مهریه‌ سنگین موجب تحکیم خانواده‌ می شود؟

به گزارش صدای ایران از همشهری آنلاین، او نخستین فرزند از خانواده بزرگی بود که ازدواج می‌کرد. شاید آن زمان درک درستی درباره تعیین میزان مهریه در ساحت فکری‌مان وجود نداشت.

طلاق دادگاه

وقتی مهریه‌اش را مطابق سال تولدش یک هزار و سیصد و اندی تعیین کرد، همه ماشین‌حساب‌های خانوادگی به‌کار افتادند و به عدد عجیبی رسیدند. از آن زمان دیگر عدد مهریه در خانواده الگوی به‌خصوصی داشت. همه دختران آن خانواده به این فکر می‌کردند که از قافله سکه‌های طلا عقب نمانند، غافل از اینکه این عدد چه نقشی در زندگی‌شان خواهد داشت. چه خواستن‌هایی که پس از شنیدن عددهای کذایی به نخواستن بدل شد و چه بخت‌هایی که بد شدند؛

آن هم به ازای عددی دروغین که دور از چشم خانواده در دفتری بخشیده شده بود تا زندگی بر پایه اضطراب گرفتن‌ها چرخش پنچر نشود. تصور خانواده از مهر اما بر خشت کجی بنا شده بود؛ خشتی که تازه‌بخت‌ها باید از نو بنایش می‌کردند؛ خشتی که باید بر پایه‌های عادلانه‌تری استوار می‌شد. اما تا به حال چند نفرمان از خود پرسیده‌ایم که این عددها چگونه باید متوازن شوند و کدام‌هایمان تصمیم گرفته‌ایم این هرم را تغییر داده، شکل عادلانه‌تری به آن ببخشیم؟ آیا هر حقی گرفتنی است یا هر گرفتن مستلزم تخریب چیزهایی خواهد بود؟

چرا مهریه‌ها سنگین می‌شود؟

مهریه نه به‌عنوان تشریفات بلکه به‌عنوان یک حق شرعی و قانونی و سنت مورد قبول است و با توجه به اینکه در ایران هنگام ازدواج، بر مبنای عرف، سکه به‌عنوان مهریه درنظر گرفته می‌شود و با توجه به افزایش بی‌رویه میزان مهریه در گذر زمان این پدیده به یک مسئله اجتماعی بدل شده است. همین توجه به مهریه باعث شده شروع زندگی با تنش‌های کلامی و عاطفی همراه باشد. جالب اینکه این سوء‌تفاهم‌ها به مرحله‌ای رسیده که قانون به زنان حق مشروع برای مطالبه مهریه می‌دهد اما جامعه، طلب مهر زن را انجام مقدمات طلاق تلقی می‌کند.

افسانه توسلی، جامعه‌شناس، در یکی از نشست‌هایی که انجمن جامعه‌شناسی ایران با عنوان «بررسی ابعاد اجتماعی و حقوقی مهریه» برگزار کرده بود، اینگونه تشریح می‌کند که زنان، دلایل زیادی برای تعیین مهریه و مطالبه آن دارند. دلایل آنها برای مطالبه مهریه تامین اقتصادی، ترس از ناسازگاری زناشویی احتمالی، حفظ کانون خانواده، ضرب و جرح همسر و... و. است. در کنار همه اینها غلبه روحیات اقتصادی و نگاه مادی، مهار طلاق و کنترل نوجویی‌های مردان، استواری خانواده و تعهدات اخلاقی طرفین را هم می‌توان به این موارد اضافه کرد. گرچه عده‌ای نیز مهریه را سبب ارتقای منزلت اجتماعی زن، می‌دانند اما همه این موارد در میزان و نوع مطالبه مهریه مؤثر است.

نگاه مثبت به تعیین مهریه و تأثیر آن بر خوشبختی

درباره اینکه مهریه امری فردی است یا اجتماعی، ابهام و تفاوت آرای زیادی وجود دارد. با وجود اینکه قوانینی درباره مهریه وضع شده، خانواده‌ها هنگام تعیین میزان آن از یک تا هزاران سکه نظرشان با یکدیگر متفاوت است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که مهریه در اختیار افراد بوده و قانون تنها نظارتی کلی بر آن خواهد داشت. بعضی‌ها مهریه را بیمه اجتماعی ازدواج می‌دانند. بعضی گمان می‌کنند مهریه راه دستیابی به حقوق نانوشته است و باعث محو نابرابری‌های جنسیتی و ایجاد شرایطی برای بهبود وضعیت زنان خواهد شد. همین امر باعث می‌شود کمال‌یابی، پرستیژ و تفاخر اجتماعی، زنان را به فکر تعیین مهریه بالا بیندازد.

توسلی معتقد است که مهریه مکمل سهم‌الارث زن است؛ «مهریه همواره در کنار نفقه به‌کار می‌رود و به‌دلیل نصف‌بودن سهم ارث زن نسبت به مرد امری لازم به‌شمار می‌آید و نقش تقابلی با جهیزیه دارد. مهریه باعث تعدیل ثروت و امکان ایجاد مشارکت اقتصادی برای زنان، تامین نیاز ثانویه خارج از کادر نفقه مثل تحصیل، نوعی بیمه اجتماعی ازدواج به‌دلیل امکان کمتر زنان برای ازدواج مجدد، پاداش و قدرشناسی از زن به‌حساب می‌آید. به همین‌خاطر اسلام بسته کاملی از نفقه، مهریه، اجرت‌المثل و... را در کنار ارث، دیه، حق طلاق مرد و... قرار داده و حذف یکی از این موارد می‌تواند به انسجام و جامعیت بسته کامل حمایتی آسیب بزند. »

کمال اوجاقلو، جامعه‌شناس، درباره اینکه مهریه سنگین تضمین‌کننده پایداری زندگی نیست می‌گوید: «در جامعه‌شناسی طلاق به عاطفی و واقعی دسته‌بندی می‌شود و جدیدا طلاق صوری هم به آن اضافه شده است. مهریه را باید با انواع و اقسام طلاق‌ها در ارتباط قرار داد. کارکرد مثبت مهریه قابل نفی نیست.

البته این امر دلیل سنگینی آن و تضمین‌کننده زندگی نمی‌شود. مهریه می‌تواند طلاق را محدود کند اما برای کسانی که به لحاظ اخلاقی، رفتاری و سازگاری به آخر خطر رسیده‌اند میزان مهریه برایشان تأثیرگذار نیست چون طرف مقابل آن‌قدر تحت فشار قرار می‌گیرد که جمله «مهرم حلال و جانم آزاد» را به زبان می‌آورد. اگر خانواده‌ها را به۵ طیف تقسیم کنیم درباره آن دسته که مشکلات زیادی دارند و دسته‌ای که مشکلی ندارند، مهریه اثرگذار نیست». شاید باز لازم باشد پای آموزش و پرورش را به میان کشید که آموزش‌های قبل از ازدواج و مشاوره‌هایش می‌تواند در مهارت زندگی و روشن‌شدن ذهن دانش‌آموزان برای زندگی بهتر تأثیرگذار باشد.