چگونه سرطان های زنانه قابل پیشگیری هستند؟

شعار «ما می‌توانیم، من می‌توانم» از سوی انجمن جهانی سرطان و سازمان جهانی بهداشت برای سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ انتخاب شده است؛ این شعار بیانگر این موضوع است که چگونه یک فرد یا یک جمع می‌تواند سهم خود را در کاهش بار جهانی سرطان ایفا کند.

به گزارش صدای ایران از نی نی سایت، قطعا تلاش تمام افراد جامعه برای آگاهی بیشتر و تغییر در رفتارهای فردی در خصوص پیشگیری از سرطان می‌تواند منجر به افزایش آگاهی جمعی و کاهش آمار ابتلا به این بیماری در جهان شود.

از آنجا که سرطان پستان و سرطان دهانه رحم از شایع‌ترین سرطان‌های زنان ایران در سنین باروری هستند که در صورت تشخیص دیررس، آمار مرگ و میر بالایی را به دنبال خواهند داشت، با دکتر بیتا کلاغچی، دانشیار گروه رادیوتراپی آنکولوژی دانشگاه تهران در خصوص ۴ سرطان زنانه، روش‌های غربالگری و ریسک‌فاکتورهای هر کدام از آنها صحبت کردیم که در ادامه می‌خوانید.

1. شایع‌ترین سرطان زنانه؛ سرطان پستان
سرطان پستان اولین و شایع‌ترین سرطان زنان است. سالانه بیش از ۱۰ هزار نفر مبتلا به سرطان پستان در کشور شناسایی می‌شوند. طبق آخرین آمار وزارت بهداشت به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ۳۲ نفر به این سرطان مبتلا هستند که نسبت به متوسط آمار جهانی پایین‌تر است.

سرطان پستان همچنان در صدر شایع‌ترین سرطان‌های زنان قرار دارد و پس از آن سرطان دهانه رحم و سرطان تخمدان و رحم نیز از سرطان‌هایی هستند که شیوع آن در زنان بالاست.

غربالگری سرطان پستان شامل تست‌هایی می‌شود که در مراحل اولیه و قبل از اینکه بیمار متوجه توده‌ای در سینه خود شود و بیماری را کشف کند، انجام می‌شود.

سرطان پستان اگر در مراحل اولیه کشف شود، قابل علاج‌تر خواهد بود به طوری‌که میزان مرگ و میر ناشی از سرطان پستان در یک دهه اخیر به یک سوم کاهش یافته است که یکی از دلایل این اتفاق استفاده از روش‌های غربالگری برای شناسایی سرطان در مراحل اولیه است.

سرطان پستان اگر در مراحل اولیه کشف شود، قابل علاج‌تر خواهد بود.

روش‌های غربالگری سرطان پستان
بهترین تست غربالگری سرطان پستان برای کاهش مرگ و میر ناشی از این بیماری ماموگرافی است که با استفاده از اشعه ایکس انجام می‌شود و رادیولوژیست گزاردش‌دهی مربوط به آن را انجام می‌دهد.

روش دیگر که بیمار ممکن است متوجه توده شود، معاینه توسط پزشک یا خود بیمار است که معمولا بهترین زمان برای این معاینه یک هفته بعد از شروع عادت ماهانه است و خانم‌های یائسه هم باید زمان مشخصی از ماه رو برای این کار معین کنند.

خانم‌ها بهتر است بلافاصله بعد از اتمام عادت ماهانه، پستان‌های خود را در حمام معاینه کنند. برای این منظور باید یک دست را پشت سر به حالت کشیده قرار داد و با دست دیگر، پستان سمت مخالف را به‌صورت دوایر متحدالمرکز از نوک پستان به سمت خارج پستان‌ها لمس کرد. در این معاینه باید از فشردن بافت پستان بین دو انگشت خودداری کرد زیرا پستان در حالت طبیعی دارای مجاری شیری، حفره‌ها و مجراهای چربی است.

این مجاری و حفره‌ها ممکن است فرد را بی‌دلیل نگران کنند، در حالی که فقط پزشک قادر است موارد غیرطبیعی آنها را تشخیص دهد، بنابراین معاینه خانگی پستان باید با لمس به حالت فشاری روی قفسه سینه انجام شود، نه فشردن بافت بین دو انگشت. در صورت مواجه شدن با هرگونه توده غیرطبیعی، فرورفتگی غیرعادی، تغییر رنگ بخشی از پستان، غیرقرینگی اندازه پستان بیش از حد طبیعی و ترشح رنگی یا سفید از نوک پستان‌ها باید حتما برای ارزیابی‌های دقیق‌تر به متخصص زنان یا جراح عمومی‌ مراجعه کرد.

MRI ضرورت دارد؟
یکی از روش‌های رایج امروز که بسیار از بیماران هم اصرار به انجامش دارند، روش MRI است اما باید بدانید MRI در مقایسه با ماموگرافی جواب مثبت کاذب بیشتری دارد و پزشک را بیشتر به اشتباه می‌اندازد. ممکن است منجر به بیوپسی و تکه‌برداری‌های غیرلازم شود؛ ضمن اینکه این روش گران‌تر است.

MRI می‌تواند برای خانم‌های جوان با ریسک بسیار بالا مناسب باشد؛ یعنی خانم‌هایی که سابقه فامیلی بسیار قوی دارند یا ژن سرطان پستان را دارند، ممکن است از MRI سود ببرند.

بنابراین در کل برای خانم‌ها انجام ماموگرافی بعد از ۴۰ سالگی (بر اساس گایدلاین‌های آمریکا) یا بر اساس صلاحدید پزشک انجام می‌شود.

2. دومین سرطان شایع زنانه؛ سرطان سرویکس
سرطان دیگری که در خانم‌ها شایع است، سرطان دهانه رحم یا سرطان سرویکس است که غربالگری‌های مربوط به این سرطان می‌تواند سرطان سرویکس را در مراحل اولیه یا حتی در مراحل پیش‌سرطانی پیدا کند و در نتیجه می‌توان با درمان‌های مناسب میران مرگ و میر ناشی از آن را کاهش داد.

بر اساس آمارهای موجود، سالانه بیش از یک هزار زن در ایران به سرطان سرویکس یا دهانه رحم مبتلا می شوند و آمار مبتلایان سالانه روند رو به رشدی دارد؛ در حال حاضر ۲۵ تا ۳۰ میلیون نفر زن بالای ۱۵ سال در کشور در معرض خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم قرار دارند.

روش‌های غربالگری سرطان پستان
سرطان دیگری که در خانم‌ها شایع است، سرطان دهانه رحم یا سرطان سرویکس است.

با این دو روش خود را بیمه کنید
دو روش برای غربالگری سرطان سرویکس وجود دارد: پاپ اسمیر و تست HPV. نکته مهمی که باید بدانیم، این است که مهم‌ترین ریسک سرطان سرویکس عفونت با ویروس HPV یا پاپیلوما ویروس انسانی است. این ویروس بیش از ۱۰۰ گونه متفاوت دارد که بیشترشان سرطان‌زا نیستند و حداقل ۸۰ درصد زنان در طول زندگی‌شان به این ویروس مبتلا می‌شوند که در بیشتر مواقع، سیستم ایمنی بدن قبل از صدمه زدن این ویروس به بدن، آن را دفع می‌کند.

دو گونه ۱۶ و ۱۸ ویروس HPV به عنوان ویروس‌هایی با ریسک بالا شناخته می‌شوند که ممکن است باعث سرطان‌زایی در برخی از خانم‌ها شوند. لازم به ذکر است که تعداد بیشتری از خانم‌های آلوده به این دو ویروس، دچار سرطان نمی‌شوند اما در طول سال‌ها این خانم‌ها بیش از دیگران در معرض ابتلا به سرطان سرویکس هستند.

روش سرایت ای ویروس از پوست به پوست است که شامل رابطه جنسی، سکس دهانی، سکس مقعدی و هرگونه تماس با ناحیه ژنیتال می‌شود و امکان عفونت مستقیم یا سرایت از طریق اشیا (مثلا صندلی توالت و ...) وجود ندارد و صرفا از طریق پوست با پوست است.

بیشتر مبتلایان به سرطان دهانه رحم هیچ‌گونه علامت و نشانه‌ای ندارند و بیشتر عفونت‌ها گذرا هستند و در طول ۲ سال از بین می‌روند؛ در ۱۰ تا ۲۰ درصد موارد اگر این ویروس باقی بماند، ریسک ابتلا به بدخیمی افزایش می‌یابد. گرچه چند سال زمان می‌برد تا عفونت تبدیل به بدخیمی شود.

پاپ اسمیر: یک تست ساده اما کارآمد
دومین روش تشخیص سرطان دهانه رحم همانطور که گفته شد پاپ اسمیر است. پاپ اسمیر بررسی سلول‌های دهانه رحم به صورت مستقیم انجام می‌شود؛ گفتنی است HPV تست را می‌توان همزمان با پاپ اسمیر یا به صورت جداگانه انجام داد.

در آمریکا معمولا خانم‌های جوان بین ۲۱ تا ۲۵ سال مورد غربالگری سرطان سرویکس قرار می‌گیرند که در صورت تزریق واکسن باز هم مورد غربالگری قرار می‌گیرند. طبق آمارهای موجود، درگیری با ویروس HPV در کشور، بین ۱۲ و ۱۳ درصد است و از بین ۱۰۰ زن ۱۲ نفر درگیر این بیماری هستند.

معمولا این غربالگری باید هر ۳ تا ۵ سال و تا سن ۶۵ سالگی ادامه پیدا کند؛ اگر خانم‌های بالای ۶۵ سال که سیگاری هستند، تست قبلی‌شان نرمال نبوده یا از زمان تست پاپ اسمیر قبلی خود، شریک جنسی جدیدی دارند، باید همچنان به غربالگری ادامه دهند.

اما خانم‌های بالای ۶۵ سالی که تست قبلی‌شان نرمال بوده و ۳ تست قبلی‌شان هم نرمال بوده یا دو تست HPV و تست پاپ اسمیرشان در طول ۵ سال گذشته نرمال بوده است، می‌توانند این غربالگری را قطع کنند. 

روش‌های غربالگری سرطان پستان
دومین روش تشخیص سرطان دهانه رحم همانطور که گفته شد پاپ اسمیر است.

چه کسانی در خطرند؟
از جمله ریسک فاکتورهای ابتلا به سرطان دهانه رحم می‌توان به تعدد شرکای جنسی، استعمال سیگار- که ریسک ابتلا به سرطان را ۴ برابر افزایش می‌دهد- و استفاده از داروهایی که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند، باعث افزایش ریسک ابتلا به سرطان دهانه رحم می‌شود.

واکسن این ویروس وجود دارد که توصیه می‌شود به دختران ۹ تا ۲۶ سال و پسران ۹ تا ۲۱ سال- یا حتی تا ۲۶ سال- تزریق شود.

3. کشنده‌ترین سرطان زنانه؛ سرطان تخمدان
یکی دیگر از سرطان‌های شایع در میان زنان سرطان تخمدان است؛ بیمارانی که هیچ سابقه فامیلی ندارند، نیازی به غربالگری هم ندارند؛ البته غربالگری استانداردی هم برای این سرطان هنوز وجود ندارد.

افزایش سن، داشتن سابقه ابتلا در یک یا چند نفر از اعضای خانواده، داشتن ژن مبتلا به سرطان تخمدان، نداشتن سابقه حاملگی و داشتن اضافه وزن، همگی از جمله ریسک فاکتورهای سرطان تخمدان محسوب می‌شوند.

غربالگری سرطان تخمدان در خانم‌هایی که در معرض ریسک بالاتری از این سرطان قرار دارند، به صورت کنترل تومور مارکر CA-125 و سونوگرافی رحم و ضمائم انجام می‌شود و صرفا برای همین دسته از خانم‌ها توصیه می‌شود.

در مقابل خانم‌هایی که از روش‌های هورمونی برای جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنند، سابقه بارداری و شیردهی دارند، لوله‌هایشان را بسته‌اند یا هیسترکتومی کرده‌اند، در معرض ریسک پایین‌تری از سرطان تخمدان قرار دارند.

4. بعد از یائسگی نگرانش باشید؛ سرطان رحم
سرطان رحم در سنین بعد از یائسگی در خانم‌ها شایع است و علامت آن خونریزی در سنین بعد از یائسگی است و اگر خانمی در سنین پیش از یائسگی دچار این سرطان شود، بیماری به صورت خونریزی‌های غیرنرمال در او تظاهر پیدا می‌کند.

در حال حاضر هیچ غربالگری استانداردی در خانم‌های بدون علامت وجود ندارد که بتواند نقشی در کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان رحم داشته باشد. در صورت بروز شک ابتلا به این سرطان، سونوگرافی واژینال و در مرحله بعد، بیوپسی و تکه‌برداری از رحم برای بیماران توصیه می‌شود.