روسیه، میانجی ایران و عربستان؟

به گزارش صدای ایران روزنامه شرق نوشت: درحالی‌که نگاه‌ها اکنون به نزدیکی عربستان و روسیه با هدف ایجاد ثبات در بازار نفت است، محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک، در گفت‌وگو با تاس، اعلام کرده: «اوپک روی روسیه برای کاهش تنش‌ها میان ایران و عربستان به منظور کمک به ثبات بازار جهانی نفت حساب کرده است». به گزارش رویترز، این در حالی است که عربستان، این اتحاد را یک «ازدواج مصلحتی» بیان می‌کند و می‌‌گوید: «نمی‌توانستیم شرایط بهتری از آنچه امروز داریم، داشته باشیم. این یک ازدواج مصلحتی است». عبدالعزیز بن‌سلمان می‌افزاید: «ما در یک اتحاد هستیم؛ زیرا توجیه‌های زیادی در آن هست؛ این به دلیل احساسات اتفاق نیفتاد؛ بلکه نتیجه تفکری معقول درباره کارهایی است که می‌توانیم با هم انجام دهیم». این سخنان که در حاشیه سومین مجمع بین‌المللی هفته انرژی‌ روسیه در مسکو مطرح شده بود، در حالی است که چندی پیش، عربستان و آمریکا، ایران را متهم به حمله به تأسیسات نفتی آرامکو کرده بودند؛ اتهامی که ایران با جدیت آن را رد کرد. این اتفاق بازار نفت جهانی را به‌شدت دچار آسیب کرده بود.

زنگنه: ما با عربستان هیچ اختلافی نداریم
بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، نیز در هفته انرژی روسیه در مسکو با همتای سعودی خود دیدار کرد و در جمع خبرنگاران گفت: ایران قصد دارد روابط خود را با کشورهای عربی حوزه خلیج‌ فارس بهبود ببخشد. به گزارش رویترز، گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها صادرات نفت ایران حدود ۸۰ درصد کاهش یافته است. وزیر نفت ایران در حاشیه حضورش در روسیه با تأکید بر تداوم فروش نفت ایران با وجود تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا گفت: ما از هر روشی استفاده می‌کنیم، تسلیم نمی‌شویم و بهترین تلاش خود را برای صادرات نفت به‌ کار می‌گیریم؛ چرا‌که صادرات نفت حق مشروع ماست. درحالی‌که افزایش فشار از سوی ایالات متحده بر ایران، خروج سرمایه‌گذاران خارجی را از این کشور به‌ دنبال داشته، ایران نیز در پاسخ به تحریم‌ها تعهدات خود را در قبال توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ کاهش داده است.
بر‌اساس گزارش رویترز، با در‌نظر‌گرفتن ذخایر گازی در جهان، ایران رتبه دوم را به خود اختصاص داده؛ اما هنوز به دلیل تحریم‌های بین‌المللی به یکی از صادرکنندگان اصلی این محصول تبدیل نشده است. خبرگزاری شانا به نقل از وزیر نفت ایران نوشته است: «ایران قصد دارد روابط خود را با کشورهای عربی حوزه خلیج ‌فارس بهبود ببخشد. ما می‌خواهیم با همه کشورهای منطقه دوست باشیم. آنها نباید ما را دشمن خود بدانند. دشمن همه ما خارج از خاورمیانه است».

اتحاد استراتژیک ایران، روسیه و عربستان
منصور معظمی، عضو هیئت علمی دانشکده نفت، در گفت‌وگو با «شرق» درباره ظرفیت روسیه برای میانجیگری ایران و عربستان، می‌گوید: روسیه یکی از بازیگران بزرگ در صحنه بین‌المللی در حوزه نفت و گاز است؛ هم به لحاظ میزان تولید نفت، ذخایر گاز و نفت و همچنین صادرات گاز به اروپا؛ بنابراین جایگاه قابل تعریفی دارد که باید به آن توجه کرد. از آن سو، عربستان سعودی به دلیل میزان تولید و ذخایر و ظرفیت تولید و همین‌طور فرصت‌هایی که عربستان برای افزایش تولید و همچنین سرمایه‌گذاری دارد، شرایطی فراهم شده تا در اوپک و اتحاد غیراوپک جایگاهی داشته باشد.
او با بیان اینکه روسیه و عربستان اگر اتحاد استراتژیک داشته باشند، می‌توانند در حوزه انرژی، نقش درخور‌توجهی داشته باشند، می‌افزاید: در‌حال‌حاضر به نظر می‌رسد این دو در حال نزدیک‌شدن به هم هستند. از آن سو، ایران به لحاظ حجم ذخایر، موقعیت خوبی دارد و توان تولید آن هرچند در حد روسیه و عربستان نیست؛ اما درخور‌توجه است. ایران به‌راحتی می‌تواند ظرفیت تولید را با سرمایه‌گذاری‌های نه‌چندان بزرگ، به 4.5 تا پنج میلیون در روز برساند. اگر فرصتی رخ دهد که اتحاد سه‌گانه‌ای بین ایران، عربستان و روسیه صورت بگیرد، بسیار استراتژیک است و می‌تواند در آینده انرژی نیز اثرگذار باشد.

همه‌چیز تابع فعل و انفعالات بین‌المللی
می‌پرسم آیا این اتحاد امکان‌پذیر است؟ معظمی پاسخ می‌دهد: اینکه چقدر این امکان فراهم باشد، نیازمند گذر زمان و فعل و انفعالات بین‌المللی است. امروز عربستان سعودی روحیه تخاصم با ایران دارد که بخشی از آن به ماجراجویی ولیعهد جوان عربستان برمی‌گردد. نتیجه آن سبب شده تا دو کشور مسلمان دارنده و تولیدکننده نفت، به ‌جای آنکه در کنار هم قرار گیرند، با هم زاویه پیدا کنند. در‌این‌میان ایران اعلام کرده همیشه آماده گفت‌وگو است. این عربستان سعودی است که باید پیشگام شود و سر میز مذاکره بنشیند و اگر مطالبی دارد، آن نیز قابل گفت‌وگو است. این گفت‌وگو می‌تواند مستقیم یا غیرمستقیم و از طریق میانجی باشد. منطق اقتصادی و منفعت سه کشور، بر آن است که هماهنگ باشند و در یک چارچوب منطقی با یکدیگر همکاری کنند. اینکه با این‌همه ظرفیت در همکاری سه‌جانبه، چرا تاکنون چنین نشده است، به رفتارهای سیاسی عربستان برمی‌گردد.

ایران منتظر اقدام عملی از جانب روسیه است
او در ادامه می‌افزاید: دولت روسیه باید روشن‌تر با ایران در حوزه نفت و گاز، همکاری کند. ایران برای همکاری با روسیه اعلام همکاری کرده و زمینه هم فراهم است. ایران علاقه‌مند است روسیه در ایران سرمایه‌گذاری کند و این کشور می‌تواند همکاری کند. روسیه در زمینه صادرات نفت در دوره تحریم می‌تواند به کمک ایران بیاید؛ بنابراین اکنون ایران منتظر اقدامات عملی از جانب روسیه است.
معظمی تأکید می‌کند: امیدوارم این اتحاد صورت بگیرد که البته این اتحاد بستگی به نیت و عمل آن دو کشور دارد. موضع ایران در این زمینه مشخص است و اعلام آمادگی کرده است و طرح وزیر امور خارجه برای مشارکت و مذاکره برای امنیت کشورهای منطقه نیز در همین راستاست.

آزمون سخت روس‌ها
پیش‌تر جواد یارجانی، مدیرکل سابق امور اوپک در وزارت نفت، به «شرق» گفته بود: «کسی نمی‌تواند ادعا کند که وضعیت تحریم‌ها علیه ایران همیشگی است. شرایط تحریم ایران می‌تواند کارایی لازم را برای نشان‌دادن حسن‌نیت کشورها داشته باشد. مشخص نیست شرکت‌های روسی چگونه فکر می‌کنند؛ اما کشور ایران با توجه به ذخایری که دارد، بهترین فرصت را برای زمینه‌سازی همکاری بلندمدت با شرکت‌های روسی فراهم می‌کند. حال اگر این همکاری در شرایط تحریم به‌ صورت تحمیلی باشد، این همکاری بلندمدت نخواهد بود و این بستگی به آن خواهد داشت که رویکرد روسیه چه باشد». به گفته او، برخی کشورها از ایران گله‌مند هستند که وقتی شرایط غیرتحریمی فراهم می‌شود، ایران تمایل دارد فقط با شرکت‌های خاصی کار کند. این گلایه از سوی چین و هند بسیار شنیده می‌شود؛ بنابراین هر نوع همکاری با کشورهای دیگر در شرایط کنونی، بستگی به عملکرد طرف ایرانی نیز دارد.