روش زنگنه برای مقابله با تحریم نفتی

در ماه‌‌های آینده وزارت نفت باید سیاست‌های تازه‌ای برای فروش نفت در تحریم آغاز کند. آیا بیژن زنگنه مدیر چنین پروژه‌ای خواهد بود؟

به گزارش صدای ایران از مثلث، بیژن زنگنه این روزها مهم‌ترین وزیر کابینه است شاید حتی مهم‌تر از محمدجواد طریف که برای نجات برجام آخرین تلاش‌هایش را می‌کند. ترامپ روی نفت دست گذاشته است؛ رگ حیاتی درآمد ایران. قانونی را وضع کرده که مشتریان سابق دیگر توان خریداری نفت ایران را نداشته باشند و حالا در حالی که زمان زیادی به اجرای تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران باقی نمانده است، خبرهایی در مورد کاهش صادارت نفت ایران نیز به گوش می‌رسد.

همین‌جاست که بیژن زنگنه مورد توجه رسانه‌ها و سیاسیون قرار گرفته است. روحانی روزی می‌گفت که وزرای او برند هستند همان موقع هم بود که نام بیژن زنگنه را بر زبان آورد. می‌گفت وزنه نام وزرای او باعث می‌شود کارها پیش برود. خبرها اما چیز دیگری را روایت می‌کند. آمارهای میزان خرید با کاهش مواجه شده و هنوز نسخه‌ای شفابخش در این مورد از سوی زنگنه ارائه نشده است. حتی می‌گویند او در جلسات خصوصی برخی راهکارها که در زمان تحریم قبلی انجام شده را نپذیرفته است. این خبر آنجا اهمیت می‌یابد که شنیده‌های دیگری هم در مورد عزم روحانی برای برکناری او نیز در محافل سینه به سینه نقل می‌شود.

ایام سختی برای شیخ‌الوزرای کابینه سپری می‌شود؛ آیا او می‌تواند از مرحله سخت گذر کند ؟ او برای آنچه پیش رو است برنامه‌ای خواهد داشت یا ترجیح می‌دهد که در نیمه دولت دوم کابینه را رها کند. زنگنه به خوبی می‌داند که لااقل تا ترامپ درکاخ سفید حضور دارد امکان مذاکره با آمریکا و از میان‌رفتن این تحریم نفتی صفر است.

سقوط فروش نفتی
ماجرا از این قرار است که خریداران نفتی ایران در حالی که هنوز زمان اجرای تحریم‌ها فرانرسیده است، از خرید نفت ایران خودداری کرده‌اند. براساس گزارشی که توسط سایت S & P Global Platts منتشر شد، برخی کشورهای آسیایی و اروپایی میزان واردات نفت خام و میعانات گازی از ایران را در ماه جولای 2018 مصادف با اواسط تیرماه تا اواسط مردادماه امسال به صفر رسانده‌اند. واردات نفت خام و میعانات گازی کره‌جنوبی و فرانسه از ایران در ماه جولای به صورت کامل قطع شده و به صفر رسیده است. بلومبرگ هم با انتشار گزارشی بر آمارهای اعلام‌شده توسط سایت S & P Global Platts درباره قطع واردات مهر نفت خام و میعانات گازی کره‌جنوبی و فرانسه از ایران در ماه جولای مهر تایید زد. واردات نفت خام ترکیه از ایران در ماه جولای در مقایسه با ماه آوریل، 45 درصد کاهش یافته که قابل‌تامل است. همزمان با انتشار این گزارش‌ها، روزنامه ترکیه‌ای «دیلی صباح» هم با انتشار گزارشی با استناد به آمارهای موجود در گزارش ماهانه مقام ناظر بر بازار انرژی ترکیه، اعلام کرد که واردات نفت این کشور از ایران در ماه ژوئن نسبت به ماه قبل آن (می)، تقریبا 71 درصد کاهش یافته است.آمارهای گمرک کشورمان هم حاکی از کاهش 26 درصدی میزان صادرات میعانات گازی در فصل بهار امسال در مقایسه با فصل بهار سال گذشته است. البته بخشی از کاهش صادرات میعانات گازی ایران در ماه‌های اخیر، به‌خاطر راه‌‌اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس بوده است.

دو مشتری قدیمی چه خواهند کرد؟
در این میان چینی‌ها که بزرگترین مشتری نفت ایران محسوب می‌شوند رسما اعلام کرده‌اند بعد از آغاز تحریم‌های نفتی حجم خرید نفت خود از ایران را افزایش نخواهند داد و در سطح فعلی نگه می‌دارند. با این وجود آنها در مذاکراتی که با برخی از نمایندگان آمریکایی داشتند اعلام کرده‌اند بخشی از نفت مورد نیاز خود را از آمریکا وارد خواهند کرد. به عنوان مثال شرکت چینی Unipec پس از تعلیق دوماهه واردات نفت از آمریکا به دلیل اختلافات تجاری بین آمریکا و چین واردات نفت خود را از آمریکا از سر گرفت، در صورتی‌که براساس اعلام برخی از موسسه‌های بین‌المللی این شرکت در طول مدت گذشته نفت مورد نیاز خود را از ایران وارد می‌کرد.رسانه‌های بین‌المللی نیز رسما اعلام کرده‌اند مسئولان این شرکت گفته‌اند در دوران تحریم نفتی ایران تصمیم دارند نفت خود را از آمریکا وارد کنند اما اعلام نکرده‌اند که چه مقدار قرار است نفت از آمریکا وارد کنند. برخی از موسسه‌های بین‌المللی می‌گویند این تصمیم چینی‌ها یک تصمیم استراتژیک است زیرا آنها می‌خواهند با این کار معافیت از تحریم‌های وضع‌شده علیه ایران را دریافت کرده و مانند گذشته از ایران نفت وارد کنند.

در همین حال هندی‌ها رسما اعلام کرده بودند در دوران تحریم‌های نفتی علیه ایران واردات نفت خود را از ایران 50 درصد کاهش می‌دهند تا بتوانند شامل معافیت تحریمی آمریکا شوند تا بتوانند در طول دوران تحریم از ایران نفت وارد کنند. براساس آمارهای بین‌المللی چین 26 درصد و هند 20 درصد از مجموع صادرات نفت ایران را به خود اختصاص می‌دهند که در مجموع حدود 46 درصد از صادرات نفت ایران به سمت این دو کشور شرق آسیاست. جالب اینکه چینی‌ها و هندی‌ها رسما اعلام کرده‌اند در دوران تحریم نفتی علیه ایران حاضرند نفت را با ارزهای یوآن و روپیه خریداری کنند که این موضوع می‌تواند به خروج دلار از چرخه اقتصادی ایران کمک کند. در همین حال اخیرا وزیر نفت هند اعلام کرده است هند و چین موضوع ایجاد «کلوپ خریداران نفت» را برای چانه‌زنی بهتر در خرید نفت مورد گفت‌وگو قرار دادند و قصد دارند بخشی از نفت مورد نیاز خود را از آمریکا وارد کنند. چین و هند موضوع ایجاد یک کلوپ خریداران نفتی که به چانه‌زنی بهتر و پایین‌آوردن قیمت نفت در تعامل با فروشندگان منجر می‌شود را مورد بررسی قرار داده‌اند. این دو کشور همچنین می‌خواهند با واردات بیشتر نفت از آمریکا سلطه اوپک بر بازار نفت را کاهش دهند. طی ماه‌های گذشته چین و هند به طور متوسط روزانه 2/1میلیون بشکه معادل ۶۰ درصد صادرات نفت ایران را وارد کرده‌اند. بنابراین این دو کشور در موفقیت تحریم‌های آمریکا علیه ایران نقش بسیار مهمی دارد. در دور قبلی تحریم‌های نفتی علیه ایران هند جزو معدود کشورهایی بود که به خرید نفت از ایران ادامه داد. نکته این است که گزارش‌ها حاکی از آن است از زمانی که آمریکا از توافق هسته‌ای خارج شده است، ایران برای تشویق خریداران هندی به ادامه واردات نفت ایران، به این کشور پیشنهاد حمل‌ونقل رایگان نفت و همچنین اعتبار مهلت ۶۰روزه پرداخت بهای نفت را ارائه داده است. تحول دیگر اینکه چند هفته پیش رویترز گزارش داد که وزارت نفت هند به پالایشگاه‌های نفت این کشور دستور داده است تا خود را برای کاهش شدید یا قطع کامل واردات نفت از ایران آماده کنند. برخی بر این باورند که هند می‌تواند نفت موردنیاز خود را از آمریکا وارد کند و از این طریق با یک تیر چند نشان را بزند؛ نخست آنکه با واردات نفت از آمریکا یک جایگزین برای تأمین نفت خود داشته باشد و از سوی دیگر مازاد تراز تجاری هند با آمریکا را نیز کاهش دهد و همین امر اوضاع بین آمریکا و هند را بهبود خواهد بخشید.

فرانسه و کره؛ تصمیم سرنوشت‌ساز
نکته دیگر اما این است که قطع واردات نفت خام فرانسه از ایران در حالی صورت گرفته که بعد از خروج آمریکا از برجام، مذاکرات ایران با اتحادیه اروپا با محوریت سه کشور اروپایی حاضر در برجام (آلمان، انگلیس و فرانسه) برای حفظ این توافق بین‌المللی ادامه دارد و تداوم خرید نفت ایران توسط اتحادیه اروپا، یکی از مهم‌ترین درخواست‌های ایران و مهم‌ترین وعده‌های اتحادیه اروپا به کشورمان بوده است. قطع واردات نفت خام و میعانات گازی کره‌جنوبی از ایران در حالی صورت گرفته است که کره‌جنوبی بزرگترین خریدار میعانات گازی ایران در سال گذشته بوده است، به گونه‌ای که براساس آمارهای گمرک، پارسال بیش از 55 درصد از این محصول کشورمان راهی این کشور آسیایی شده بود. براساس آمارهای رسمی وزارت نفت، متوسط میزان صادرات میعانات گازی ایران در سال گذشته، 428 هزار بشکه در روز بوده است. اخیرا نشریه بین‌المللی پلاتس با انتشار گزارش دیگری، جزئیات بیشتری درباره این اقدام کره‌جنوبی منتشر کرده است. هرچند با توجه به راه‌اندازی فاز دوم پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس در اوایل تیرماه امسال، به نظر می‌رسد نگرانی کمتری درباره سرنوشت میعانات گازی در صورت کاهش قابل توجه صادرات آنها در مقایسه با وضعیت اوایل دهه 90 وجود دارد اما باید به این موضوع توجه داشت که قرار است تا پایان امسال، فازهای 13 و 22 تا 24 پارس جنوبی به بهره‌برداری برسند. به همین دلیل، همچنان امکان دارد شرایطی مشابه وضعیت اوایل دهه 90 تکرار شود. به صورت خلاصه به دلیل اینکه میعانات گازی همراه با گاز تولید می‌شوند و در نتیجه، با توجه به اینکه گاز اصلی‌ترین منبع تامین انرژی کشور است، کاهش تولید آن به سادگی نفت نیست. به همین دلیل، ایران در سال‌های ابتدایی دهه نود مجبور شد حجم زیادی از میعانات گازی یعنی عددی نزدیک به بیش از 60 میلیون بشکه را روی آب ذخیره کند.

به نظر می‌رسد این روند همچنان ادامه پیدا خواهد کرد و اگر اقدامی صورت نگیرد میزان کاهش صادارت به مرحله بحرانی خواهد رسید. سوال اساسی این روزها این است که آیا بیژن زنگنه راضی خواهد شد تحریم‌ها را دور بزند؟