کبد چرب ؛ علائم و درمان
یکی
از فعالیت‌های مهم کبد، ذخیره‌سازی و سوخت و ساز چربی‌ها در بدن است. کبد
طبیعی حاوی حدود پنج گرم چربی در 100 گرم وزن خود می‌باشد. هر گاه مقدار
چربی بیش از پنج درصد وزن آن افزایش یابد به این حالت «کبد چرب» گفته
می‌شود.
کبد چرب، بیماری شایعی در جامعه است و در نتیجه
بسیاری از بیماری‌ها و یا حالت‌های تغذیه‌ای در بدن ایجاد می‌شود.
انباشته شدن چربی در سلول‌های کبدی می‌تواند به التهاب این سلول‌ها منجر
شود. کبد نقش مهمی در سوخت و ساز و شکستن چربی‌ها در بدن دارد. در صورت
بروز اختلال در آن، چربی در کبد رسوب کرده و موجب بروز کبد چرب می‌شود.
چاقی
و اختلال در چربی‌های خون، بیماری دیابت، مصرف مشروبات الکلی، بدغذایی و
سوء تغذیه، مصرف برخی از داروهای کورتون‌دار مثل پردنیزولون، داروهای ضد
تشنج مانند اسیدوالپروئیک و مصرف بی‌رویه هورمون‌ها از جمله علل ابتلا به
بیماری کبد چرب هستند.
علایم و نشانه‌های کبد چرب
در
بیماری کبد چرب، کبد معمولا علامت خاصی ندارد و به دنبال انجام آزمایشات
دوره‌ای، اختلال در آنزیم‌های آن مشخص می‌شود و یا این که در زمان انجام
سونوگرافی به علل دیگر، ابتلا به کبد چرب نیز تشخیص داده می‌شود. البته
اختلالات آنزیمی در کبد چرب معمولا خفیف است و در اکثر موارد موجب افزایش
مختصر در آنزیم‌های کبدی می‌شود. در برخی موارد این بیماری با علایمی مانند
خستگی و احساس ناراحتی در قسمت فوقانی شکم همراه است.
درمان کبد چرب
مهم‌ترین
روش درمانی در این بیماری، رفع علت زمینه‌ای بروز بیماری است. کاهش وزن در
افراد چاق، ترک مصرف مشروبات الکلی، کنترل بیماری دیابت، کاهش چربی‌های
خون و تغییر در شیوه زندگی و انجام فعالیت بدنی مهم‌ترین اصول درمان این
بیماری است. در صورت درمان کبد چرب می‌توان مانع پیشرفت ضایعه کبدی شد.
آیا کبد چرب قابل درمان است؟
آری.
با کاهش وزن (در افراد چاق) یا تغییر در شیوه زندگی (افزایش فعالیت
جسمانی، پیاده‌روی و ...)، اصلاح رژیم غذایی، قطع مصرف مشروبات الکلی،
کنترل دقیق قند خون با کمک پزشک می‌توان در جهت درمان این بیماری نتیجه
مطلوبی را به دست آورد.
در برخی موارد جهت کنترل این بیماری با توجه به شدت عارضه، از دارو استفاده می‌شود. داروهایی نظیر اورزوداکسی کولیک اسید، ویتامین E و متفورمین نیز در درمان آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته ذکر این نکته ضروری است که علی‌رغم تجویز دارو، هنوز هم کاهش وزن و تغییر در شیوه زندگی از ارکان اصلی درمان بیماری کبد چرب به شمار می‌روند.
آیا کبد چرب بیماری خطرناکی است؟
در
اکثر موارد این بیماری خطرناک نیست. در صورت درمان نشدن به موقع در
درازمدت مقادیر زیادی چربی در کبد رسوب می‌کند و موجب بروز التهاب کبدی
می‌شود. این بیماری ممکن است موجب ابتلا به سیروز در کبد شود بنابراین
نباید نسبت به این عارضه بی‌تفاوت بود. مصرف برخی از داروها مانند داروهای
ضد فشار خون متیل دوپا، داروهای مسکن مثل ایندومتاسین و ... و داروهای ضد
افسردگی از جمله ایمی پرامین می‌تواند به اختلال در آنزیم‌های کبدی منجر
شود که با قطع آنها، میزان آنزیم‌ها طبیعی می‌شود.
الکل و کبد چرب
در
مطالعات انجام شده نقش مصرف الکل در ابتلا به کبد چرب، در انسان و حیوانات
به اثبات رسیده است. مصرف همزمان الکل و غذاهای پرچرب این حالت را تشدید
می‌کند. کبد چرب به طور شایع، به دنبال مصرف مقادیر اندک یا زیاد الکل، حتی
برای مدت زمان کوتاهی، دیده می‌شود.
رسوب چربی در کبد می‌تواند سبب خستگی، ضعف، بی‌اشتهایی، تهوع، احساس ناخوشی در شکم و بزرگی کبد شود. در موارد شدید، زردی نیز عارض می‌شود. باید توجه داشت که بی‌توجهی به لزوم قطع مصرف الکل می‌تواند سبب تخریب جدی کبد شود.
دیابت شیرین
یکی
از مهم‌ترین علل بروز بیماری کبد چرب، بیماری دیابت یا بیماری افزایش
غیرطبیعی قند خون است. دیابت یا بیماری قند یکی از بیماری‌های شایع در جهان
محسوب می‌شود. بیماری دیابت به دو دلیل در بدن ایجاد می‌شود؛ یکی اختلال
یا نقص در هورمون انسولین - که از غده لوزالمعده انسان ترشح می‌شود- و دوم
اختلال در جذب و مصرف انسولین توسط سلول بدن به دلیل مقاومت به آن است.
اگر
سطح گلوکز خون به علل مختلف به طور غیرطبیعی بالا باشد، بیماری دیابت با
علایم و نشانه‌های مانند پرادراری و دفع ادرار بیش از اندازه در شب، نوشیدن
مایعات زیاد برای رفع تشنگی شدید و خستگی مفرط بروز می‌کند. دیابت انواع
مختلفی دارد که شایع‌ترین انواع آن، دیابت نوع اول یا دیابت وابسته به
انسولین است که در اثر ترشح نشدن انسولین ایجاد می‌شود و بیشتر در کودکان،
نوجوانان و به طور کلی در افراد زیر 30 سال شایع است.
در دیابت نوع دوم یا دیابت غیر وابسته به انسولین، انسولین ترشح می‌شود ولی به عللی موثر واقع نمی‌شود. این نوع دیابت به دیابت بزرگسالان نیز معروف است. افراد بالای 40 سال، کسانی که استعداد چاقی دارند و افرادی که در خانواده آنان سابقه دیابت وجود دارد، بیش از دیگران در معرض این نوع از دیابت هستند.
دیابت اگر به خوبی کنترل
نشود، عوارض متعددی را برای بیماری ایجاد می‌کند. یکی از این عوارض کبد
چرب است. کبد چرب در دیابت نوع یک شایع نیست ولی در نیمی از مبتلایان به
دیابت نوع دو دیده می‌شود. علت ترشح چربی در کبد مبتلایان به دیابت قندی
نوع دو، افزایش اسیدهای چرب با منشأ غذایی و متابولیسم مواد نشاسته‌ای و
تبدیل آنها به اسیدهای چرب است.
دیابت بیماری است که در حال حاضر قابل
درمان نیست ولی قابل کنترل است. با کنترل این بیماری از عوارض آن جلوگیری
می‌شود. هدف از درمان این بیماری، حفظ قند خون در دامنه طبیعی است و یکی از
روش‌های درمانی آن، کنترل رژیم غذایی است. اگر چاق هستید، کم تحرک هستید و
سابقه ابتلا به دیابت در خانواده به ویژه مادر و پدر دارید در معرض ابتلا
به کبد چرب هستید.
اختلالات چربی خون
افزایش
چربی‌های خون می‌توانند منجر به ابتلا به کبد چرب شوند. اختلالات چربی
اغلب در افراد چاق و با سابقه بیماری دیابت در خانواده همراه است ولی در
برخی افراد لاغر نیز به دلیل سابقه خانوادگی دیده می‌شوند.
به منظور
کاهش چربی‌های خون رعایت نکاتی مانند کاهش مصرف چربی اشباع شده در غذای
مصرفی، زدودن کالری‌های اضافی، افزایش مصرف فیبرهای غذایی، قطع مصرف الکل،
قطع استعمال دخانیات، وجود برنامه منظم ورزشی و مصرف بیشتر ماهی سفید
الزامی است.
چاقی و کبد چرب
کبد
چرب در افراد چاق شایع است و در 80 تا 90 درصد موارد چاقی مفرط دیده
می‌شود. عواملی چون عدم تکامل جسمانی، توسعه تکنولوژی، زندگی ماشینی،
شهرگرایی، تن‌آسایی، رفاه مادی، مصرف بی‌رویه مواد غذایی موجب شده است تا
چاقی روز به روز بیشتر شود. بر اساس قد و سن افراد می‌توان وزن ایده‌آل را
از روی جداول بررسی کرد. هنگامی که انرژی ورودی بیش از حد مصرفی باشد،
کالری اضافه در بافت چربی ذخیره می‌شود و اگر این حالت طولانی مدت باشد،
فرد چاق می‌شود.
افراد چاق نسبت به افراد دارای وزن طبیعی نسبت به بو یا
مزه غذا به میزان بیشتری پاسخ می‌دهند. باید توجه داشت که زیاد خوردن یک
علت مهم چاقی است ولی تنها علت نیست بلکه عوامل دیگری مانند تاثیرات محیطی،
فرهنگی و ژنتیکی همگی در بروز چاقی دخالت دارند.
برای کاهش وزن در قدم
اول باید به شیوه زندگی فرد توجه داشت و رژیم غذایی با محدودیت کالری را به
اجرا درآورد ولی رژیم‌های غذایی سخت و طاقت‌فرسا مناسب نیست. مشکل عمده در
درمان چاقی، کاهش وزن نیست بلکه حفظ وزن کاهش یافته است. متاسفانه تعداد
معدودی از بیماران به طور دایم کاهش وزن خود را حفظ می‌کنند. بدیهی است که
دیابت و بالا بودن چربی خون در افراد چاق نیز دیده می‌شود و این دو عامل
در ابتلا به کبد چرب کمک موثر است.
نقش ورزش در کاهش وزن
انجام
تمرینات ورزشی خاص گروه یا قشر خاصی از جامعه نیست. افراد در همه سنین
باید ورزش کنند. ورزش تاثیر جدی در جلوگیری از ابتلا به بسیاری از
بیماری‌ها و حفظ سلامت و حتی روح آدمی دارد. وزن ایده‌آل با تمرینات ورزشی،
تنها همراه با یک رژیم غذایی مناسب و صحیح به دست می‌آید. ورزش، هر چند به
میزان اندک ولی مداوم و روزانه در طول یک سال موجب کاهش وزن قابل توجهی در
افراد چاق می‌شود.
دستورات زیر را در ورزش کردن رعایت کنید:
فعالیت‌های
ورزشی خود را به صورت منظم و مدون به اجرا درآورید. انجام تمرینات ورزشی
پراکنده و بدون نظم برای شما فایده‌ای ندارد. بهتر است در زمان‌های معینی
از روز به ورزش بپردازید. زمان مناسب ورزش، صبح‌ها پس از برخاستن از خواب و
قبل از صرف صبحانه است. برای این‌که انجام فعالیت‌های ورزشی سبب تاخیر در
رسیدن شما به محل کارتان نشود، زودتر بیدار شوید و یا پس از ادای نماز صبح
نخوابید.
ورزش نه تنها وزن اضافی بدن شما را کم می‌کند، بلکه قدرت عضلات
شما را نیز بهبود می‌بخشد.این قانون کلی را هرگز فراموش نکنید «از فشار
آوردن بیش از حد به خود» خودداری کنید. فعالیت‌های ورزش خود را از مقادیر
کم شروع کنید و به تدریج بر میزان آن بیفزایید. شما باید آستانه خستگی خود
را بشناسید. خودتان را بیش ازحد خسته نکنید.
علل متفرقه ابتلا به کبد چرب
باید
توجه داشت که مسمومیت با برخی سموم و حلال‌ها می‌تواند به بروز کبد چرب به
شکل خطرناک منجر شود. مصرف خوراکی برخی داروها مثل تتراسیکلین،
اسیدوالپروئیک و آمیودارون و مواد کورتون‌دار از علل کبد چرب هستند.
ورزش و حفظ تناسب عمومی بدن و حفظ وزن در حد مطلوب بسیار حائز اهمیت است. چربی‌های اشباع شده را از رژیم غذایی حذف واز مصرف شیر و ماست پرچرب خودداری کنید و به جای مصرف کره و روغن حیوانی از مارگارین یا روغن‌های مایع با چربی‌های اشباع نشده بهره ببرید و در پختن غذا از حداقل مقدار روغن استفاده کنید.
مصرف جگر، مغز، قلوه و کله پاچه، شیرینی‌جات و تنقلات ممنوع است. میوه‌جات و سبزیجات بیشتری مصرف کنید. به سالاد خود سس اضافه نکنید. آبلیمو چاشنی مناسبی برای سس است. مصرف گوشت ماهی و مرغ از گوشت قرمز بهتر است.
آیا می‌توان چربی را از برنامه غذایی حذف کرد؟
چربی‌ها در بعضی از منابع غذایی مانند روغن و چربی اطراف گوشت به سهولت قابل رویت هستند ولی 60 درصد بقیه چربی‌ها مثل چربی موجود در زرده تخم‌مرغ، شیر، دانه‌های غلات و آجیل قابل رویت نیستند. میزان مصرف چربی هر فرد، تحت تاثیرعوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، جغرافیایی و نژادی قرار دارد.
به هر حال در تمام غذاهای حیوانی مقدار زیادی چربی وجود دارد و غذاهای گیاهی حاوی چربی کمتری هستند. چربی‌ها به عنوان منبع تامین انرژی فشرده و دارا بودن ویتامین‌هایA، D، K، E برای بدن ضروری است پس نمی‌توان به صورت صد درصد چربی‌ها را از غذای خود حذف کرد.
