چهار میلیون و ۴۰۰ هزار نفر معتاد داریم

سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر با بیان اینکه چهارمیلیون و ۴۰۰ هزار نفر معتاد مستمر و یکبار مصرف کننده مواد مخدر در کشور وجود دارد از اضافه شدن مواد ناخالصی مانند پودر استخوان ، سرب و جگر خشک شده به مواد مخدر مصرفی و وجود ۳۰ تا ۵۰ هزار معتاد متجاهر در کشور خبر داد.

به گزارش صدای ایران از فارس، مواد مخدر و دسترسی و استعمال آن امروز به عنوان یکی از معضلات اجتماعی در دنیا مطرح است و در کشورمان نیز به عنوان اولین موضوع در آسیب‌های اجتماعی مورد توجه مسئولان قرار دارد. سالانه صدها تُن مواد مخدر در کشور کشف و ضبط می‌شود و در این مسیر سرمایه مادی و معنوی زیادی صرف می‌شود.کانون گرم خانواده‌های زیادی از هم گسسته می‌شود و کودکان، نوجوانان و زنان زیادی بی سر پرست شده و فرد معتاد زمینه ساز بسیاری از معضلات اجتماعی در جامعه می‌شود. برای آشنایی با فعالیت‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر به عنوان مرجع اصلی برنامه ریزی و سیاست گذاری در موضوع مهم مواد مخدر، با پرویز افشار سخنگوی این ستاد به گفت‌وگو نشستیم که بخش دوم این گفت‌وگو از نظرتان می‌گذرد.

افشار در این گفت‌وگو از وجود چهار میلیون و ۴۰۰ هزار نفر معتاد مستمر و یک بار مصرف کننده مواد مخدر ، ۳۰ تا ۵۰ هزار معتاد متجاهر در کشور، اعتیاد ۱۰ درصد از کل معتادان از زنان جامعه، تجربه کردن یکبار مصرف مواد مخدر توسط یک درصد دانش‌آموزان و ۲ تا ۲.۶ دهم درصد دانشجویان و...خبر داد. 

آنچه به عنوان ۷۰۰ نوع مواد نام می‌برند منظور مواد محرک جدید است که هرکدام در گوشه‌ای از دنیا شیوع پیدا کرده و براساس گزارش‌های ما اصلاً ورود مواد مخدر صنعتی جدید در حد تجاری در مملکت نداریم؛ البته ممکن است فردی به اندازه مصرف شخصی یا در میهمانی آورده باشد اما اینکه توزیع ملی شود و در همه جا وجود داشته باشد، نیست.

کماکان مواد شایع در کشور تریاک و مشتقات آن یعنی هروئین و سوخته تریاک است و بعد از تریاک، گل قرار دارد که شایع شده بعد از آن هروئین و مقام چهارم شیشه است. در سال ۹۰، شیشه مقام دوم را داشت، اما الان شیشه پایین آمده و گل جای آن را گرفته که این ماده اعتیاد آور از شاخه ماری جواناست.

۱۰ درصد معتادان کشور زنان هستند و تریاک اولین ماده مخدر مصرفی است
میزان اعتیاد در زنان در کشور چگونه است؟

در دنیا ۳۰ درصد از کل معتادان زن هستند و در کشور ما در سال ۸۰ این رقم پنج درصد بود. سال ۹۰ این رقم دو برابر یعنی حدود ۱۰ درصد شد و زنگ خطر جدی بود. برنامه های متنوع و جدی از طریق وزارت بهداشت ، وزارت ورزش و جوانان، سازمان تعزیرات حکومتی اجرا شد و آرایشگاه‌های و کلوب‌های ورزشی زنانه رصد شدند و فیلم‌های آموزشی تولید و کارهای پیشگیرانه انجام شد.

مجموع این کارها باعث شد مصرف مواد مخدر در زنان ثابت بماند و الان نیز از سال ۹۰ تاکنون کماکان بین ۸ تا ۱۰ درصد کل معتادان کشور زن هستند؛ ضمن اینکه دو میلیون و ۸۰۸ هزار نفر تعداد مصرف کنندگان مستمر است. 

به عنوان یک کارشناس آسیب‌های اجتماعی اعتقاد دارم از این رقم دو میلیون و ۸۰۸ هزار معتاد مستمر چیزی حدود یک میلیون هفتصد تا یک میلیون هفتصد و پنجاه هزار نفر آنها به احتمال زیاد معتاد قطعی هستند و از این تعداد نیز ۱۰ درصد زنان معتاد هستند؛ یعنی زنی که مشکل دار است و اگر مواد مخدر مصرف نکند رفتارهای مواد جویانه داشته ، جرم و جنایت انجام می‌دهد و اگر به مواد نرسد دچار عوارض جدی می‌شود.

در مجموع تعداد قطعی معتادان در کشور چقدر است؟

براساس آخرین طرح‌های ارزیابی که در کشورمان داریم، چهار میلیون و ۴۰۰ هزار نفر در کشور از اعتیاد دارند ؛ البته به این معنی است که افرادی یک بار در عمرشان به علتی مثلاً سرماخوردگی مواد مصرف کرده تا آن فردی که کف خیابان است و معتادان متجاهر چه زن و مرد یا کسی که یک بار مواد مصرف کرده تا فردی که مداوم مصرف کرده است بوده که در مجموع چهار میلیون و ۴۰۰ هزار نفر می‌شود که از این تعداد دو میلیون و ۸۰۸ هزار نفر در سال گذشته مصرف مستمر داشتند. از این دو میلیون ۸۰۸ هزار معتاد نتایج طرح شیوع شناسی اعتیاد بیرون خواهد آمد و برداشتم این است که یک میلیون و ۷۵۰ هزار نفر معتاد باشند. چهار میلیون و ۴۰۰ هزار نفر مجموع افراد معتاد مستمر و یکبار مصرف کننده مواد مخدر در کشور است. 

پیش سازها در تهیه مواد مخدر چه نقشی دارند؟ 

یکسری پیش ساز و مواد شیمیایی داریم که هرکدام کاری انجام می‌دهند؛برای نمونه که «سودو فدرین» پیش ساز شیشه است. در داخل کشور زمانی این ماده زیاد وارد می‌شد اما الان میزان آن در کشور کم شده است و ما جلوی ورود پیش سازها را گرفتیم و تولید داخلی شیشه به حداقل رسیده است اما یکسری مواد داریم که آنها در تبدیل مواد نقش دارند.

این اسیدها نقش تبدیلی دارند و اینها جزء مواد تحت کنترل هستند. این مواد رصد می‌شوند و کمیته کنترل پیش سازها در ستاد مبارزه با مواد مخدر فعال است و گمرک ، وزارتخانه های اطلاعات، صمت، بهداشت، کشاورزی و دفاع و .. عضو این کمیته هستند و این مواد را رصد می‌کنند. البته این پیش سازها کاربرد چند گانه دارند اما اگر انحراف پیدا کنند باعث تولید و تبدیل مواد مخدر می‌شوند. 

قاچاقچیان چه مواد ناخالصی به مواد مخدر اضافه می‌کنند؟

قاچاقچیان پاره‌ای مواد ناخالصی را به مواد مخدر اضافه می‌کنند تا وزن آن افزایش یابد و این افزایش وزن باعث می‌شود قیمت بالا نرود؛ مثلا در تریاک چیزهای زیادی اضافه می‌شود مانند انواع پودرها، جگر خشک و آسیاب شده، مواد شیمیایی، پودر استخوان، سرب و... اضافه شدن این ناخالصی دارای دو جنبه است؛ یکی افزایش بار اعتیاد آوری و جذابیت برای بیمار و دوم افزایش وزن برای اینکه قیمت بالا نرود.

قاچاقچیان مواد مخدر به مواد مخدر پودرهای شیمیایی، سرب، جگر خشک شده و پودر استخوان اضافه می‌کنند.

چه تعداد معتاد متجاهردر کشور داریم و برنامه ساماندهی آنها چیست؟

ارزیابی ما نشان می‌دهد بین ۳۰ تا ۵۰ هزار نفر معتاد متجاهر در کشور وجود دارد. ما ۲۰ مرکز موضوع ماده ۱۶ در کشور داریم که معتادان متجاهر را پوشش می‌دهد. علاوه بر این از مراکز تبصره ۲ ماده ۱۶ استفاده می‌کنیم. سال گذشته ۶۶ هزار نفر از معتادان از خدمات مراکز ماده ۱۶ استفاده کردند؛ البته به این معنی نیست که ما ۶۶ هزار معتاد متجاهر داریم بلکه بخشی از این افراد ممکن است چند بار به این مراکز رفته باشند.

در این مراکز در طول سال، سه دوره سه ماهه برگزار می‌کنیم و بنا بر تشخیص قاضی قابل تمدید است. مراکز ماده ۱۶ و تبصره دو ماده ۱۶ دوره‌های سه ماهه دارند. الان در شهر تهران قریب ۸ هزار نفر ظرفیت معتاد متجاهر است که بخش عمده، مراکز تبصره دو ماده ۱۶ است.

معتادانی که در کف خیابانها می‌بینید بخشی از آنها معتادان متجاهر نیستند؛ یعنی افرادی که در همان بیغوله‌ها و خرابه‌ها زندگی می‌کنند یا یکسری از افراد مثل کودکان کار، زنان خیابانی، کودکان خیابانی، کارگران فصلی و بیماران مزمن روانی نیز در آنجا هستند.

۳۰ درصد از افرادی که در کف خیابان می‌بینیم معتادان متجاهر نیستند و ۶۵ تا ۷۰ درصد آنها معتاد متجاهر هستند. این ۳۰ درصد باعث می شوند که مردم بگویند هنوز افراد معتاد در خیابانها هستند و راهکار این است که متولیان هر بخش این افراد را تحت پوشش قرار دهند.

برنامه‌های آموزشی ستاد مبارزه با مواد مخدر در مدارس و دانشگاه‌ها را توضیح دهید؟

برنامه‌های آموزش ما در محیط خانه، محله، مدرسه، دانشگاه، فضای کاری اداری، نظامی، صنعتی و مجازی است. براساس سند جامع فرهنگی و پیشگیری که اولین سند ستاد بود برای هرکدام از این محیط ها یک دستگاه اصلی و یکسری دستگاه کمکی داریم.

در فضای مدارس، متولی اصلی آموزش و پرورش است اما دوازده دستگاه دیگر به این وزارتخانه در قالب طرح «نماد» یعنی نظام مراقبت‌های اجتماعی دانش‌آموزان کمک می‌کنند. در مقطع متوسطه طرح جامع «توانمند سازی دانش آموزان، معلمان، مربیان و والدین» است که در سه سال گذشته پوشش خوبی پیدا کرده است و امسال از مقطع دوم متوسطه به مقطع اول متوسطه می‌آید.

دومین کار، نوشتن سه کتاب است؛ کتاب جامع «درسنامه پیشگیری از اعتیاد» ویژه معلمان و مربیان برای مقاطع ابتدایی، متوسطه اول ودوم که مصوب شده است. طرح مدیریت «موردی» را داریم که دانش‌آموزان در معرض خطر یا پُر خطر را با همکاری وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، بهزیستی و ستادمبارزه با مواد مخدر شناسایی می‌کنیم.

طرح «برنامه خانه و مدرسه» را که به شکل ایرانی و اسلامی در آوردیم، برنامه «روی پای خودم» ، برنامه «تحکیم خانواده» و «مهارت فرزند پروی» از جمله برنامه‌های آموزشی ستاد مبارزه با مواد مخدر است. در دانشگاه نیز دو برنامه داریم؛ یکی تقویت مراکز مشاوره‌ای و تربیت کادر متخصص پیشگیری از اعتیاد در دانشگاه‌ها بوده است.

دومین برنامه راه اندازی کانون «هم یاران سلامت روانی و اجتماعی دانشجویان» است. در این کانونها دولت هیچ نقشی نداشته و دانشجویان حضور دارند و در خصوص آسیب‌های اجتماعی با دانشجویان دیگر صحبت می‌کنند.

در طول دو سال گذشته تاکنون تعداد این کانون‌ها در محیط دانشجویی به ۲۷۰ دانشگاه در کشور رسیده است؛ ضمن اینکه در محیط های کاری نیز فعالیت می‌کنیم؛ چراکه مهمترین محیط، محیط صنعتی و کارگری است که میزان شیوع اعتیاد در این مراکز از تمام جوامع بالاتر است؛ به ویژه مناطقی که کار سخت دارند؛ مثل عسلویه ، پارس جنوبی، مناطق صنعتی و مناطق نفتی که از جمله مناطقی هستند که میزان اعتیاد در آنها بالاتر است.

موضوع دیگر، اجرای طرح «کاج» یعنی کاربست اجتماعی جامعه کار و تولید است و تمام کارگاه‌های پنجاه تا پانصد نفر نیرو تحت پوشش این طرح قرار می‌گیرند. در مراکز بهداشت آنها طرح توانمند سازی و همیاریکارکنان اجرا می‌شود.

در محیط‌‌های نظامی تفاهم نامه‌های خوبی داشتیم و این مراکز را تحت پوشش قرار دادیم؛ضمن اینکه در فضای مجازی نیز فعالیت داریم و با تفاهم نامه‌ای که با مرکز فضای مجازی وزارت ارشاد داریم تعداد زیادی سایت و اپلیکیشن و افرادی که بیش از یک میلیون مخاطب دارند همکاری می‌کنند تا محتواهایی که ستاد مبارزه با مواد مخدر در نظر دارد را تولید کنند.

یک درصد دانش‌آموزان و و ۲ تا ۲.۶ دهم درصد دانشجویان تجربه یک بار مصرف مواد مخدر را دارند.

میزان مصرف مواد مخدر بین دانش‌آموزان و دانشجویان چقدر است؟

براساس آخرین ارزیابی که مورد قبول ستاد مبارزه با مواد مخدر است، ممکن است چیزی حدود یک درصد از جامعه دانش‌آموزی مقطع دوم متوسطه سابقه یک بار مصرف مواد مخدر را داشته باشند.گروه هدف ما در این ارزیابی مقطع متوسطه دوم بوده است؛ البته نمی توان گفت که در مقطع پایین تر دانش آموز معتاد نیست اما میزان شیوع آن درصد خیلی کمی است.

این یک درصد به معنای اعتیاد نیست و این میزان یعنی کسی است که یک بار تجربه مصرف داشته است و از این افراد ممکن است تعداد بسیار کمی سابقه مصرف مکرر داشته باشند. مصرف مواد مخدر بین دانشجویان ۲ تا ۲.۶ دهم درصد است که این میزان به معنای دانشجویانی که سابقه یک بار مصرف مواد مخدر را دارند. 

چه نوع ماده مخدری بین دانش‌آموزان بیشتر استفاده می‌شود؟ 

در مدرسه مواد مخدر مصرف نمی‌شود بلکه این دانش‌آموزان مصرف مواد را از خانواده، والدین معتاد و محیطی که در آنجا زندگی می‌کنند آموخته‌اند؛ البته در طول یکی دو سال گذشته مصرف «گل» بین نوجوانان و جوانان افزایش پیدا کرده است.

با توجه به تغییرات مدیریتی در ستاد مبارزه با مواد مخدر سیاست‌های جدید ستاد چیست؟

بحث اجتماعی شدن مبارزه با اعتیاد در اولویت قرار دارد که با همکاری با بسیج و مشارکت احاد مردم، سازمانها و نهادها به سمت توسعه پیشگیری برویم. دومین اولویت، معتادان متجاهر است که اسکند مؤمنی دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده است باید به حداقل برسد و مدیریت معتادان متجاهر از جمله اولویت‌های اصلی است.