فروپاشی در انتظار بریتانیا

رای بریتانیایی ها به خروج انگلیس از اتحادیه اروپا را بدون شک می‌توان مهم‌ترین اتفاق در تاریخ اتحادیه اروپا دانست. اتفاقی که نه تنها برای انگلیس و دیگر اعضای این اتحادیه، بلکه برای سایر کشورها تبعات و پیامدهایی به همراه خواهد داشت.

صدای ایران - همگرایی اروپا بعد از گذشت شش دهه، با خروج انگلیس از این اتحادیه با چالش مهمی روبرو بود. گرچه بربتانیا همواره با اتخاذ تصمیماتی جداگانه می خواست نشان بدهد که عضوی تمام عیار برای اتحادیه اروپا به شمار نمی رود و رویه متفاوتی را در برابر وحدت پولی، شینگن و مسائل مرتبط با ایجاد ارتش واحد اروپایی در پیش گرفت اما به هر صورت یکی از اعضای اصلی این اتحادیه به شمار می رفت.

برخی برآنند که این تصمیم بریتانیا زمینه واگرایی دیگر کشورهای اروپایی را فراهم خواهد آورد. اینکه تا چه اندازه این پیشبینی صورت واقعی به خود می گیرد البته باید منتظر تحولات و رخدادهای آینده بود اما در عین پس لرزه های اولیه اقتصاد انگلیس در فردای اعلام نتیجه همه پرسی و ابراز پشیمانی برخی از شهروندان بریتانیایی از تصمیم خود مبنی بر خروج از اتحادیه اروپا نشان از آن می داد که روند جدایی این کشور  با دشواری هایی همراه خواهد بود. ساکنان ساختمان شماره 10 از این پس باید شاهد بی اعتنایی اسکاتلند، ولز و ایرلند نسبت به سیاست های لندن و تنزل جایگاه سیاسی بریتانیا در معادلات اروپایی و بین المللی باشند.

انگلیس که روزگاری به نقش آفرینی خود در میان آمریکا و اروپا می بالید و از این طریق سعی می کرد خود را اثر گذار نشان دهد از پس چاره ای جز همسویی بیشتر با آمریکا ندارد. این اتفاق البته در میان سیاسیون دو سوی آتلانتیک با واکنش های متفاوتی روبرور شده بود. 

فرانک والتر‌ اشتاین‌مایر، وزیر امور خارجه آلمان، آن را «یک روز غم‌انگیز برای اروپا و بریتانیا» توصیف کرد، اما دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا که آن زمان نامزد جمهوریخواهان  بود گفت که «امروز بریتانیایی‌ها کشور خود را به تصرف خود درآوردند.»

ناظران سیاسی در حالی این واکنش ترامپ نسبت به خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا دنبال می کردند که دو ماه پیش از برگزاری رفراندوم خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا در سفری به لندن، از باقی ماندن انگلیس در اتحادیه حمایت کرد. او در یادداشتی که در روزنامه دیلی تلگراف منتشر شد، نوشت: انگلیس در کنار اتحادیه اروپا قادر است بسیار موثرتر با تروریستم مبارزه کند. او همچنین استدلال کرد که انگلیس در داخل اتحادیه اروپا از نفوذ بیشتری در سراسر جهان برخوردار خواهد بود. اظهاراتی که با واکنش قاطع انگلیسی ها در روز رای گیری با رای منفی مواجه شد. 

از سویی دیگر استقلال طلبان اسکاتلندی خواهان جدایی از بریتانیا که قبل از برگزیت تجربه ناموفقی از هم پرسی را پشت سر گذاشته بودند با این رای گیری دوباره فرصت پیدا کردند که از در کنار ایرلندی ها از استقلال خود دفاع کنند. رای مردم اسکاتلند و ایرلند که از اجزاء «پادشاهی متحد» هستند، مبنی بر باقی ماندن در اتحادیه اروپا، گسل‌هایی را در این پادشاهی آشکار کرده که بقای آن را با دغدغه‌های جدی مواجه ساخته است. آنچه باعث افزایش این نگرانی‌هاست، میزان علاقه‌مندی و یا ناراضی بودن‌ مردم انگلیس در همه‌پرسی اخیر نسبت به ادامه حضور یا جدایی از اتحادیه اروپا برحسب متغیرهای متعددی مانند، جوان یا پیر بودن، پایتخت‌نشین بودن یا غیر آن و وضعیت اقتصادی افراد بوده است.

در بعد بین المللی  این مساله اثراتی برای لندن داشته است. انگلیسی ها که مدتها در عرصه خاورمیانه را به آمریکا واگذار کرده بود و اما همچنان روابط خود را با عربستان به عنوان متحد درجه اول حفظ کرده بود اما اشتباهات پی در پی حاکمان سعودی انزوای سیاستمداران بریتانیایی را در پی داشته و باعث تنزل جایگاه این کشور در برابر فرانسه و آلمان و ایتالیا  شد. داشتن ارتباطات خاص و تاثیرگذار با آمریکا، کشورهای مشترک المنافع، رژیم صهیونیستی و کشورهای عربی از امتیازات سیاست خارجی انگلیس محسوب می شد. گرچه ممکن است این ارتباطات همچنان برای لندن حفظ شود اما نقطه مهم قوت لندن در حلقه واسط و رابط بودن بین اتحادیه اروپا و این کشورها بوده و به نظر می‌رسد که این جنبه از سیاست خارجی بریتانیا با خروج از اتحادیه اروپا تا حدی تضعیف خواهد شد. البته این نکته را باید به خاطر داشت که عضویت بریتانیا در اتحادیه اروپا این کشور را مجبور به رعایت هنجارهای محدود کننده ای در مباحثی چون حقوق بشر و محدودیت فروش تسلیحات به برخی از کشورها مثل عربستان سعودی، بحرین، امارات و ... اما خروج انگلیس از این اتحادیه باعث برداشتن این محدودیت ها برای این کشور شده  و می تواند با فراغ بال بیشتری به گسترش روابط خود با این متحدان بپردازد.

در کنار همه تبعات برگزیت برای بریتانیایی ها، دیگر کشورهای اروپا نیز درگیر موج های پس لرزه این همه پرسی  شدند. در کشوری مثل فرانسه، برخی سیاسیون این کشور به فکر راه اندازی رفراندوم به نام فرگزیت شدند. در همین رابطه گرت ویلدرز، رهبر پوپولیست‌های هلند نیز گفته «حالا نوبت  وداع هلند با اتحادیه اروپا رسیده است.» اینکه تا چه اندازه مردمی که خواهان اتخاذ این رویکرد مشابه اند در تصمیم خود مصمم هستند موضوعی است که باید در آینده بعد از دریافت داده های فرجام رای انگلیسی ها به خروج از اروپا و تبعات آن به آن پرداخت. 

با این وصف بسیاری از اعضای اتحادیه درصدند از همه تلاش های خود برای حفظ این اتحادیه استفاده کنند اما خود می دانند که پاره نشدن رشته اتحاد اعضا از این پس با دشواری بیشتری همراه خواهد بود. اتحادیه اروپا باید در سیاست‌های اقتصادی و در برخورد با کشورهای شرق اروپا یا جنوب اروپا تغییر رویه دهد و حمایت مالی از کشورهای ضعیف این اتحادیه را مد نظر قرار دهد تا اقتصاد آنها از ورشکستگی نجات پیدا کند چون در غیر این صورت کشورهای ضعیف اتحادیه اروپا اولین کشورهایی خواهند بود  که از جدایی و خروج از این اتحادیه استقبال می کنند.  کشورهای اروچایی برای جلوگیری از تضعیف بیشتر و فروپاشی اتحادیه اروپا، چاره‌ای جز بازنگری جدی و بنیادین در قوانین، ساز و کار و نحوه تعامل کشورهای عضو وجود ندارد. اگر این بازاندیشی‌ها صورت گیرد، اتحادیه اروپا در دوران جدید پسارفراندوم می‌تواند دوران جدیدی را تجربه کند. ولی اگر این بازنگری صورت نگیرد، کشورهای عضو اتحادیه اروپا و کل موجودیت اندیشه وحدت اروپا با چالش‌ها و موانع و خطرات مختلفی مواجه خواهند شد.

طبعا  بریتانیا برای اینکه جایگاه اقتصادی خود را بین کشورهای اروپایی حفظ کند سیاست هایی را در پیش خواهد گرفت. ادامه رایزنی و گفت و گو با طرف های مقابل در اتحادیه اروپا یکی از این راهکارها است تا انگلیس بتواند همچنان به عنوان یکی از کشورهای موثر در عرصه تصمیم گیری در قاره اروپا به شمار آید. از سویی دیگر احتمال نزدیکی بریتانیا به کشورهای عضو «انجمن تجارت آزاد اروپا» شامل کشورهایی مثل ایسلند، لیختن اشتاین، نروژ و سوئد بیشر خواهد بود. در میان کشورهای اروپایی، انگلیس روابط سنتی و نزدیک خود با هلند و پرتغال را همچنان حفظ کرده است. 

نوع روابط این کشور با ایران از دو بعد روابط اقتصادی و سیاسی و مساله برجام قابل بررسی است. نوع روابط بریتانیا با جمهوری اسلامی ایران در طول دوران بعد از انقلاب با رهیافتی سختگیرانه همراه بود و این کشور در اتحادیه اروپا روابط خارج از نرمی و لطافت با ایران داشته است و در اتخاذ برخی مواضع غیر منعطفانه اروپا نسبت به ایران بی تاثیر نبود. انگلیس از بانیان ثابت و مصمم و بلکه از محرکان اصلی تمامی قطعنامه‌ها و یا بیانیه‌های ضدایرانی در نهادهای مختلف بین‌المللی و از جمله در اتحادیه اروپا بوده و این سیاست‌ها را مستقیما و یا به نیابت از آمریکا دنبال می‌نموده است. سیاست‌هایی که منافع ملی و استقلال سیاسی ملت ایران را هدف قرار می‌داده است.

خروج این کشور از اتحادیه شاید تا حدود نوع رویکردهای این اتحادیه را با ایران از تلطیف بیشتری برخوردار کند.  البته نوع مواجهه اروپاییان با سیاست های خاورمیانه ای ایران و واکنش آنان با موضوعات حقوق بشری و افزایش توانمندی های نظامی جمهوری اسلامی ایران از عوامل متعددی تاثیر می پذیرد که خروج انگلیس از اتحادیه اروپا به تنهایی آن را دستخوش تغییر و تحول نمی کند.  تاثیرپذیری این رویداد بر توافق مهمی مثل برجام هم چندان قابل پیش بینی نیست. از یک طرف انگلیس به عنوان یکی از کشورهای عضو 1+5 در مذاکرات هسته ای با ایران حضور داشته و توافق را امضا کرده است و طبعا نسبت به آن تعهداتی دارد که انتظار این است به آن عمل کند اما از سویی دیگر نزدیکی این کشور با آمریکا بویژه در دورانی که دونالد ترامپ ریاست جمهوری این کشور را به دست دارد و ادعاهای زیادی را در رابطه با برخورد و یا تغییر مفاد برجام مطرح کرده نوع واکنش بریتانیا به این توافق نامه را با ابهامات زیادی روبرو کرده است.