درسالن شهید قشقایی سایت نطنز چه خبر است؟

صدای سوت بلند و ممتد حاصل از چرخش روتورها نمی‌گذارد صدا به صدا برسد. تا همین چند ماه پیش خانواده‌ای کوچک بودند اما امروز به یکی از بزرگترین اجتماع‌های سانتریفیوژی در قلب ایران و منطقه تبدیل شده‌اند.

کد خبر: ۲۳۷۶۶۸

تاریخ انتشار: ۲۱ آبان ۱۳۹۸ - ۱۰:۴۲

صدای ایران-جای سوزن انداختن نیست. هر کدام در گوشه‌ای انفرادی، چندتایی و بعضا دسته جمعی قرار گرفته‌اند و هر یک به کار خود مشغول است. صدای سوت بلند و ممتد حاصل از چرخش روتورها نمی‌گذارد صدا به صدا برسد. تا همین چند ماه پیش خانواده‌ای کوچک بودند اما امروز به یکی از بزرگترین اجتماع‌های سانتریفیوژی در قلب ایران و منطقه تبدیل شده‌اند.

به گزارش صدای ایران، روز دوشنبه 13 آبان در ساعات پایانی اجرای گام سوم با حضور تعدادی از رسانه‌های داخلی از برخی اقداماتی که بنا بود در حوزه تولید و تست سانتریفیوژهای جدید در مدت اجرای این گام انجام شود، در بخش آزمایشگاهی (پیلوت) سایت نطنز رونمایی شد.

بازدید از سالن شهید قشقایی (S8) در سایت نطنز، مکانی بود که اقدامات مربوط به تولید و تست نسل‌های قدیمی و جدید سانتریفیوژها در آن در حال انجام بود. این سالن دو سال پیش در 14 خرداد به دستور مقام معظم رهبری برای نصب و ایجاد زیرساخت‌های جدید هسته‌ای ساخته و راه‌اندازی شد. در همین چارچوب مقامات سازمان انرژی اتمی تایید کرده‌اند که ایران این ظرفیت و توان را دارد که روزانه تا 60 سانتریفیوژ تولید کند.

برای ورود به این سالن باید ابتدا اقدامات محافظتی و ایمنی انجام گیرد از این رو پوشیدن لباس‌، پاپوش، دستکش و ماسک الزامی است و با توجه به اعلام مسئولان در این سالن مبنی بر این‌که ماشین‌ها حساس و در حال کار و تزریق گاز هستند باید از هرگونه نزدیک شدن به ماشین‌ها یا برخورد با آنها جدا خودداری شود. با وجود معطلی چندین ساعته در نهایت کمی بعد از ورود رییس سازمان انرژی اتمی به سالن مربوطه، خبرنگاران بدون هرگونه تجهیزات الکترونیکی وارد این سالن شدند.

صالحی که تعدادی از مسئولان سایت او را در این بازدید همراهی می‌کردند خود مرحله به مرحله توضیحات درباره فعالیت و عملکرد ماشین‌ها را به خبرنگاران توضیح داد.

مزرعه‌ای از سانتریفیوژها

سالن S8 مثل مزرعه‌ای کوچک همه نوع محصولی در آن یافت می‌شد. از سانتریفیوژهای IR-2m تا غول پنچ و نیم متری IR-9. ماشین‌ها به گونه‌ای دور هم جمع بودند گویی به یک جمع خانوادگی وارد شده‌ای. فرزندانی چاق و لاغر، کوتاه و بلند، قوی و ضعیف. سریع و کند و غیره.

این برای نخستین بار است که در جریان بازدیدهایی که از سایت‌های نطنز و فردو داشته‌ام، افراد عادی به ویژه خبرنگاران اجازه پیدا می‌کنند در میان سانتریفیوژهای در حال کار و تزریق گاز حرکت کنند. البته "پیاده روی" در میان تک سانتریفیوژها یا زنجیره‌های ده‌ تایی و بیست تایی بدون شک با حرکت در میان زنجیره سانتریفیوژهای 164 تایی یا 174 تایی در گود نطنز و فردو تفاوت دارد و افراد متفرقه اجازه ورود به حریم زنجیره‌های سانتریفیوژ در این دو سایت را ندارند.

مسئول سالن S8 که درباره دلیل ازدحام بیش از اندازه ماشین‌های سانتریفیوژ در این سالن پرسید، گفت: قرار است سالنی دیگر به این منظور در نظر گرفته شود. آزمایش انواع سانتریفیوژها در خانواده‌های مختلف و افزایش سرعت کار باعث شده این سالن این گونه شلوغ به نظر آید.

به گفته وی، قبل از تصمیم ایران برای کاهش تعهدات برجامی به ویژه گام سوم صرفا 48 سانتریفیوژ در این سالن وجود داشته است اما امروز حدود 490 ماشین در آن وجود دارد که نسبت به سه ماه گذشته 10 برابر رشد داشته است.

این مقام همچنین گفت که حدود 15 نوع سانتریفیوژ در این سالن وجود دارند که از خانواده‌های متفاوت ماشین‌های تولیدی ایران است.

شایان ذکر است با اضافه شدن میزان سو غنی سازی در نطنز و نیز بلافاصله با اجرای گام چهارم در فردو، تولید اورانیوم غنی‌شده به حدود 7 کیلوگرم در روز می‌رسد که این میزان همان مقداری است که ایران قبل از برجام روزانه تولید می‌کرده است. به طور حتم این میزان از سرعت در روند غنی‌سازی با اتکاء به فعالیت سانتریفیوژهای نسل جدید رخ خواهد داد.

معجزه در نطنز

به گفته علی اکبر صالحی، این سالن در سه ماه گذشته تمام وقت در حال فعالیت بوده و کارکنان و مسئولان سایت نطنز در این مدت کوتاه توانسته‌اند "معجزه" ای را در تولید دانش و تکنولوژی ماشین‌های جدید و تست آن‌ها به طور مکانیکی و شیمیایی رقم بزنند.

وی هم‌چنین اظهار کرد که "برای طراحی دینامیک دو سانتریفیوژ نسل جدید، به ترتیب نرم‌افزارهایی با بیش از 90 هزار و 200 هزار خط نوشته شده است که روز به روز هم در حال گسترش و به روز رسانی هستند.

صالحی خاطرنشان کرد: این نرم‌افزارها علاوه بر ارتقاء سطح توسعه فنی و تکنولوژیک سانتریفیوژها در صنایع دیگر از جمله ساخت انواع توربین‌ها مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

"بازگشت‌پذیری" با کمترین خرابی

در چارچوب گام سوم گازدهی به دو زنجیره 164 تایی ماشین‌های IR-4 و IR-2m شروع شد که با این اقدام میزان اورانیوم غنی شده کشور افزایش یافت. این درحالی است که هم‌زمان کلیه تست‌ها و آزمایش‌های باقی‌مانده مرتبط با این ماشین‌ها در حال انجام است و به گفته مسئولان سایت این تست‌ها در اسرع وقت به اتمام خواهد رسید تا بتوان برای استفاده صنعتی از این ماشین‌ها در کشور آماده شد. با پایان این اقدامات بیش از 2600 سو بر ظرفیت بالفعل غنی‌سازی کشور افزوده می‌شود که 30 درصد بیشتر از زمان قبل است.

علاوه بر این در دو ماه گذشته در جریان اجرای گام سوم یک زنجیره میانی 20 ماشینی از سانتریفیوژهای IR-4 و IR-2m به منظور تست راه‌اندازی و گازدهی شده است.

در طول سال‌های گذشته غنی‌سازی کشور فقط توسط ماشین‌های IR-1 انجام می‌شد و محصول و پسمان سایر ماشین‌های نسل جدید دوباره مخلوط می‌شد. اما در گام سوم برای اولین بار اختلاط محصول و پسمان تولیدی ماشین‌های نسل جدید متوقف شده و از آنها به منظور جمع‌آوری محصول غنی‌سازی استفاده می‌شود.

صالحی هم‌چنین درباره میزان خرابی سانتریفیوژها در جریان بازگرداندن ماشین‌ها به سیکل غنی سازی اظهار کرد: تصور ما این بود که برای بازگشت ماشین‌های IR-4 حداقل 10 درصد خرابی و ضایعات داشته باشیم اما در این روند کمتر از 3 الی 4 درصد تخریب داشتیم که این مساله رکوردی قابل توجه از توانمندی سازمان انرژی اتمی در حفظ و نگهداری سرمایه‌هایی است که قبلا مورد استفاده بوده‌ است و البته خط بطلانی است بر ادعای کسانی که فکر می‌کردند سانتریفیوژهای جمع‌آوری شده در نطنز برای زمان بازگشت‌پذیری دیگر نمی‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.

حال خوب خانواده IR-6

یکی از مهم‌ترین اقدامات در گام سوم انجام برخی تست‌ها و آزمایش‌ها در زمان کوتاه‌تر بر روی سانتریفیوژ IR-6 بود به طوری که گازدهی و تست زنجیره‌های 20 ماشین و 30 ماشین آن آغاز شد.

بر اساس مشاهدات خبرنگار ایسنا، ظرفیت و زیرساخت لازم برای ایجاد زنجیره 164 تایی از سانتریفیوژهای IR-6 در این بخش فراهم شده است.

ساخت و راه‌اندازی ماشین‌های IR-6 در سال 1388 شروع شد و بعد از 10 سال در مراحل پایانی تست‌هایش قرار گرفته است و البته هنوز تا تولید انبوه این نسل زمان زیادی باقی است. این ماشین هشت برابر نسل اول سانتریفیوژها ظرفیت غنی سازی دارد.

هم‌چنین گازدهی ماشین‌های زیربحرانی IR-6s مجددا شروع شده است و زنجیره 20 تایی آن راه‌اندازی و گازدهی شده است. این ماشین 6 سو دارد. انواع دیگری از ماشین‌ها در این خانواده به نام IR-6m با 12 سو و IR-6sm با 8 سو ساخته شده‌ و در حال تست بودند.

علاوه بر این تست، آزمایش و گازدهی ماشین سه بیلوز IR-5 (که این هم از خانواده IR-6 محسوب می‌شود) در قالب یک زنجیره 10 تایی انجام شده است که به گفته مسئولان سازمان انرژی اتمی انجام آزمایش روی IR-5 در روند تحقیق و توسعه ماشین پیشرفته IR-8 اثر بسیار مثبتی دارد.

IR-8ها سه تایی شدند

ساخت ماشین IR-8 با ظرفیت 24 سو در سال 1390 آغاز شد و بعد از هشت سال از تولید اولین ماشین، سازمان انرژی اتمی در سال جاری توانست دو ماشین دیگر از آن را تولید و نصب کند. از این رو اکنون سه ماشین IR-8 از نوع زیربحرانی در سالن S8 قرار دارد که به دو تای آنها گاز تزریق می‌شود و یکی دیگر در مرحله تست مکانیکی است.

علاوه بر این ماشین‌های جدید IR-8s با 9 سو و IR-8b با 15 سو از خانواده شماره 8 به تازگی تولید و نصب شده‌اند.
مسئولان سازمان انرژی اتمی و مذاکره‌کنندگان هسته‌ای همواره در حین مذاکرات و بعد از اجرای برجام در برابر انتقادها مبنی بر این‌که صنعت هسته ای با برجام "تعطیل" شده است خاطرنشان کرده‌اند که برجام همسو با نیازها و ملزومات فنی این صنعت توافق شده است.

این مقامات تاکید داشتند که محدودیت‌های پذیرفته شده در این صنعت متناسب با گام‌ها و روند فعالیت‌های خودمان پذیرفته شد از جمله در رابطه با تحقیق و توسعه.

هر ماشین جدید سانتریفیوژ بر اساس استاندارهای بین‌المللی حداقل به هشت سال زمان برای تست و آزمایش نیاز دارد تا به مرحله نهایی برای تولید انبوه برسد از این رو تعیین بازه زمانی هشت، ده و پانزده سال در برجام در همین چارچوب قابل توجه و درک است.

غول پنج و نیم متری

سانتریفیوژ جدید دیگری که برای اولین بار از آن در حضور نمایندگان رسانه‌ها رونمایی می‌شود و به گفته رییس سازمان انرژی اتمی "غولی" است برای خودش، IR-9 است که حدود پنج و نیم متر طول دارد و به خاطر ارتفاع زیاد آن، بخشی از سقف سالن شکافته تا فضای لازم برای نصب و تست آن فراهم شود. این ماشین پیشرفته حدود 50 سو ظرفیت غنی‌سازی دارد و در حال حاضر تست مکانیکی آن آغاز شده اما هنوز به آن گاز تزریق نشده است. طراحی این ماشین قبلا انجام شده اما ساخت و راه‌اندازی آن در چند ماه اخیر به ویژه دو ماه گذشته که اجرای گام سوم کلید خورد انجام شده است.

صالحی تاکید کرد: امیدواریم بتوانیم تا پایان سال جاری یک نمونه دیگر از نسل IR-9 را بسازیم.

رییس سازمان انرژی اتمی خاطرنشان کرد که "ایران اکنون قادر به تولید سانتریفیوژهای 100 سویی است و هدف از ساخت سانتریفیوژ IR-9 برای اثبات این توانمندی در چالش سیاسی است که ایران با آمریکا و غرب دارد."

به گزارش ایسنا، دو نوع دیگر از سانتریفیوژهای جدید در این بخش وجود داشت که از آنها نیز رونمایی شد. ماشین IRS از نوع تحت بحرانی با 12 سو در حال فعالیت بود. این نوع ماشین کوتاه و چاق است و تمامی قطعات آن بر اساس طراحی‌های جدید انجام شد است.

نوع دیگر IR-7 است که آن هم در این سالن نصب شده و 20 سو دارد. از نسل هفت سه ماشین ساخته و نصب است که یکی از آنها با یک بیلوز، دیگری بدون بیلوز و سومین ماشین با سه بیلوز که حدود سه متر طول دارد، است. در روز 13 آبان برای اولین بار به ماشین IR-7 سه بیلوزی گاز تزریق شد.

نوع دیگری از ماشین‌های سانتریفیوژ به نام Madular نیز در این بخش وجود داشت که دارای سبک خاصی از چینش زنجیره‌ای بود که موجب می‌شد ظرفیت غنی‌سازی آنها افزایش چشمگیری داشته باشد.

هم‌چنین برای اطمینان از میزان درصد غنی‌سازی دو دستگاه اندازه‌گیری غنای اورانیوم توسط متخصصان ایرانی ساخته و راه‌اندازی شده است که به صورت آنلاین این درصد را جهت اطلاع و اطمینان از کار ثبت می‌کند. با ساخت این دستگاه‌ نمونه‌ها مستقیم و آنلاین وارد دستگاه شده و اطلاعات لازم دریافت و آنالیز می‌شود به شکلی که مسئولان به راحتی می‌توانند از درصد غنا در هر مرحله مطلع شوند.

چهار دوربین‌ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بخش‌های مختلف این سالن نصب و بر روند فعالیت‌ها نظارت داشت. البته همان‌طور که قبلا هم اعلام شده اطلاعات این دوربین‌ها به شکل عکس در اختیار بازرسان در محل سایت قرار می‌گیرد و بعد از بازدید این عکس‌ها مجدد اطلاعات در اختیار مسئولان ایرانی قرار می‌گیرد.

به گزارش صدای ایران از ایسنا، این‌که در مدت زمانی کوتاه صرفا چند ماه، متخصصان ایرانی توانسته‌اند این حجم از اقدامات را در حوزه تحقیق و توسعه به انجام برسانند و ماشین‌های نسل جدید را به مرحله گازدهی در انواع مختلف برسانند حاکی از حیات این فعالیت‌ها در چهار سال گذشته و درستی اظهاراتی است که رییس سازمان انرژی اتمی همواره در این سال‌ها در رابطه با توانمندی و سرعت ایران در "بازگشت‌" به روند فعالیت‌ها بدون محدودیت‌های برجامی مطرح می‌کرد.