عید فطر سال 98 چه روزی است؟

نشست علمی «رویت‌پذیری هلال ماه شوال 1440 » با حضور امیرمحمد گمینی، مورخ علم و عضو هیات علمی تاریخ علم دانشگاه تهران و علی ابراهیمی، رصدگر و پژوهشگر در علم رصدی روز چهارشنبه 8خردادماه سال جاری در سرای اهل قلم برگزار شد.

 

به گزارش صدای ایران از کتاب ایران، در ابتدای این نشست گمینی درباره شبهات پیش‌آمده در رویت هلال ماه رمضان در سال جاری گفت: ماجرای هلال ماه یکی از مباحثی است که مردم کوچه و خیابان از گذشته تاکنون نسبت به‌ آن توجه نشان می‌داده‌اند. هنوز آسمان و علم ستاره‌شناسی با زندگی روزمره مردم پیوند خورده است. روزگاری مردم با ساعات آفتابی خود از اوقات شرعیشان آگاهی پیدا می‌کردند. زمانی هم که پای رادیو در زندگی مردم باز شد آسمان هم محاسبه‌پذیر شد و مردم دیگر منتظر آسمان نشدند.

وی افزود: اما در بحث رویت هلال ماه، آسمان نشان داد که با وجود پیشرفت‌های عظیم تکنولوژی به ویژه در قرن 21 به این راحتی رام نمی‌شود. در کل رویت هلال ماه همیشه در میان کارشناسان بحث‌برانگیز بوده و هست. از منجمان یونانی تا ستاره‌شناسان اسلامی همیشه بر سر این مسئله اما و اگرهای زیادی داشتند. در واقع رویت‌پذیری هلال ماه قابل پیش‌بینی نیست. ما هنوز اتفاقات بسیاری را نمی‌توانیم به طور دقیق پیش‌بینی کنیم مانند آب و هوا و رویت‌پذیری هلال ماه هم جزو آن دسته موضوعاتی است که هنوز انسان را به آسمان پیوند می‌دهد. برخی این نکته را منفی می‌انگارند درحالی که به عقیده من می‌توان به عنوان یک نکته مثبت هم به ‌آن نگریست چرا که بشر هنوز باید چشم به آسمان باشد. این امر نشان می‌دهد بشر در پله اول علم مانده است و راه طولانی در کشف حقایق دارد. جالب است که با چنین پیشرفت‌های عظیمی که در علم به وجود آمده در بحث رویت‌پذیری هلال ماه ما هنوز باید منتظر آسمان باشیم.

گمینی گفت: رویت هلال ماه آنگونه که برای ایران از دیرباز مهم بوده است، برای دیگر کشورها مانند عربستان چندان اهمیتی نداشته که علت آن را می‌توان در توانایی رصدگران و میزان پیشرفت علم رصد در این کشورها دانست. بسیاری از منجمان علاقه‌مند به رصد در غرب، رویت هلال ماه برایشان جذابیت زیادی دارد و رکوردهای جالبی هم در این زمینه به ثبت رسانده‌اند که ایرانی‌ها توانسته‌اند به برخی از این رکوردها برسند.

وی با اشاره به موجی از تفکراتی مبنی بر اعلام نکردن رویت هلال ماه رمضان در اولین روز از این ماه گفت: برخی افراد جامعه که اطلاعات زیادی در این زمینه ندارند با یک سری تغییرات دچار توهم توطئه می‌شوند. آن‌ها فرض می‌کنند که هلال ماه توسط رصدگران دیده شده است اما آن‌ها نخواستند اعلام کنند؛ موضوع عجیب آنجاست که این افراد تصور می‌کنند رصدگران در یک مکان مخفی رصد می‌کنند درحالی که مکان رصد رویت هلال ماه دارای ویژگی‌هایی است که باید مبتنی بر علم باشد. از طرفی رصدگران افرادی هستند که ریاضی و فیزیک می‌دانند و تجربه بسیاری در این زمینه دارند هیچ دلیلی را نمی‌‌توان یافت که رصدگران به محض رویت هلال ماه آن را نخواهند اعلام کنند. علت این توهم‌های توطئه در درجه اول این است که نمی‌خواهند یا علاقه‌ای ندارند اطلاعات بیشتری درباره موضوع کسب کنند و در نهایت یک تئوری بی‌اساس صادر می‌شود.

در ادامه ابراهیمی درباره وضعیت هلال ماه در آخرین روز ماه شعبان گفت: همانگونه که گفته شد رصد هلال ماه از دیرباز برای رصدگران و منجمان یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات در ستاره‌شناسی است. در رویت هلال ماه رمضان پیش از بحث‌های فقهی و مذهبی، اهمیت علمی دارد. رصدگران آموزش زیادی می‌بینند و این فرایند فعالیتی زمان‌بر است. و این را باید در نظر گرفت که درصد شکست در رویت هلال ماه همیشه بیشتر از پیروزی آن بوده است.

وی افزود: معمولا شبهاتی در رویت هلال ماه در تمامی ماه‌ها رخ می‌دهد؛ اما در ماه رمضان به علت دخیل بودن موضوعات مذهبی حاکم در آن اهمیتی چندین برابر پیدا می‌کند. امسال اتفاقی رخ داد که باعث کج‌فهمی بسیاری از افراد شد؛ در کل در مورد هلال ماه رمضان در کشورهای اسلامی دو دیدگاه وجود دارد یکی آنکه بر اساس رویت هلال ماه آغاز آن اعلام شود و دیگری بر اساس نظم تاریخی. برای مثال مناسبت‌های تاریخی تقویم عربستان بر اساس نوعی قرارداد چیده می‌شود و رویت هلال ماه اهمیت چندانی ندارد.
این پژوهشگر ادامه داد: رصد هلال ماه در علم ستاره‌شناسی امری است که نیاز به سابقه و تمرین فراوان رصدگر دارد و اگر مستمر نباشد فرد توانایی خود را در این زمینه از دست می‌دهد. درست مانند ورزشکاری که بعد از مدتی تمرینات ورزشی را رها کرده و دچار زوال جسمی شده است. چشمان رصدگر هم باید به جستجوی هلال ماه عادت کرده باشد تا بتواند رصد دقیقی کند.

ابراهیمی با اشاره به روش اتخاذ شده از سوی شورای تقویم در امر تاریخ‌گذاری روزها و مناسبت‌های مذهبی گفت: شورای تقویم تا پیش از دهه هشتاد کاملا به صورت مجزا اقدام به تاریخ‌گذاری می‌کرد اما از دهه هشتاد به بعد با مشورت موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران این اقدام انجام می‌شود. نکته‌ای که وجود دارد این است که این شورا باید با دقت بیشتری بر اساس رویت هلال ماه رمضان شروع ماه را اعلام می‌کرد.
وی افزود: این شورا تقویمی که برای سال 1398 استخراج کرد ماه شعبان را 29 روزه قرار داد. هلال رمضان به شکلی بود که میان کارشناسان اختلاف به وجود آورد و خود من رویت هلال ماه را در اخرین روز ماه شعبان را ضعیف می‌دانستم. چراکه این هلال تفاوت فاحشی با هلال‌های دیگر دارد. در حقیقت معیارهای متفاوتی برای رویت هلال ماه وجود دارد که هر کدام در مکان‌هایی به کار برده می‌شوند. داده‌هایی که در این زمینه گردآوری می‌شود باید رصدی باشد و در صورت کمبود اطلاعات امکان دارد که رویت هلال رد شود. 

ابراهمی با انتقاد از شورای مرکز تقویم تاکید کرد: ایرادی که به شورای مرکز تقویم باید گرفت این است که وقتی داده و اطلاعات کافی رصدی در خصوص هلال ماه وجود ندارد و فقط بر اساس معیارهایی است که تنها پیش‌بینی می‌کنند، این شورا نباید ماه شعبان را 29 روزه در نظر می‌گرفت و باید ماه شعبان را 30 روزه اعلام می‌کرد.

وی در ادامه گفت: چون ما بر اساس رویت هلال ماه آغاز ماه رمضان را اعلام می‌کنیم باید رصدگران، ماه را با هر ارتفاع و ویژگی در آسمان ببینند. در پایان روز بیست‌ونهم شعبان بر طبق محاسبات ریاضی و نجومی و محاسبات نرم‌افزاری می‌دانیم که ماه از مقارنه گذشته و هلال ماه تشکیل شده است اما چون رویت نشده اغاز ماه رمضان با یک روز تاخیر شروع شد در اصل هلالی که دیده شد هلال روز دوم بوده است که توانستیم در ساعت مشخصی در روز دوم رویت کنیم.