جهان در انتظار شنیدن مواضع رییس‌جمهوری ایران است

چهره‌اش را درهم می‌کشد و با صدایی از ته‌گلو سخن می‌گوید. هنوز احمدی‌نژاد را به‌خاطر دارد و می‌پرسد مردم ایران مثل او فکر می‌کنند یا مثل روحانی؟ برای گفتن اسم روحانی هم ثانیه‌ای صدا در حنجره‌اش‌گیر می‌کند. خیلی‌ها هنوز احمدی‌نژاد را به‌خاطر دارند، از راننده تاکسی که من ‌را از فرودگاه «جان اف‌کندی» به محل اقامتم می‌رساند تا کارکنان سازمان‌ملل که چهره در هم می‌کشند وقتی که هشت‌‌بار سخنرانی‌اش در مجمع عمومی را به‌یاد می‌آورند. صبح روز سه‌شنبه در نشست تغییرات آب‌وهوا، سخنرانی روحانی را شنیده و می‌گوید سخنرانی‌اش خوب بود، مثل سخنرانی سال گذشته‌اش در مجمع عمومی. سیدمحمد خاتمی، گویا همان یک‌‌باری که به سازمان‌ملل آمده، آنقدر بی‌سروصدا آمده‌ و رفته که خیلی‌ها او را به یاد ندارند، مثل برخی از آنهایی که روزی رای ‌اولشان را به خاتمی دادند اما اکنون از شور جوانی گذر کرده و به محاسبه عمر در میانسالی رسیده‌اند.

با این‌حال هرسال که زمان سخنرانی‌های غرا در مجمع عمومی سازمان‌ملل فرامی‌رسد، یکباره توجه بسیاری در سراسر جهان به این نهاد جلب می‌شود. هشت‌سالی سخنرانی غرا از ایران به‌نفی هولوکاست و ارایه راه‌حل برای حل بحران‌های جهانی و تغییر ساختار شورای امنیت و... گذشت. سخنرانی‌هایی که بهتر است صندلی‌های خالی و بیرون‌رفتن تعداد زیادی عضو را از یاد نبریم. حسن روحانی، سال گذشته تازه‌نفس بود و در نیویورک از جهان بدون خشونت حرف زد و از ایران‌هراسی انتقاد کرد. سخنانی که احتمالا امسال هم با مضمون مشابهی تکرار می‌شود.

ساختمان اصلی ‌سازمان‌ملل و البته برخی نهادهای مرتبط و همکار با این سازمان در نیویورک است، اما کار اصلی این سازمان در سراسر جهان گسترده شده، وین، کشور دوم میزبان این نهاد است و بیشتر بر آفریقا، خاورمیانه و بهداشت و البته برنامه‌های توسعه‌محور جهان متمرکز است. شهر میزبان در حالت عادی، شلوغ است چه برسد به وقتی‌که روسای بیش از صدکشور با مراتب امنیتی شدید و چندصد خبرنگار و چندصد دیپلمات بخواهند در آن حضور پیدا کنند. سازمان‌ملل در خیابان اول، حد فاصل خیابان 42 تا 46، گسترده شده، ساختمان بلند شیشه‌ای، متعلق به بخش اداری و نهادها و... است و ساختمان مدور در میانه محوطه، متعلق به مجمع عمومی، سالن مدوری با کاشی‌های سبز. در محدوده خیابان اصلی، پرچم کشورهای عضو سازمان‌ملل، برافراشته است. دو، سه‌روزی است که پلیس محدوده سازمان‌ملل در خیابان اول را بسته و رفت‌وآمد عابران‌پیاده به خیابان اول با نشان‌دادن کارت سازمان‌ملل یا هرچیزی که اقامت فرد در آن خیابان را اثبات کند، شدنی است. در غیراین‌صورت باید راه دیگری از بین خیابان‌های متعدد متقاطع پیدا کرد.

بعد از گذراندن مراحل مختلف امنیتی و چک‌شدن وسایل، داخل مجموعه سازمان‌ملل، می‌توان چهره دیپلماتیک دنیا را دید.

یک‌هفته بعد از آغاز شصت‌ونهمین مجمع عمومی سازمان‌ملل، از چهارشنبه سخنرانی سران کشورها در این مجمع آغاز شد. روسای‌جمهوری، نخست‌وزیر یا وزرای خارجه کشورهای متعدد عضو این سازمان این‌روزها به نیویورک ‌آمده‌‌اند تا در فرصتی کوتاه، با سخنرانی‌ سالانه‌ای که دارند، مواضع خود نسبت به تحولات جهان، مشکلات کشورشان یا انتقاداتشان نسبت به سازمان‌ملل را مطرح کنند. همان فرصتی که در هشت‌سال متمادی برای ایران، به بستری برای ایجاد یک‌سال سوال و ابهام تبدیل می‌شد، ایرادهای کلان به ساختار جهانی که با سخنرانی نمی‌‌شد، تغییرش داد. این یکی برزیلی است، می‌پرسد: احمدی‌نژاد الان چه‌کار می‌کند؟

سخنرانی‌ها به‌صورت سنتی با برزیل آغاز می‌شود و با کشور میزبان یعنی آمریکا ادامه پیدا می‌کند. دیگر سخنرانی‌ها براساس مقام فرد و حروف الفبا از دیگر کشورها تنظیم می‌شود. سخنرانی حسن روحانی در روز دوم برنامه‌ریزی شده‌است. او سال گذشته، تنها اندکی بعد از تشکیل کابینه‌اش به نیویورک آمد و در همین جایگاه که با کاشی‌های سبزرنگ ساخته شده، از بیم و امید در جهان امروز گفت، از بیم و هراس جنگ، خشونت، افراطی‌گری و از امید به اقبال مردم به صلح و گفت‌وگو و اعتدال.  می‌توان گفت اتفاق اصلی هرسال در مجمع عمومی همین سخنرانی ‌سران است که بین هفت‌ تا 9 روز طول می‌کشد. توافق نانوشته‌ای زمان سخنرانی‌ها را 15دقیقه تعیین‌کرده‌ و فهرست سخنرانی‌ها براساس منطقه و جنسیت توزیع می‌شود. در مجمع عمومی امسال، 150عضو در سطح رییس حکومت و رییس دولت و بقیه در سطح وزیر خارجه در جلسات حضور خواهند داشت. به‌نظر می‌رسد سخنرانی‌های امسال بیش از همه معطوف به‌مسایل خاورمیانه، خشونت و آنچه به نام اسلام در منطقه رخ می‌دهد، باشد. تغییرات اقلیمی، مشکلات آفریقا و البته ابولا نیز اهمیت خود را دارد.  البته مجمع عمومی در طول سال موضوعات مختلفی را بررسی می‌کند و این موضوعات در نشست مشورتی بین رییس مجمع و دبیرکل تعیین می‌شود و از کشورهای عضو هم درخواست می‌شود که در آن مشارکت کنند. محورهایی مانند برنامه توسعه بعد از سال2015، اهداف توسعه هزاره برای 15 تا 20سال بعد و تغییرات آب‌وهوایی و البته مشکلات آفریقا جزو موضوعات اصلی مورد بررسی مجمع عمومی است.  شاید بسیاری از ما، سازمان‌ملل را با چادرهای امداد در کشورهای قحطی‌زده، بعد از سیل و جنگ و... به یاد بیاوریم. اما علاوه بر مجمع عمومی که در این فصل خبرسازترین اتفاق دیپلماتیک سال است، شورای امنیت، دیوان بین‌المللی دادگستری، دبیرخانه، شورای اجتماعی و اقتصادی نیز از دیگر ارکان این سازمان هستند؛ بازوهایی که هرکدام برای پیشبرد اهداف سازمان‌ملل تلاش می‌کنند. البته مجمع عمومی یک ویژگی مهم دارد؛ اینکه تمام کشورهای عضو سازمان‌ملل در آن عضو هستند و همه کشورهای عضو در آن رای و فرصت برابر دارند. همچنین تمام جزییات قطعنامه‌ها و بیانیه‌ها، توسط تک‌تک اعضا مورد بحث قرار می‌گیرد. به علاوه دیگر ارکان اصلی سازمان‌ملل باید گزارش‌های سالانه‌ای به مجمع عمومی ارایه ‌دهند و در صورتی‌که مجمع از محتوای این گزارش راضی نباشد، می‌تواند درخواست گزارش‌های اضافی کند.

ساختار مجمع عمومی کاملا شبیه یک پارلمان است، با حضور اعضایی از کشورهای مختلف. ابتدا موضوعات در جلسات عمومی بررسی و برای رسیدگی بیشتر به کمیسیون‌های تخصصی ارجاع می‌شود. برای تصویب نهایی دوباره باید به مجمع عمومی ارایه و مورد تصویب قرار گیرند. با این حال قطعنامه‌های مجمع عمومی بیشتر شبیه توصیه هستند و الزام‌آور نیستند، برخلاف قطعنامه‌های شورای امنیت.

شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین کارکردهای مجمع عمومی انجام اصلاحات در سازمان‌ملل و ارکان آن است. درحال حاضر یکی از موضوعات مورد چالش در ساختار سازمان ملل به ساختار شورای امنیت مربوط است که بین دولت‌های عضو سازمان‌ملل مورد بحث است. یکی از مهم‌ترین انتقادها، به ساختار این شورا مرتبط است که پس از پایان جنگ‌جهانی دوم تشکیل شده و به‌نظر می‌رسد هنوز تحت‌تاثیر شرایط آن زمان است. یکی از انتقادها این است که این شورا از تمام مناطق جهان نماینده ندارد. به‌دنبال همین انتقادها، از سال1991 بررسی‌هایی درباره تغییر ساختار این شورا آغاز شده، به‌عنوان نمونه موضوع افزایش تعداد اعضا به 25عضو، همین‌طور افزایش تعداد اعضای دایم، شرایط حق وتو و... اما هنوز تغییر اساسی در ساختار این شورا ایجاد نشده‌است. بر مبنای چارت سازمان‌ملل، اعضای شورا، دایم یا موقت باید کشورهایی باشند که بتوانند روی وضعیت صلح و امنیت جهان تاثیر بگذارند، در‌حالی‌که برای انتخاب دبیرکل، شرط اصلی چرخش در بین مناطق جغرافیایی است، در مورد شورای‌امنیت این موضوع، کاملا در حاشیه قرار دارد. به‌ویژه زمانی‌که یکی از اعضای شورا، خود درگیر بحرانی باشد، کارکرد این نهاد عملا با مشکل مواجه می‌شود، مانند تجربه چندماه گذشته این شورا و ناتوانی در حل مساله اوکراین به دلیل درگیربودن روسیه در ماجرا. سران برخی کشورها در سخنرانی‌های سالانه‌شان به ایراد انتقاداتی نسبت به شورای‌امنیت و کارکرد سازمان‌ملل می‌پردازند. محمود احمدی‌نژاد، رییس‌دولت پیشین ایران نیز عمدتا در سخنرانی‌های مجمع‌عمومی خود بر آن تمرکز می‌کرد.

در شرایط فعلی اصلاح ساختار مجمع‌عمومی و بررسی شرایط شخصیت دبیرکل بعدی در دستور کار مجمع قرار دارد. یکی از مهم‌ترین موضوعات در دستور کار مجمع‌عمومی اکنون موضوع تغییرات آب‌وهواست که به همین منظور اجلاس گسترده‌ای روز سه‌شنبه به این موضوع پرداخت که سران کشورهای مختلف در آن سخنرانی داشتند. حسن روحانی در سخنرانی خود در این نشست به خشکسالی‌های مستمر و بروز فقر، ناآرامی و نزاع سیاسی پرداخت و خواستار تعریف مکانیزم‌های اقتصادی برای ایجاد انگیزه در فعالیت‌های بشردوستانه مرتبط شد. باراک اوباما نیز در این نشست سخنرانی کرد و از نقش یکسان کشورهای توسعه‌نیافته و کشورهای توسعه‌یافته در مدیریت تغییرات اقلیمی حرف زد. برخی از کشورهایی که جزو مهم‌ترین کشورهای تاثیرگذار بر تغییرات اقلیمی شناخته می‌شوند، در این نشست حضور نیافتند.

منطقه کمترآرام خاورمیانه یکی از موضوعات همیشگی مجمع‌عمومی است و البته به‌طور همزمان در شورای‌امنیت مورد بحث قرار می‌گیرد. اما اساسا طبق قطعنامه‌‌ای مجمع‌عمومی مجاز شده به مسایلی مربوط به صلح و امنیت که شورای‌امنیت رسیدگی نکرده یا در مورد آن به توافق نرسیده، بررسی و رسیدگی کند حتی مجمع می‌تواند جلسات اضطراری در این زمینه تشکیل دهد.  مجمع‌عمومی هنوز موضوعات بسیار قدیمی در دستور کار دارد که به‌دلیل محدودیت زمانی یا از بین‌رفتن اهمیت‌شان هنوز بررسی نشده است، اما موضوعات قدیمی به‌دلیل وجود یک پیچیدگی قانونی قابل‌حذف نیستند. دبیرکل سازمان‌ملل‌متحد، رییس مجمع‌عمومی، نمایندگان رسمی 193دولت عضو و حدود هشت‌عضو ناظر، می‌توانند در این اجلاس سخنرانی کنند، اما برای سخنرانی هر فرد دیگری در جلسه عمومی مجمع، باید مجمع‌عمومی تصمیم‌گیری کند.  مهم‌ترین مصوبات مجمع‌عمومی در 68دوره‌ای که تاکنون برگزار شده، رفع استعمار از آفریقا در دهه70، نشست هزاره‌دوم در سال2000 که منجر به تصویب اهداف توسعه هزاره شد و مصوباتی در زمینه حمایت از کودکان و زنان بوده ‌است. با این‌حال نباید از یاد برد مجمع، پارلمانی است که قواعد را تصویب می‌کند اما عمل و اجرای این تصمیمات در اختیار سایر ارکان سازمان‌ملل و اعضای آن است. اما آنچه بیش از همه در مورد این نهاد بین‌المللی به چشم می‌آید، همان سخنرانی‌هایی است که سعی می‌کند بر دنیا تاثیر بگذارد و در مواردی نیز افکارعمومی را به‌خود معطوف می‌کند. همان‌طور که نشان‌دادن نقاشی بنیامین نتانیاهو از محاسبه زمانی‌اش در مورد دستیابی ایران به بمب اتم، در پشت همین تریبون با کاشی‌های سبز هنوز از خاطر بسیاری نرفته است.