قدیمی ترین مسجد جهان کجاست؟

قدیمی‌ترین مسجد جهان، در روستای فهرج یزد، واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی این استان قرار گرفته است. برای سفر به فهرج باید، پس از خروجی یزد به سمت استان کرمان، وارد بزرگراه یزد-بافق شوید. تابلو‌های راهنما شما را به این مکان تاریخی و ارزشمند راهنمایی می‌کنند. این اثر در تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۴۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

به گزارش صدای ایران از فرادید، استاد پیرنیا در مجله باستان شناسی و هنر سال ۱۳۴۹ می‌نویسد: «سال‌ها قبل در راه بازگشت از بافق، مناره گلین فهرج در میان دشت خشک کویر نظرم را به خود جلب کرد و راه خود را گرداندم و برای بازدید از مسجد به داخل روستا رفتم. در پای مناره گروهی از مردم روستا جمع شده بودند و برای ساختن مسجدی تازه به جای مسجد فهرج (که بنظرشان مسجدی کهنه و فرسوده بود)، از من یاری خواستند و من را به درون مسجد بردند. 

در نخستین نگاه، آثار معماری ساسانی با خشت‌های بزرگ و نمایی از سیمگل در چشمم جلوه گر شد. گچبری‌های درهم و شکنجی (چین و شکن) که از زیر اندود کاهگلی خودنمایی می‌کرد، مرا به گمان انداخت که مگر معبد یا کوشکی از دوران ساسانی بوده که بعد‌ها به مسجد تغییر داده شده؛ به خصوص محراب آن که تازه‌ساز بود؛ بنابراین شروع به عکاسی کرده و آغاز تحقیقی جدی در این باره را در ذهنم اطمینان بخشید و به مردم آن روستا اهمیت این مسجد را توضیح دادم تا از این کار منصرف شوند.»

تعلق این مسجد به قرن اول هجری را بعضی از مورخان رد می‌کنند و تاریخ‌های دیگری را از جمله قرن دوم هجری (مهرداد شکوهی)، اواخر و اوایل قرن چهارم هجری (باربارا فینستر) و چهارم هجری یا دهم میلادی (زیپولفی وآلفیری) را به عنوان پیشینه ساخت و احداث آن عنوان کردند.

در این بنا خبری از محراب، گنبد، کتیبه، کاشیکاری و سایر تزئیناتی نیست که در غالب مساجد دیده می‌شود. مناره این مسجد از ابتدا ساخته نشده و در قرن سوم به آن افزوده شده است. این مسجد قدیمی مانند مساجد جامع دیگر دارای در‌های ورودی متعدد است.

تاریخ نویسان قدمت روستای فهرج را به ۵۰۰۰ سال پیش باز می‌گردانند. برخی از مورخان و باستان‌شناسان داخلی و خارجی این شهر را یکی از نخستین نقاط سکونت ایرانیان که به پهره شهرت داشته است، می‌دانند. آثار باستانی دیگری به غیر از مسجد فهرج در این روستان وجود دارد که شامل آب انبار حسینیه و مجموعه تاریخی شهدای فهرج را تشکیل می‌دهد که هر کدام برای خود زیبایی‌های خاص خودشان را دارند.