رای لاهه در رابطه ایران و آمریکا چه پیامدهایی دارد؟

قضات دیوان لاهه روز چهارشنبه به اتفاق با اعلام اینکه صلاحیت رسیدگی به شکایت ایران از آمریکا به سبب نقض عهدنامه مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی سال 1955بین دو کشور را دارند، رای به لغو تحریم های دارویی، غذایی،بشردوستانه و هوایی آمریکا علیه ایران دادند.

 

به گزارش صدای ایران به نقل از خبرآنلاین، پیرو ثبت شکایت دولت ایران علیه دولت ایالات متحده آمریکا به دلیل اِعمال مجدد تحریم های غیرقانونی یکجانبه علیه ایران و درخواست از دیوان برای صدور قرار موقت، دیوان بین المللی دادگستری قرار موقت خود را به اتفاق آراء صادر کرد که ضمن احراز صلاحیت خود برای رسیدگی به این دعوا و اینکه قرار صادره الزام آور و لازم الاتباع بوده و موجد تعهدات بین المللی برای مخاطبین آن می باشد و اعلام کرد که دولت ایالات متحده ملزم است طبق تعهدات بین المللی خود وفق عهدنامه 1334 مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی، موانع ناشی از اقداماتش به موجب تصمیم 8 می 2018 (18 اردیبهشت 1397) در ارتباط با صادرات اقلام زیر به جمهوری اسلامی ایران را برطرف نماید. سوال این است در این رابطه واکنش امریکا چطور پیش بینی می شود و آیا ایران می تواند این موضوع را به عنوان یک دستاورد حساب کرده و از آن استفاده لازم را ببرد؟ در این باره با امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل امریکا گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.

به نظرتان ایالات متحده چه واکنشی نسبت به رای دادگاه لاهه خواهد داشت؟ آیا می توانیم منتظر اتفاقات خاصی در رابطه با تحریمها امریکا علیه ایران باشیم؟

منطقا دولت آمریکا بر اساس رأی ما تصمیم نمی گیرد که تحریم‌ها را اعمال نکند، ضمن این‌که عملکرد دولت آمریکا هم حکایت از این دارد که اگر به مصلحت نداند، احکام دیوان را اجرا نمی کند. نمونه بارز آن شکایتی بوده که دولت وقت نیکاراگوئه علیه دولت آمریکا تنظیم می‌کند، دادگاه هم حکم به محکومیت آمریکا می‌دهد و آمریکا این فرایند را نمی‌‌پذیرد. ما با دولتی در آمریکا مواجه هستیم که عمیقا مخالف نهادهای بین‌المللی است و هیچ ابایی هم ندارد و به راحتی هر توافقی را نقض می کند و از هر سازمان بین‌المللی بیرون می‌آید، نمونه اش یونسکو یا شورای حقوق بشر است.

این‌که حالا امیدوار باشیم که آمریکا حتما به این تصمیم تن بدهد، منطقا جور درنمی‌آید، مگر این‌که آمریکایی‌ها امیدوار باشند که از قِبَل این حکم، زمینه ای برای مذاکره فراهم شود. مثلا ایران بپذیرد در چارچوب همین پیمان مودت یا در اجرای حکم دیوان، آماده مذاکره باشد، در آن صورت امکان دارد، ولی باز هم من دور از ذهن می‌دانم که امریکا تحریم‌ها را بردارد. الان در مورد کانادا که متحد نزدیک و همسایه امریکا است، توافق تجاری نفتا از بین رفت و یک توافق جدید قرار است حاکم شود، ولی آمریکایی ها اعلام کردند تعرفه‌های آلومینیوم و فولاد را برنمی‌دارند. فرض کنید مثل تحریم‌هایی که علیه ایران اعمال شده در یک سمت بسیار نازلتر، تبدیل به تعرفه می‌شود، ولی دونالد ترامپ اعلام کرده است تا زمان نهایی‌شدن این پیمان، این فشار را از روی کانادا برنمی‌دارد. در رابطه با کره شمالی هم همینطور است و طبیعی است که در مورد ایران هم چنین کاری را نکند، حتی اگر بخواهد مذاکراتی هم صورت بگیرد، رویکرد دونالد ترامپ این است که تا آخرین و تا زمانی که اطمینان پیدا کند که تمام امتیازات حاصل شده و طرف مقابل تمام امتیازات را نداده، از ادامه فشار تحریمی صرفنظر نمی‌کند.

این رای دادگاه لاهه چطور ارزیابی میشود؟ ما تنها باید آن را یک پیروزی سیاسی قلمداد کنیم؟

من فکر می‌کنم این رأی و قرار موقت یک موفقیت بسیار بزرگ و یک پیروزی بزرگ سیاسی - حقوقی است، ولی احتمالا به لحاظ عملیاتی درخصوص اتفاقی که قرار است از فردای روز 13 آبان رخ دهد، تاثیر موثری نداشته باشد.

این رأی می‌تواند به شورای امنیت ارجاع داده شود؟

اگر طرف مقابل تمکین نکند و کشوری که حاکم و پیروز شده، درخواست کند، دیوان موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می‌دهد؛ فقط مشکل اینجاست که طرف دعوای ما عضو دائم شورای امنیت است و راحت می‌تواند قطعنامه‌ای را در محکومیت ایالات متحده و ملزم کردن آمریکا و یا صرفه‌نظر کردن از تحریم‌ها را به راحتی وتو کند و از این موارد هم بوده که کشورهایی که عضو دائم شورای امنیت بوده‌اند، مواردی که مربوط به خودشان بوده را به راحتی وتو کرده‌اند و اجازه نداده‌اند که مصوبه‌ای برای خودشان به تصویب برسد.

از این جهت هم ادامه این روند دور از انتظار است، ضمن این‌که این اتفاق زمانی می‌افتد که حکم نهایی داده شود. رأی لاهه، دستور موقت است برای جلوگیری از اعمال تحریم‌ها. ایران هنوز وارد معافیت نشده است، ممکن است این پرونده دو، ‌سه سال حداقل طول بکشد، ممکن است در پایان فرایند رسیدگی، حکم علیه ایران صادر نشود و حتی اگر هم علیه آمریکا صادر شود و آمریکا اجرا نکند، بعد از دو، سه سال که پروسه رسیدگی قضایی انجام گرفت، پرونده را ارجاع می‌دهند به شورای امنیت و ربطی به اتفاقی که ماه دیگر قرار است رخ دهد، ندارد.

این‌که در این حکم آمده برجام نمی‌تواند همه مشکلات دو طرف را حل کند، معنی‌اش چیست؟ آیا دادگاه لاهه قصد دارد موضوع برجام را هم به مسئله وصل کند؟

طبیعی است و همه می‌دانند که برجام یک بخشی از مشکلات ایران و آمریکا بوده است؛ ایران و آمریکا بر سر خیلی از موضوعات، مسائل تروریسم، مسائل حقوق بشر، فعالیت‌های دفاعی، موشکی و حمایت از تروریست‌ها که آمریکایی‌ها ادعا می‌کنند ایرانی ها از تروریست‌ها حمایت می‌کند و غیره هیچگونه احتیاج به برجام ندارد. البته موضوع شکایت اصلا بر پایه برجام نیست، خودش بر اساس پیمان مودت است و اصلا بر مبنای مفاد برجام حکم صادر نشده است، فقط اشاره می‌کند که این توافق نمی‌تواند همه مشکلات را حل کند و از این به بعد خواسته که اختلافات را تشدید نکنند. حالا تشدید نکردن بخشی از اختلافات می‌تواند مربوط به مسائل هسته‌ای و برجام باشد، بخش عمده‌اش به مسائل غیرهسته‌ای و غیربرجامی برمی گردد.