اولین سانحه هوایی ایران چگونه رقم خورد؟

این هواپیمای پستی که وابسته به شرکت ایرویز انگلیس بود، در مسیر بوشهر به جاسک پرواز می‌کرد که دچار آتش‌سوزی شد و سقوط کرد. اولین سانحه هواپیمایی دنیا اما ۲۰ سال پیش از آن صورت گرفت و در سال ۱۹۰۸ میلادی، برادران رایت که اولین سازندگان هواپیما بودند، دچار سانحه شدند که در این حادثه اولیور رایت مصدوم شد و همکار او سلفریج کشته شد.

آنچنانکه روزنامه ایران در ۷ تیر ۱۳۰۱ نوشته، ایران تا آن زمان فرودگاه نداشته و پس از درخواست دولت انگلیس برای ورود ۲ هواپیمای «آئروپلان» به آسمان تهران، دولت وقت ایران زمینی در قلعه‌مرغی تهران و نزدیک یک امامزاده را به فرودگاه اختصاص داد و از زندانیان شهربانی برای تسطیح آن استفاده کرد. پنجشنبه ۹ مرداد یعنی دو ماه پس از خبر اول، روزنامه ایران از آماده شدن زمین فرودگاه و فرود هواپیماهای انگلیسی در آن داده است.

خلبانی که دو بار گواهینامه گرفت

اولین ایرانی که گواهینامه خلبانی دریافت کرد، سرهنگ احمدخان نخجوان نام داشت که دوره آموزشی خود را در فرانسه سپری کرد، اما علی‌اصغر ملک اولین کسی بود که آموزش‌های خلبانی را در ایران گذراند و اول تیر ۱۳۰۹ توانست گواهینامه خود را دریافت کند.

ملک پس از تاسیس مدرسه خلبانی ایران در شهریور ۱۳۱۲، مجبور شد دوباره دوره آموزشی رسمی را بگذراند و گواهینامه رسمی را از این مدرسه دریافت کند.

ایرباس بی‌سانحه، ماشین کشتار ایرانیان

نگاهی به تاریخ سوانح هوایی در ایران نشان می‌دهد که هواپیماهای شرکت ایرباس تاکنون هیچگاه دچار سانحه نشده‌اند؛ گرچه هشتمین حادثه هواپیمایی در دنیا از نظر تعداد مسافران کشته شده، مربوط به یک ایرباس بود که ۲۶ تیر ۱۳۶۷ با ۲۹۰ مسافر مورد حمله وحشیانه ناو جنگی وینسنت امریکا در خلیج فارس قرار گرفت و همه مسافران آن به شهادت رسیدند.

به علاوه، از میان هواپیماهای مختلفی که در ایران دچار سانحه منجر به مرگ مسافران شده‌اند، هواپیمای ایران ۱۴۰ با ۶ سانحه و ۱۰۶ کشته، یکی از صدرنشنیان جدول تعداد سوانح است. هواپیمای لاکهید سی ۱۳۰، با ۵ سانحه و ۳۸۲ کشته، توپولف ۱۵۴ با ۳ سانحه و ۴۲۱ کشته، ایلیوشن ۷۶ با ۳ سانحه و ۲۹۷ کشته، بویینگ ۷۲۷ با ۲ سانحه و ۲۰۵ کشته، فوکر ۵۰ و ۲۸ با ۲ سانحه و ۱۰۹ کشته، آنتونوف ۱۲۴ و ۷۴ با ۲ سانحه و ۵۳ کشته و بویینگ ۷۰۷ با یک سانحه و یک کشته، در رتبه آخر قرار دارد.

آخرین بار در ایران، ۱۹ مرداد ماه سال جاری یک هواپیمای ایران ۱۴۰ متعلق به شرکت هواپیمایی سپاهان در شهرک آزادی تهران سقوط کرد و ۳۹ نفر از مسافران آن جان خود را از دست دادند. بر اساس آمار منتشر شده، از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون ۱۱۶۸ نفر در جریان سوانح هوایی کشته شده‌اند، ۱۵۳۰ سانحه هوایی در ایران رخ داد و بیش از ۵۰ مورد از این تعداد، مرگبار بوده است.

هواپیماهایی که مسئولان را کشتند

سقوط هواپیمای نظامی در کرمان در سال ۱۳۸۱، که در پی آن ۲۷۶ نفر کشته شدند، بزرگترین سانحه هوایی جهان در بین سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۴ بود. در میانه سال‌های دفاع مقدس نیز در ۲۳ مهر ۱۳۶۵ یک هواپیمای بویینگ ۷۳۷ در فرودگاه شیراز مورد حمله جنگنده عراقی قرار گرفت و ۲۳ نفر از مسافران آن به شهادت رسیدند.

در برخی دیگر از پروازهای دچار سانحه شده، مسئولان مختلفی کشته شده‌اند؛ از این میان می‌توان به سقوط هواپیمای جت لاکهید ارتش ایران در نزدیکی اصفهان و به شهادت رسیدن همه ۱۲ سرنشین آن از جمله سرلشکر منصور ستاری فرمانده نیروی هوایی ارتش در ۱۵ دی ۱۳۷۳ اشاره کرد.

در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۰ نیز سقوط هواپیمای روسی یاک ۴۰ بر فراز جنگل‌های منطقه خرچنگ در حوالی ساری موجب مرگ رحمان دادمان وزیر راه و ترابری وقت و تعدادی از مقامات دولتی و جمعی از نمایندگان استان گلستان در مجلس شورای اسلامی شد و پروازی که قرار بود به افتتاح فرودگاه گرگان بینجامد، با مرگ پایان یافت.

در ۱۹ دی ۱۳۸۴ نیز هواپیمای فالکن ۲۰ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در شمال غرب ایران سقوط کرد و برخی از مقامات ارشد سپاه از جمله سردار احمد کاظمی فرمانده نیروی زمینی سپاه به شهادت رسیدند. ۵ اسفند ۱۳۸۵ نیز سردار سعید قهاری فرمانده لشکر ۳ مخصوص نیروی زمینی سپاه، در شمال غرب ایران بر اثر سقوط بالگرد به شهادت رسید.

سوانح هوایی در ایران اما همیشه منجر به سقوط نشده است؛ چنان‌که ۱۲ شهریور ۱۳۹۰ هواپیمایی که از تهران عازم مشهد بود، به علت ترکیدن چرخ جلو دچار اختلال شد و به سختی فرود آمد و برخی از مسافران زخمی شدند. محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام هم یکی از مسافران این پرواز بود که از ناحیه دست دچار جراحاتی شد.

با آن‌که سوانح هوایی در جهان امر نادری نیست و سالانه حوادث هواپیمایی فراوانی در سراسر جهان رخ می‌دهد، اما دلیل اصلی فراوانی سوانح هوایی در ایران را می‌توان تحریم‌های ظالمانه علیه جمهوری اسلامی ایران و فرسوده شدن ناوگان هوایی در کشور دانست. گرچه با این حال نمی‌توان نقش عدم دقت کافی در نظارت بر استانداردهای پروازی را به طور کلی نادیده گرفت.