شواهد موجود برای سر گیری دیپلماسی و کاهش تنش در منطقه خلیج فارس

زینب فتاح در بلومبرگ نوشت: در ماه‌های اخیر شاهد عقب نشینی کشور‌های عربی خلیج فارس از کمپین فشار حداکثری ترامپ علیه ایران بوده ایم. همه شواهد موجود نشان دهنده از سر گیری دیپلماسی و کاهش تنش در منطقه خلیج فارس هستند. برای مثال می‌توان به از سرگیری پرواز‌های مستقیم، مذاکرات بر سر آزاد سازی گروگان‌های زندانی و ملاقات‌های مخفیانه بین دیپلمات‌های دو طرف اشاره کرد.

به نوشته انتخاب، در ادامه این مطلب آمده است: هفته گذشته عربستان سعودی، امارات و بحرین در آخرین دقایق تصمیم گرفتند که در مسابقات فوتبال جام خلیج فارس در قطر مشارکت کنند. قطر در طول سی ماه گذشته به دلیل حمایت از ایران و برخی گروه‌های اسلام گرا در منطقه تحت فشار و محاصره اقتصادی همسایگان عرب خود قرار داشت.

هم زمان، در ماه‌های اخیر شاهد افزایش تلاش‌های کشور‌های منطقه برای پایان دادن به جنگ داخلی یمن بوده ایم. ائتلاف نظامی تحت هدایت عربستان از سال ۲۰۱۵ درگیر جنگ با شورشی‌های حوثی بوده اند. سعودی‌ها اخیرا شروع به آزاد سازی زندانی‌های حوثی کرده اند. عمان نیز به طور محرمانه ملاقات‌های چند جانبه مهمی را میزبانی کرده است. حتی حسن روحانی، رئیس جمهور ایران نیز به مذاکرات مستقیم کشورش با امارات اشاره کرده است.

در ماه اخیر نگرانی پادشاهی‌های عرب منطقه در مورد احتمال درگیری نظامی با ایران و نیرو‌های نیابتی اش در منطقه افزایش پیدا کرده است. به همین خاطر آن‌ها در حال تجدید نظر در مورد سیاست‌های خود هستند. اماراتی‌ها به سرعت پی بردند که آتش جنگ ابتدا دامن آن‌ها را خواهد گرفت. اقتصاد امارات وابستگی زیادی به تجارت و سرمایه گذاری خارجی دارد. تابستان امسال شاهد حوادث زیادی در خلیج فارس از جمله حمله به نفت کش‌های تجاری و سرنگونی یک پهپاد جاسوسی آمریکا بودیم. امارات در واکنش به تشدید تنش در منطقه تصمیم گرفت که نیرو‌های خود را از یمن خارج کند.

بحران انسانی ناشی از جنگ یمن انتقادات بین المللی زیادی را در پی داشت. در ماه سپتامبر امسال شاهد حملات موشکی گسترده‌ای علیه تاسیسات نفتی عربستان بودیم. ریاض انگشت اتهام را به سمت ایران نشانه گیری کرد. در نهایت بی تفاوتی دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا نسبت به حملات و اقدامات تحریک آمیز ایران باعث شد که سعودی‌ها استراتژی خود را تغییر دهد.

دیوید رابرتس، کارشناس مسائل خلیج فارس در دانشگاه لندن در این ارتباط گفت: «رهبران سعودی به اشتباه تصور می‌کردند که تحت چتر امنیتی آمریکا قرار دارند و خطری آن‌ها را تهدید نمی‌کند. اما حملات ماه سپتامبر علیه شرکت آرامکو نشان دادند که ایران شجاعت کافی برای انجام اقدامات انتقام جویانه را دارد».

البته مقامات ایران تمام اتهامات آمریکا و عربستان در مورد نقش خود در حملات ۱۴ سپتامبر را رد می‌کنند. تهران اشاره می‌کند که شورشی‌های حوثی مسئولیت اجرای این عملیات را بر عهده گرفته بودند. اما نهاد‌های اطلاعاتی غربی و سعودی معتقدند که این حملات از داخل خاک ایران پیاده سازی شده اند.

دولت ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای برجام خارج شد و دوباره تحریم‌های اقتصادی را علیه تهران وضع کرد. کمپین فشار ترامپ صادرات نفتی ایران را به مقدار قابل توجهی کاهش داده است. اما ترامپ تمایلی به شروع یک جنگ جدید در خاورمیانه ندارد. هدف از کارزار فشار حداکثری بازگرداندن ایران به پای میز مذاکره و دست یابی به یک توافق جامع‌تر است.

یکی از اولویت‌های اصلی رهبران عرب خلیج فارس جلوگیری از تسلط جمهوری اسلامی بر منطقه بوده است. با وجود این، همه کشور‌های منطقه به این نتیجه رسیده اند که درگیری نظامی در این منطقه نفت خیز به نفع هیچ کس نخواهد بود.

عمران خان، نخست وزیر پاکستان در ماه اکتبر تلاش‌های خود برای میانجیگری بین تهران و ریاض را شروع کرد. او با حسن روحانی و آیت الله علی خامنه ای، رهبر ایران دیدار کرده است. عمران خان همچنین گفتگو‌های خود با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی را سازنده توصیف کرد.

نخست وزیر پاکستان گفت که به درخواست ترامپ به تهران و ریاض سفر کرده است. در هر صورت تشدید تنش در منطقه شرایط لازم برای از سر گیری دیپلماسی را فراهم کرد.

عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجه عربستان سعودی ادعا کرد که تهران عامل اصلی بی ثباتی در منطقه است. دو کشور از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ روابط پر فراز و نشینی را تجربه کرده اند. بعید به نظر می‌رسد که تلاش‌های دیپلماتیک اخیر بتوانند همه اختلافات بین این دو قدرت منطقه را حل و فصل کنند.

افشین مولوی، کارشناس مسائل خاورمیانه در اندیشکده جان هاپکینز در مصاحبه با خبرگزاری ما گفت: «ایران و عربستان فاصله زیادی تا یک صلح پایدار دارند. در شرایط کنونی حضور ایران در عراق، سوریه، لبنان و یمن برای عربستان و امارات قابل پذیرش نیست».

البته کشور‌های عربی خلیج فارس رویکرد‌های متفاوتی را در قبال حوادث اخیر دنبال می‌کنند. حکومت امارات بر خلاف آمریکا و عربستان تصمیم گرفت که ایران را به عنوان عامل پشت حملات ماه مه و ژوئن علیه نفت کش‌های تجاری در نزدیکی سواحل خود معرفی نکند.

امارات برای اولین بار در طول شش سال گذشته مقامات امنیتی خود را برای مذاکره به تهران اعزام کرد. حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در تاریخ ۱۴ اکتبر اشاره کرد که دو طرف به دنبال بهبود روابط دوجانبه هستند و در آینده شاهد ملاقات‌های بیشتری بین مقامات ارشد دو کشور خواهیم بود.

دولت ترامپ در هفته‌های اخیر تصمیم گرفت که یک ائتلاف نظامی دریایی را در واکنش به حملات علیه نفت کش‌های تجاری تشکیل دهد و تعدادی نیروی جدید را به پایگاه نظامی خود در عربستان اعزام کند.

هم زمان، قدرت‌های دیگر از جمله روسیه در حال تلاش برای افزایش نفوذ خود در منطقه خلیج فارس هستند. ولادمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه با کمک ایران توانست رژیم بشار اسد در سوریه را نجات دهد. او همچنین در حال گسترش روابط اقتصادی و نظامی کشورش با عربستان سعودی د. دولت عبدل فتاح السیسی در مصر است. پوتین در ماه اکتبر به عربستان و امارات سفر کرده بود. مسکو قرارداد‌هایی به ارزش میلیارد‌ها دلار را با دو کشور امضا کرده است.