تحول جدید در روابط ایران و عربستان؟
دیدار چند روز پیش مقام‌های مرزبانی ایران و امارات متحده عربی و امضاء تفاهم‌نامه‌ای در همین ارتباط، در کنار برخی اتفاقات باعث شده است که این روز‌ها زمزمه‌هایی درباره بهبود روابط ایران، امارات متحده عربی و عربستان سعودی مطرح شود.
دیدار چند روز پیش مقام‌های مرزبانی ایران و امارات متحده عربی و امضاء تفاهم‌نامه‌ای در همین ارتباط، در کنار برخی اتفاقات باعث شده است که این روز‌ها زمزمه‌هایی درباره بهبود روابط ایران، امارات متحده عربی و عربستان سعودی مطرح شود. نشانه‌های این بهبود درباره امارات نمود بیشتری دارد، اما اخباری در رسانه‌های منتشر شده که احتمال ورود عربستان به مسیری مشابه مسیر امارات وجود دارد.
به گزارش صدای ایران فرارو نوشت: چند روز پیش انور قرقاش وزیر مشاور در امور خارجه امارات متحده عربی در توئییر خود نوشت که موضع امارات متحده عربی و عربستان سعودی درباره ایران همسو است و دو کشور رویکرد سیاسی را به مواجهه ترجیح می‌دهند.
او مقامات قطر را متهم کرد که قصد دارند با پررنگ کردن برگزاری نشست مقامات مرزبانی ایران و امارات متحده عربی از این موضوع بهره‌برداری سیاسی کنند.
انور قرقاش تاکید کرد که همکاری امارات متحده عربی و عربستان سعودی ادامه‌دار است.
این در حالی است که رسانه‌ها دیدار مرزبانان ایرانی و اماراتی را در راستای تغییر مواضع امارات تحلیل کردند در همین حال خبرگزاری آناتولی خبر داده بود که محمد بن راشد آل مکتوم، حاکم دبی و نخست وزیر امارات، خواستار تغییر سیاست این کشور درباره ایران شده است.
اما اخباری نیز از جنب و جوش تازه در روابط ایران عربستان منتشر شده است. البته این جنب و جوش بیشتر ناشی از برگزاری مراسم حج در عربستان و حضور هزاران زائر ایرانی در این مراسم است.
با این حال استقبال عربستان از زائران ایرانی امسال متفاوت از سال‌های گذشته بود است. مقامات عربستانی از ایرانیان در فرودگاه‌های این کشور به گرمی استقبال کرده اند. حاشیه خاصی نیز برای زائران ایرانی ایجاد نشده است.
در همین حال خبرگزاری عراقی میدل‌ایست‌نیوز در خبری اختصاصی، از قول منابع آگاه در بعثه حج عراق ادعا کرد روز جمعه گذشته (دوم آگوست)، مقاماتی از ایران و عربستان سعودی در مکه دیدار غیرعلنی داشته‌اند.
این منابع نگفته‌اند مقاماتی که در این دیدار حضور داشته‌اند دقیقا چه کسانی بودند یا اینکه چه سمتی دارند. اما مدعی شدند که دیدار یادشده «در سطح بالا» صورت گرفته است.
اخیرا نیز رییس سازمان حج و زیارت ایران با وزیر حج عربستان دیدار و گفت وگو کرده است. در این دیدار اظهارات مثبتی از سوی عربستان برای آغاز به کار کونسولگری ایران در این کشور مطرح شده است.
براساس گزارش‌ها رییس سازمان حج و زیارت ایران در دیدار با وزیر حج عربستان با یادآوری شروط ایران برای برقراری عمره، گفته بود: "از جمله شروط ما حفظ عزت، کرامت و امنیت زائران و عمره‌گذاران ایرانی است. مقدمه این امر راه‌اندازی کنسولگری و یا ایجاد دفتر حافظ منافع ایرانیان در عربستان است." «محمد صالح بن طاهر بنتن» نیز در پاسخ به این خواسته ایران با استقبال از حضور زائران ایرانی در عمره با حفظ عزت، کرامت و امنیت، گفت: "موضوع معرفی نیرو‌های کنسولی ایران را در قالب دفتر حافظ منافع، ارائه دهید تا شخصا پیگیری کنم."
پس از حمله به سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد در دی ماه ۱۳۹۴، عربستان کارکنان خود از ایران را فراخواند و روابط سیاسی و اقتصادی خود با جمهوری اسلامی را به طور کامل قطع کرد.
البته پیش از این حمله روابط دو کشور به خاطر فاجعه منا و اعدام شیخ نمر باقر النمر روحانی شیعه عربستانی به شدت تیره و تار شده بود. اما این حمله فضا را تیره‌تر کرد و واکنش تند عربستان را در پی داشت.
ایران مدت هاست که می‌گوید آماده هر گونه مذاکره با همسایگان خود است. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه امروز در نشست خبری گفت: "درِ گفتگو باز است، ما آمادگی داریم، گفتگو به نفع منطقه، عربستان سعودی و همه کشور‌های منطقه است."
ظریف در مورد تماس ولیعهد سعودی هم گفت: «بنده از تماس خبر ندارم. از درون ولیعهد سعودی خبر ندارم. آماده‌ایم وضعیت در منطقه تغییر کند. بمباران مردم یمن متوقف شود.»
همانگونه که ظریف اشاره کرده است در حال حاضر مهمترین مسئله ایران و عربستان موضوع یمن است. موضوعی که به نظر نمی‌رسد به راحتی قابل حل باشد. مگر اینکه عربستان جنگ با یمن را پایان دهد. کاری که به نظر می‌رسد امارات در پی آن است.
با این حال تصور اینکه به سرعت روابط ایران و عربستان بهبود یابد، تصویر درستی به نظر نمی‌رسد. عربستان مدت هاست که در ائتلاف با اسرائیل و ایالات متحده آمریکا برای تضعیف ایران دست به هر کاری می‌زند. این کشور متهم به اقدامات تروریستی در داخل ایران است و از سوی دیگر مقامات آن به ویژه محمد بن سلمان ولیعهد این حکومت رویکرد بسیار تندی به ایران دارد.
اما در عالم سیاست هیچ چیز غیر ممکن نیست. شاید سعودی‌ها ضرورت تازه‌ای برای تغییر در روابط با ایران دارند.
صباح زنگنه در این باره به خبرنگار فرارو گفت: «ممکن است عربستان به دنبال بهبود روابط با ایران باشد، اما انگیزه اش برای این کار با امارات متحده عربی متفاوت است.»
او افزود: «عربستان سال آینده میزبان نشست کشور‌های گروه بیست است. در این نشست رهبران بیست کشور صنعتی در ریاض دور هم جمع می‌شوند و با یکدیگر برسر مسائل مهم جهانی مذاکره می‌کنند.»
به گفته این تحلیلگر مسائل خاورمیانه "عربستان باید شرایط را برای برگزاری این نشست آماده کند. در حال حاضر این شرایط وجود ندارد. عربستان کشوری است که با همسایه خود در جنگ است. مرزهایش امنیت ندارند و پهپاد‌ها و موشک‌ها به راحتی این مرزها را هدف قرار می‌دهند. عربستان متهم به کشتار و پاکسازی است و... موارد دیگر. تاکنون سابقه نداشته است که هیچ کشوری با این خصوصیات میزان نشست گروه بیست باشد و یا اینکه حداقل در زمان برگزاری نشست این وضعیت را داشته باشد."
زنگنه ادامه داد: «در نتیجه به نظر می‌رسد عربستان سعودی برای فراهم آوردن شرایط برگزاری نشست مهم گروه بیست ناچار است روابطش را با ایران بهبود بخشد. حتما مشاوران مقامات سعودی به آن‌ها یادآوری کرده اند که برای میزبانی نشست بیست باید اشکالات را برطرف کرد.»
به گفته این تحلیلگر "تغییر سیاستی عربستان ناشی اجبار این کشور است و به نظر نمی‌رسد ناشی از تغییر ذهنیت حاکمان آن باشد. عربستان برای برگزاری نشست بیست چاره‌ای ندارد جز اینکه جنگ یمن را متوقف کند."
زنگنه همچنین با اشاره به تحرکات اخیر در روابط ایران و عربستان گفت: «این تحرکات با برگزاری حج در عربستان مرتبط است. ده‌ها هزار حاجی ایرانی در حال حاضر در این کشور حضور دارند و برای خدمات دهی به آن‌ها ایران و عربستان باید همکاری کنند. اما ممکن است در خلال بحث حج مسائل دیگر نیز مطرح شود و احیانا پیامی رد و بدل گردد.»
این کارشناس مسائل جهان عرب گفت: «احتمال تلاش عربستان برای بهبود رابطه با ایران وجود دارد، اما باید منتظر شد و دید که اقدامات عربستان چیست و تا چه حد جدی و پایدار است؟ اقدامات عربستان می‌توان یکبار مصرف و فقط برای اجلاس گروه بیست باشد و از طرف دیگر هم می‌تواند اتفاق مهم تازه‌ای در اصلاح سیاست‌ها و شروع همکاری‌های منطقه‌ای تلقی شود.»
به گزارش صدای ایران فرارو نوشت: چند روز پیش انور قرقاش وزیر مشاور در امور خارجه امارات متحده عربی در توئییر خود نوشت که موضع امارات متحده عربی و عربستان سعودی درباره ایران همسو است و دو کشور رویکرد سیاسی را به مواجهه ترجیح می‌دهند.
او مقامات قطر را متهم کرد که قصد دارند با پررنگ کردن برگزاری نشست مقامات مرزبانی ایران و امارات متحده عربی از این موضوع بهره‌برداری سیاسی کنند.
انور قرقاش تاکید کرد که همکاری امارات متحده عربی و عربستان سعودی ادامه‌دار است.
این در حالی است که رسانه‌ها دیدار مرزبانان ایرانی و اماراتی را در راستای تغییر مواضع امارات تحلیل کردند در همین حال خبرگزاری آناتولی خبر داده بود که محمد بن راشد آل مکتوم، حاکم دبی و نخست وزیر امارات، خواستار تغییر سیاست این کشور درباره ایران شده است.
اما اخباری نیز از جنب و جوش تازه در روابط ایران عربستان منتشر شده است. البته این جنب و جوش بیشتر ناشی از برگزاری مراسم حج در عربستان و حضور هزاران زائر ایرانی در این مراسم است.
با این حال استقبال عربستان از زائران ایرانی امسال متفاوت از سال‌های گذشته بود است. مقامات عربستانی از ایرانیان در فرودگاه‌های این کشور به گرمی استقبال کرده اند. حاشیه خاصی نیز برای زائران ایرانی ایجاد نشده است.
در همین حال خبرگزاری عراقی میدل‌ایست‌نیوز در خبری اختصاصی، از قول منابع آگاه در بعثه حج عراق ادعا کرد روز جمعه گذشته (دوم آگوست)، مقاماتی از ایران و عربستان سعودی در مکه دیدار غیرعلنی داشته‌اند.
این منابع نگفته‌اند مقاماتی که در این دیدار حضور داشته‌اند دقیقا چه کسانی بودند یا اینکه چه سمتی دارند. اما مدعی شدند که دیدار یادشده «در سطح بالا» صورت گرفته است.
اخیرا نیز رییس سازمان حج و زیارت ایران با وزیر حج عربستان دیدار و گفت وگو کرده است. در این دیدار اظهارات مثبتی از سوی عربستان برای آغاز به کار کونسولگری ایران در این کشور مطرح شده است.
براساس گزارش‌ها رییس سازمان حج و زیارت ایران در دیدار با وزیر حج عربستان با یادآوری شروط ایران برای برقراری عمره، گفته بود: "از جمله شروط ما حفظ عزت، کرامت و امنیت زائران و عمره‌گذاران ایرانی است. مقدمه این امر راه‌اندازی کنسولگری و یا ایجاد دفتر حافظ منافع ایرانیان در عربستان است." «محمد صالح بن طاهر بنتن» نیز در پاسخ به این خواسته ایران با استقبال از حضور زائران ایرانی در عمره با حفظ عزت، کرامت و امنیت، گفت: "موضوع معرفی نیرو‌های کنسولی ایران را در قالب دفتر حافظ منافع، ارائه دهید تا شخصا پیگیری کنم."
پس از حمله به سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد در دی ماه ۱۳۹۴، عربستان کارکنان خود از ایران را فراخواند و روابط سیاسی و اقتصادی خود با جمهوری اسلامی را به طور کامل قطع کرد.
البته پیش از این حمله روابط دو کشور به خاطر فاجعه منا و اعدام شیخ نمر باقر النمر روحانی شیعه عربستانی به شدت تیره و تار شده بود. اما این حمله فضا را تیره‌تر کرد و واکنش تند عربستان را در پی داشت.
ایران مدت هاست که می‌گوید آماده هر گونه مذاکره با همسایگان خود است. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه امروز در نشست خبری گفت: "درِ گفتگو باز است، ما آمادگی داریم، گفتگو به نفع منطقه، عربستان سعودی و همه کشور‌های منطقه است."
ظریف در مورد تماس ولیعهد سعودی هم گفت: «بنده از تماس خبر ندارم. از درون ولیعهد سعودی خبر ندارم. آماده‌ایم وضعیت در منطقه تغییر کند. بمباران مردم یمن متوقف شود.»
همانگونه که ظریف اشاره کرده است در حال حاضر مهمترین مسئله ایران و عربستان موضوع یمن است. موضوعی که به نظر نمی‌رسد به راحتی قابل حل باشد. مگر اینکه عربستان جنگ با یمن را پایان دهد. کاری که به نظر می‌رسد امارات در پی آن است.
با این حال تصور اینکه به سرعت روابط ایران و عربستان بهبود یابد، تصویر درستی به نظر نمی‌رسد. عربستان مدت هاست که در ائتلاف با اسرائیل و ایالات متحده آمریکا برای تضعیف ایران دست به هر کاری می‌زند. این کشور متهم به اقدامات تروریستی در داخل ایران است و از سوی دیگر مقامات آن به ویژه محمد بن سلمان ولیعهد این حکومت رویکرد بسیار تندی به ایران دارد.
اما در عالم سیاست هیچ چیز غیر ممکن نیست. شاید سعودی‌ها ضرورت تازه‌ای برای تغییر در روابط با ایران دارند.
صباح زنگنه در این باره به خبرنگار فرارو گفت: «ممکن است عربستان به دنبال بهبود روابط با ایران باشد، اما انگیزه اش برای این کار با امارات متحده عربی متفاوت است.»
او افزود: «عربستان سال آینده میزبان نشست کشور‌های گروه بیست است. در این نشست رهبران بیست کشور صنعتی در ریاض دور هم جمع می‌شوند و با یکدیگر برسر مسائل مهم جهانی مذاکره می‌کنند.»
به گفته این تحلیلگر مسائل خاورمیانه "عربستان باید شرایط را برای برگزاری این نشست آماده کند. در حال حاضر این شرایط وجود ندارد. عربستان کشوری است که با همسایه خود در جنگ است. مرزهایش امنیت ندارند و پهپاد‌ها و موشک‌ها به راحتی این مرزها را هدف قرار می‌دهند. عربستان متهم به کشتار و پاکسازی است و... موارد دیگر. تاکنون سابقه نداشته است که هیچ کشوری با این خصوصیات میزان نشست گروه بیست باشد و یا اینکه حداقل در زمان برگزاری نشست این وضعیت را داشته باشد."
زنگنه ادامه داد: «در نتیجه به نظر می‌رسد عربستان سعودی برای فراهم آوردن شرایط برگزاری نشست مهم گروه بیست ناچار است روابطش را با ایران بهبود بخشد. حتما مشاوران مقامات سعودی به آن‌ها یادآوری کرده اند که برای میزبانی نشست بیست باید اشکالات را برطرف کرد.»
به گفته این تحلیلگر "تغییر سیاستی عربستان ناشی اجبار این کشور است و به نظر نمی‌رسد ناشی از تغییر ذهنیت حاکمان آن باشد. عربستان برای برگزاری نشست بیست چاره‌ای ندارد جز اینکه جنگ یمن را متوقف کند."
زنگنه همچنین با اشاره به تحرکات اخیر در روابط ایران و عربستان گفت: «این تحرکات با برگزاری حج در عربستان مرتبط است. ده‌ها هزار حاجی ایرانی در حال حاضر در این کشور حضور دارند و برای خدمات دهی به آن‌ها ایران و عربستان باید همکاری کنند. اما ممکن است در خلال بحث حج مسائل دیگر نیز مطرح شود و احیانا پیامی رد و بدل گردد.»
این کارشناس مسائل جهان عرب گفت: «احتمال تلاش عربستان برای بهبود رابطه با ایران وجود دارد، اما باید منتظر شد و دید که اقدامات عربستان چیست و تا چه حد جدی و پایدار است؟ اقدامات عربستان می‌توان یکبار مصرف و فقط برای اجلاس گروه بیست باشد و از طرف دیگر هم می‌تواند اتفاق مهم تازه‌ای در اصلاح سیاست‌ها و شروع همکاری‌های منطقه‌ای تلقی شود.»
گزارش خطا
آخرین اخبار