برحام در بحران

توهم حفظ برجام با بازی در میانه زمین
توقف برخی تعهدات ایران در برجام با تشدید تلاش‌های اروپا برای حفظ توافق هسته‌ای همراه شده است؛ در حالی که عبور ایران از مرز غنی‌سازی 3.67 سوال‌های فراوانی را در ذهن بسیاری ایجاد کرده‌ اما در چند روز اخیر اصلی‌ترین پرسش این است که آیا می‌توان برجام را با وضعیتی که در حال حاضر گرفتار آن شده، نجات داد؟ آیا اروپایی‌ها می‌توانند از پس تعهد برجامی برآیند و آیا این اتفاق زمانی رخ نخواهد داد که حکم نوشداری بعد مرگ سهراب باشد؟

به گزارش صدای ایران از اعتماد، مشاور دیپلماتیک رییس‌جمهور فرانسه به عنوان نخستین مقام اروپایی پس از گام دوم ایران در کاهش از تعهدات برجامی به تهران می‌آید و همزمان کمیسیون اتحادیه اروپا خبر داده که تلاش‌های بسیاری برای حفظ توافق هسته‌ای با ایران در جریان است. در بیانیه‌ای که توسط یکی از سخنگوهای کمیسیون اتحادیه اروپا در جمع خبرنگاران قرائت شد، اروپا به عنوان عضوی از توافق هسته‌ای با ایران از تهران خواست که با کاستن از سطح تعهدات برجامی، توافق هسته‌ای را تضعیف نکند. تلاش‌های اروپا برای نجات جان برجام در روزهایی شدت گرفته که نفس‌های توافق هسته‌ای به شمارش افتاده است. در این میان اروپایی‌ها همچنان در ملأ عام تهران را به نقض توافقی متهم می‌کنند که نخستین نقض فاحش در آن با اسم امریکا گره ‌خورده است. کمیسیون اروپا در حالی از ایران می‌خواهد با اقدام‌های خود برجام را تضعیف نکند که نخستین ضربه را به توافق ‌هسته‌ای دولت دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا با خروج از این توافق و همچنین بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای وارد کرد. اروپایی‌ها در یک سال و دو ماه گذشته فرض را بر این گذاشته بودند که تهران با نبود امریکا در برجام از منظر اقتصادی کنار خواهد آمد و همزمان از پیش‌بینی سطح فشار واشنگتن بر تهران با ابزار تحریم هم عاجز بودند. زمانی که دونالد ترامپ رسما در مسیر اجرایی کردن سیاست فشار حداکثری علیه تهران با لغو معافیت نفتی چند کشور خریدار نفت ایران برآمد زنگ‌های خطر در بروکسل به صدا درآمد و در تهران نیز کاسه صبر مقامات لبریز شد. در حالی که برخی از منتقدان برجام در داخل اعتقاد دارند تهران باید پیش از این بازه زمانی 1 سال و 60 روز اقدام به کاهش تعهدات برجامی می‌کرد اما دوره صبر راهبردی تهران اکنون دست این کشور را در مطالبه‌گری از اروپا بالا برده است. تهران می‌گوید حتی به فرض صحت ادعای اروپایی‌ها مبنی بر سخت بودن به راه‌اندازی سازوکار اینستکس، ایران یک سال و دو ماه فرصت به سه کشور اروپایی داده و اکنون ساعت شنی برجام رو به اتمام است. براساس همین صبر راهبردی ایران است که امروز کشورهای اروپایی‌ برای توسل تند و تیز به مکانیسم‌های موجود در برجام حتی اگر بخواهند هم نمی‌توانند عجله به خرج بدهند. ایرانی که پیش از ورود به برجام پذیرای قطعنامه‌های رنگارنگ شورای امنیت سازمان ملل شده‌ و تحریم‌های چندجانبه امریکا، اتحادیه اروپا و شورای امنیت را تحمل می‌کرد امروز هرچند با بازگشت تحریم‌های هسته‌ای امریکا روبه‌رو است اما نه تنها مانع از شکل‌گیری اجماع پیشین علیه خود در سطح بین‌المللی شده بلکه صدای حقانیتش نیز بلند است. اروپایی‌ها در یک سال گذشته از عمر برجام در جلسات متعدد کمیسیون مشترک، 11 تعهد برای جبران نبود امریکا در توافق هسته‌ای با ایران از حیث اقتصادی داده‌اند و این در حالی است که این تعهدها همچنان بر زمین مانده‌اند. با آغاز 60 روز دوم از گام‌های تعریف شده ایران در کاهش تعهدات برجامی باید دید که اروپا برای حفظ توافقی که به اعتبارش در سطح بین‌المللی تبدیل شده تا چه اندازه حاضر به پرداخت هزینه است؟ هزینه‌ای که اروپایی‌ها در سال 2005 با امتناع از پرداخت آن عملا به توافق هسته‌ای به دست آمده با ایران پشت‌پا زدند و شاهد توسعه فعالیت‌های هسته‌ای ایران در سال‌های پس از آن بودند.

پاریس و نقش دیرهنگام میانجی

فرستاده ویژه امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه به تهران آمد. به نظر می‌رسد که پاریس در میان سه پایتخت اروپایی نقش پیشرو را برای متقاعد کردن تهران برای بازگشت به عقب برعهده گرفته است. «امانوئل بُن» مشاور دیپلماتیک رییس‌جمهور فرانسه برای دومین بار در دو ماه اخیر با پیام ویژه امانوئل مکرون راهی تهران شده و به نخستین مقام اروپایی تبدیل شده که پس از آغاز گام دوم ایران در روز 16 تیرماه به تهران آمد. مکرون که کشورش سابقه ایفای نقش «پلیس بد» را در قبال ایران برعهده دارد و همزمان از ایده دونالد ترامپ برای مذاکره جدید درباره برنامه هسته‌ای ایران هم استقبال می‌کند اکنون در نقش میانجی ظاهر شده است. میانجی میان ایران و امریکا یا ایران و 1+4 چندان مشخص نیست. شامگاه 15 اردیبهشت مکرون در تماسی تلفنی از همتای ایرانی خود 9 روز فرصت خواست تا ایران و سه کشور اروپایی مذاکره درباره نحوه اجرای برجام را پیش ببرند، حسن روحانی از گفت‌وگو درباره اجرای برجام استقبال اما همزمان تاکید کرد که تمدید دوره 60 روزه نخست ممکن نیست. براساس 9 روزی که از متن مکالمه مکرون و روحانی منتشر شده بسیاری از گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که تا روز 15 جولای برابر با 24 تیرماه دور جدیدی از رایزنی‌ها ولو در سطح کارشناسی میان ایران و 1+4 برگزار خواهد شد. در حالی که ساعت شنی 60 روز دوم از روز 16 تیرماه به کار افتاده فرانسه تلاش می‌کند از سطح بحرانی که پیرامون برجام به وجود آمده بکاهد و برهمین اساس فرستاده مکرون احتمالا با بسته پیشنهادی جدیدی از پاریس به تهران آمده است.

فایننشال‌تایمز در گزارشی در این باره می‌نویسد: اقدام‌های برجامی اخیر ایران به خصوص عبور از سطح غنی‌سازی 3.67 هم پیامی به واشنگتن است و هم ابزاری برای تحت‌فشار قرار دادن اروپا به منظور تلاش بیشتر برای منتفع‌سازی اقتصادی ایران. در حالی که تحریم‌های امریکا بر ایران اعمال شده گزینه‌های چندانی برای مقابله با آنها وجود ندارد. الی گرانمایه کارشناس مسائل ایران و امریکا اعتقاد دارد که برخی از کشورهای حاضر در برجام تلاش می‌کنند همچنان با وعده‌های خود زمان بخرند. او در این باره می‌گوید: «اروپایی‌ها گمان می‌کنند با عبور زمان ممکن است گشایشی در رابطه ایران و امریکا ایجاد شود به گونه‌ای که تحریم‌های امریکا علیه ایران شل‌تر شود.»

فایننشال‌تایمز در ادامه می‌نویسد: کشورهای اروپایی فضای اندکی برای مانور در برابر تحریم‌های امریکا دارند اما همزمان از تهران می‌خواهند از مسیری که آمده و تعهدات هسته‌ای خود را کاهش داده بازگردد. اروپایی‌ها برای راضی کردن ایران می‌گویند اینستکس از ماه گذشته میلادی وارد فاز اجرا شده اما اهل فن می‌گویند با امکانات فعلی دامنه اینستکس محدود بوده و بعید است که نیازهای تهران را برآورده سازد. الی گرانمایه در این باره می‌گوید: «در زمین اروپایی‌ها گزینه‌های چندانی وجود ندارد.»

اگر توان اقتصادی و سیاسی اروپا برای حفظ برجام را همین اندازه‌ای بدانیم که تاکنون شاهد بوده‌ایم، باید گفت که در 60 روز دوم هم اتفاقی رخ نخواهد داد چرا که اروپایی‌ها منتظر معجزه‌ای در رابطه ایران و امریکا هستند و ممکن است این معجزه فعلا اتفاق نیفتد. محمدجواد ظریف بارها در توییت‌ها و مصاحبه‌های متفاوت در یک سال و دو ماه گذشته از عمر برجام تاکید کرده بود که اروپا نمی‌خواهد برای حفظ برجام تن به آب بدهد. رفتارهای زیگزاکی اروپایی‌ها در یک سال گذشته نیز نشان از همین نبود اراده لازم دارد. تروییکای اروپایی حتی در مقطعی ترجیح دادند فشار همه‌جانبه امریکا بر ایران را به نظاره بنشینند تا شاید در نتیجه آن بتوانند چه با طرح مساله مذاکره مجدد و چه در مسائل غیربرجامی، امتیازهای بیشتری از ایران بگیرند. در نهایت سناریوهای ترامپ هیچ کدام منجر به تسلیم شدن تهران نشد و اروپا خود را در آستانه فروپاشی برجام دید. در چنین شرایطی اروپا ناگزیر به آب زدن است.

 

فرستاده ویژه مکرون در حالی در وقت اضافه‌ای که ایران به توافق هسته‌ای داده به تهران می‌آید که در تهران کسی برای دیدارهای نمایشی فرش قرمز پهن نکرده و فرصتی هم برای قمار دوباره اروپا وجود ندارد. چه پیکی از پاریس چه از برلین یا لندن اگر حامل پاسخ مثبت به پیشنهاد ایران برای منتفع شدن اقتصادی تهران از برجام بدون امریکا نباشد، عملا تن به بازی داده که دو سر باخت خواهد بود.