قرار داده می‌شود پس فرد به بیماری مبتلا نمی‌شود مگر بیماری مرگ.»
این روایت از یک جهت تقریبا واضح است، اینکه مقدار و مرتبه مصرف دارو چطور است البته آن هم کاملا شفاف نیست، اما از دو جهت دیگر کاملا مبهم است؛ یکی اینکه آیا این دارو برای همه مناسب است یا برای برخی منع مصرف دارد چنانچه اطبا با آن همه روایتی که درباره فضیلت حجامت وجود دارد آن را برای همه مناسب نمی‌دانند. دوم اینکه مقدار مواد تشکیل‌دهنده و نسبت آن‌ها با هم اصلا معلوم نیست. ضمن اینکه چنانکه از روایت بر می‌آید این دارو جنبه پیشگیری دارد تا اینکه جنبه درمان داشته باشد در واقع جنبه درمانی از این دارو از این روایت استنباط نمی‌شود.»
گزارش خطا
آخرین اخبار