فرهنگ و تحولات اجتماعی

صدای ایران - چهاردهم آبان‌ماه روز فرهنگ عمومی نام‌گذاری شده است. فرهنگ کلمه‌ای کلی و غنی از دیرباز مورد مناقشه دانشمندان رشته‌های علوم انسانی بوده؛ تعاریف متعدد و نگرش مختلف نشان‌دهنده اهمیت این شاخص مهم زندگی اجتماعی بشر است.

فرهنگ از دیدگاه شورای عالی انقلاب فرهنگی، نظام‌واره‌ای از باورها و مفروضات اساسی، ارزش‌ها، آداب، الگوهای رفتاری ریشه‌دار و دیرپا و نیز نمادها و مصنوعات که ادراکات، رفتار و مناسبات جامعه را شکل می‌دهد و هویت آن‌را می‌سازد معنا شده است.

فرهنگ واژه‌ای به بلندای تاریخ بشریت که وجودش فیزیکی و ملموس نیست اما ضروری است چونان هوای تنفس! هویت‌ساز جامعه و میراث تاریخی یک ملت محسوب می‌شود و همواره مورد مطالعه و قضاوت دیگران قرار می‌گیرد.
فرهنگ تمدن‌ساز است و آبادگر، نوع دیگر فرهنگ می‌تواند ویران‌گر و مخرب باشد. فرهنگ در همه ارکان جامعه جاری و ساری است آن‌چه در سطح جامعه نمود دارد ثمره فرهنگ است.

بخش‌های تخصصی و گروه‌های مرجع نظام اجتماعی تلاش می‌کنند با استفاده از باورهای دینی، اعتقادی، هنر، ادبیات، اساطیر جنبه‌های فرهنگ را ترسیم نمایند اما باید پذیرفت آن‌چه وجهه غالب فرهنگ را در سطح جامعه نمایان می‌کند فرهنگ عمومی است همان که در آداب و معاشرت و رفتارهای اجتماعی به‌عنوان ثمره فرهنگ رخ نمایی می‌کند.

فرهنگ همواره از دو جنبه تخصصی مورد پایش و ارزیابی قرار می‌گیرد؛ نخست از دیدگاه رهبران و مسئولان ارشد نظام به‌واسطه دستیابی به داده‌ها، حوادث، وقایع و رصد انحرافات اجتماعی فرهنگی به‌جهت هدایت و ارتقای کیفی

رفتارهای فرهنگی و دوم دانشمندان و پژوهشگرانی که تحولات فرهنگی اجتماعی را مورد مطالعه قرار می‌دهند.
انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) را باید یک انقلاب فرهنگی دانست که بسیاری از بنیان‌های اجتماعی و فرهنگی را دگرگون ساخت و اعتقاد معمارش براساس فرهنگ بود و در صحیفه نور فرهنگ را این‌گونه می‌داند: بدون تردید بالاترین و والاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد فرهنگ آن جامعه است و اساساً فرهنگ هر جامعه هویت و موجودیت آن را تشکیل می‌دهد و اگر فرهنگ درست شود مملکت اصلاح می‌شود.

مقام معظم رهبری نیز در رابطه با فرهنگ نگرش عمیق و اعتماد بخش دارد دیدگاه‌ها و بیانات ایشان در خصوص فرهنگ، این مقوله زندگی را با ضریب اهمیت بالا بیان می‌دارد آن‌جا که در جمع اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌گوید: اگر بگوییم ۷۵ درصد عامل فرهنگی مؤثر است و ۲۵ درصد بقیه عوامل به نظر من اغراق نکرده‌ایم.

اگرچه به‌واسطه ظهور انقلاب اسلامی در ایران فرهنگ اسلامی در سراسر کشور حاکم  گردید و حتی کشورهای هم‌جوار تحت‌تأثیر ماهیت انقلاب قرار گرفته با وقوع جنگ تحمیلی ارزش‌های فرهنگی چون شهادت‌طلبی، ایثار، مقاومت، قناعت، تولید آثار هنری فاخر، ترویج اخلاق و ساده‌زیستی از شاخص‌های فرهنگی جامعه محسوب می‌شود اما باید پذیرفت انحرافات فرهنگی تأثیر مستقیم بر سبک زندگی بسیاری از افراد جامعه اعم از مدیران، مردم، نخبگان و همه ارکان داشته و امروز در رفتارهای شهروندان بسیاری از آن قابل لمس است.

رهبر معظم انقلاب در پیامی موسوم به بیانیه گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران منشوری از ادامه انقلاب در قالب توصیه بیان نمود اگرچه مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی وجهه غالب این بیانیه است اما مطلع و شروع بیانیه و بندهای آن با مقوله فرهنگ آمیخته است، بدون شک ایجاد تمدن نوین اسلامی آرمان گران‌بهایی است که نیاز به خودسازی، جامعه پذیری دارد و این دو در قالب اخلاق و معنویت فردی و اجتماعی تعریف می‌شود.

جامعه‌پذیری فرآیندی سرچشمه‌ گرفته از ذات انسان است و فرد با اختیار خویش از طریق علم و عمل، باورها و هنجارها می‌شود؛ به‌گونه‌ای که امکان جداسازی بین او و آن‌چه درونی کرده، نیست.

در این برداشت، انسان موجودی دائماً در حال «شدن» است که همیشه علم و عمل او، عین ذات و شخصیت او را شکل می‌دهد. مرحله مهم رشد شخصیتی اجتماع جامعه‌پذیری قلمداد می‌شود به‌نوعی که افراد در عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی حضور فعال  و آگاهانه در پیشبرد اهداف طراحی شده نظام گام برداشته تا علاوه‌بر رفع مشکلات داخلی و رونق تولید شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی به‌عنوان آرمان بزرگ جمهوری اسلامی ایران ایجاد شود.

در این راهبرد اساسی نقش نهادهای رسمی چون دانشگاه، آموزش و پرورش، خانواده، دین و مذهب، رسانه ملی و اصحاب رسانه، گروه‌های مرجع نقش کلیدی و حیاتی دارند که امید است از حالت منفعلانه نسبت به فرهنگ و توسعه آن خارج شده و در برابر تهاجم فرهنگی با عقلانیت و تفکر به تأسی از فرهنگ غنی ایرانی اسلامی زمینه‌ساز ظهور تمدن نوین اسلامی باشند.