شکست آمریکا در تمدید تحریم تسلیحاتی ایران/ آیا اروپا برای همیشه راه خود را از آمریکا جدا می کند؟

صدای ایران- روز جمعه به وقت آمریکا جلسه مجازی رأی گیری ۱۵ عضو شورای امنیت سازمان ملل درباره قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید نامحدود تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران برگزار شد و همانطور که انتظار می‌رفت، قطعنامه مزبور به تصویب اعضای شورا نرسید. البته، ترکیب آرا کمی غیرمنتظره بود، آمریکا با وجود تمام تلاش‌های دیپلماتیکی که انجام داده بود، نهایتا توانست فقط یک کشور - جمهوری دومینیکن- را به دادن رأی مثبت به قطعنامه خود متقاعد کند. ۱۱ عضو شورا از جمله سه کشور اروپایی عضو برجام - فرانسه، بریتانیا و آلمان- به قطعنامه آمریکا رأی ممتنع دادند. روسیه و چین به قطعنامه آمریکا رأی منفی دادند.

قطعنامه آمریکا برای تصویب شدن حداقل به ۹ رأی مثبت نیاز داشت. البته حتی اگر قطعنامه ۹ رأی لازم را می‌آورد، باز هم به احتمال زیاد توسط روسیه یا چین وتو می‌شد.

به هر حال، همانطور که انتظار می‌رفت، قطعنامه آمریکا رد شد و حالا این کشور وارد مرحله بعدی تلاش‌های خود در مقابل ایران شد.

ساعاتی بعد از رد قطعنامه آمریکا، کلی کرافت، سفیر آمریکا در سازمان ملل، بیانیه نسبتا طولانی منتشر کرد و صریحا اعلام کرد که آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه اقدام خواهد کرد.

در بیانیه کرافت آمده است: «طبق قطعنامه ۲۲۳۱، ایالات متحده قطعا حق دارد که فعال سازی [مکانیسم]ماشه بند‌های قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت را دارد. در روز‌های آینده، ایالات متحده این وعده را عملی خواهد کرد که برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی از هیچ تلاشی دریغ نخواهد کرد.»

فعال سازی مکانیسم ماشه به معنای بازگشت کل تحریم‌های سازمان ملل و در نتیجه فروپاشی کامل برجام خواهد بود. پرسش مهمی که در این جا مطرح شده این است که وقتی اعضای شورای امنیت با تمدید فقط بخشی از تحریم‌های بین المللی (تحریم‌های تسلیحاتی) موافق نیستند، چگونه با بازگرداندن کل تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران موافقت خواهند کرد؟
 

تحولات فعلی نشان می‌دهد که برخی اعضای برجام با فعال سازی مکانیسم ماشه توسط آمریکا - حداقل در برهه فعلی- مخالف هستند. روسیه و چین، در این خصوص موضع واضحی دارند و از اساس هیچ حقی برای آمریکا جهت فعال سازی مکانیسم ماشه قائل نیستند. اما اروپایی‌ها هم ظاهرا با فعال سازی مکانیسم ماشه مخالف هستند.

بعد از رد شدن قطعنامه آمریکا، نمایندگی بریتانیا در سازمان ملل بیانیه‌ای صادر کرد که در آن از مخالفت این کشور با فعال سازی مکانیسم ماشه سخن به میان آمده است.

در این بیانیه تصریح شده: «ما در حال حاضر، از اقدام برای فعال سازی ماشه حمایت می‌کند، این کار با تلاش‌های فعلی‌مان برای حفظ برجام در تضاد است.»

بریتانیا همچنین برای همکاری با سایر اعضای شورا درباره یک راه حلی که مورد حمایت شورا است، اعلام آمادگی کرد.

بیانیه نمایندگی آلمان درباره رد شدن قطعنامه آمریکا نیز کم و بیش لحن مشابهی داشت. آلمان در این بیانیه از انقضای تحریم‌های تسلیحاتی ایران ابراز نگرانی کرد، اما در عین حال خواستار اختصاص زمان و مشورت‌های بیشتر برای یافتی راهی شد که هم به «چالش‌های برخاسته از انقضای تحریم‌های تسلیحاتی» پاسخ‌های کافی بدهد و هم برای اعضای شورای امنیت مقبول باشد.

آلمان همچنین اعلام کرد که راه حل‌های ممکن را با سایر اعضای شورای امنیت بررسی کرده و برای ادامه این بررسی جهت یافتن راهی عمگرایانه به سوی آینده اعلام آمادگی کرد.

ظاهرا اروپایی‌ها به سایر اعضای شورای امنیت، از جمله روسیه، چین و آمریکا، پیشنهاداتی ارائه کرده اند. اما هنوز معلوم نیست که این پیشنهادات به کجا رسیده اند. با این حال، واضح است که تحرکات دیپلماتیک اروپا پیرامون این پیشنهادات افزایش یافته است.

برخی محافل رسانه‌ای منطقه‌ای ادعا می‌کنند که اروپایی‌ها ممکن است برای جلوگیری از بروز اختلاف میان آمریکا و اروپا بر سر مکانیسم ماشه، قطعنامه جداگانه‌ای برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ارائه دهند.

در همین رابطه، روزنامه الشرق الاوسط طی گزارشی از نیویورک به نقل از یک منبع دیپلماتیک مدعی شد که اروپایی‌ها در حال کار بر یک قطعنامه جداگانه‌ای هستند که به موجب آن تحریم‌های تسلیحاتی بین المللی، خصوصا در زمینه موشک‌های بالستیک و نفوذ منطقه‌ای ایران، علیه این کشور اعمال خواهد شد. به ادعای این منبع، اروپایی‌ها این قطعنامه را برای جلوگیری از بروز «اختلاف نظر عمیق» میان اروپا و آمریکا بر سر مکانیسم ماشه تدوین می‌کنند.

به گفته این منبع، اروپایی‌ها بر این باور هستند که خروج آمریکا از برجام، آن را از مزایای این توافق از جمله امکان فعال سازی مکانیسم ماشه محروم کرد. این منبع همچنین افزود که اروپایی‌ها نگران هستند که اقدام آمریکا در فعال سازی مکانیسم ماشه، اگر موفق شود، به نابودی کامل برجام منجر شود.
 

هنوز معلوم نیست که تلاش‌های اروپایی‌ها به کجا خواهد رسید. اگر آمریکایی‌ها واقعا دنبال یک راه حل میانه هستند، ممکن است اروپایی‌ها در جلوگیری از فروپاشی برجام موفق بشوند. اما چنانچه آمریکا قصد داشته باشد برجام را قبل از انتخابات سوم نوامبر کاملا از بین ببرد، در این حالت بعید است که اروپایی‌ها بتوانند آمریکا را به انصراف از فعال سازی مکانیسم ماشه متقاعد کنند.

همچنین هنوز روشن نیست که اگر آمریکا مکانیسم ماشه را فعال کند چه اتفاقی خواهد افتاد. آیا کشور‌ها تحریم‌های سازمان ملل را اجرا خواهند کرد یا اینکه با استناد به اینکه آمریکا حق استفاده از مکانیسم ماشه را ندارد، از اطاعت از تحریم‌های بین المللی سرپیچی خواهند کرد؟

در این زمینه حداقل دو دیدگاه وجود دارد. برخی بر این باور هستند که در صورت بازگشت تحریم‌های بین المللی، کشور‌های جهان ممکن است به رغم انتقاد از رفتار آمریکا، در عمل مجبور به اطاعت از تحریم‌های سازمان ملل شوند. مانند آنچه هم اکنون در جریان است. الآن هم بسیاری از کشور‌ها از تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران انتقاد می‌کنند، اما در عمل از انجام دادوستد بزرگ با ایران خودداری می‌کنند.

اما برخی دیگر معتقدند که در صورت بازگشت تحریم‌های بین المللی، کشور‌های جهان ممکن است به دو دسته تقسیم شوند؛ بخشی با اکراه یا از روی علاقه تحریم‌های بین المللی علیه ایران را اجرا خواهند کرد و برخی دیگر از این تحریم‌ها سرپیچی خواهند کرد.

به هر حال، صرفنظر از اینکه کدام دیدگاه به واقعیت نزدیک است، جامعه بین المللی در آستانه یک نزاع دیپلماتیک کم سابقه است. برخی گزارش‌ها حاکی از این است که آمریکا احتمالا هفته آینده فرآیند فعال سازی مکانیسم ماشه را فعال کند. باید منتظر ماند و دید که چنین اقدامی چه تبعات و اثراتی خواهد داشت.