تهران دیگر تحمل ندارد

آنطور که مددکاران و فعالان اجتماعی می گویند اقداماتی که در گذشته برای حل یا کاهش آسیب های اجتماعی انجام شده کارساز نبوده و در برخی موارد حتی این مساله به یک زخم عفونی تبدیل شده است.

از فقر بگوییم یا اعتیاد، کودکان کار یا طلاق، تن فروشی یا استرسی که در چند سال اخیر بیشتر جان مردم را می گیرد؛ آمارها و مطالب ارائه شده در حوزه آسیب های اجتماعی که روز سه شنبه 23 مرداد در نشست مدیریت شهری و چالش آسیب های اجتماعی به همت مرکز مطالعات شهرداری تهران در ایوان شمس پایتخت برگزار شد نشان می دهد که سیاست های مولد فقر و توسعه نامتوازن علت‌العلل آسیب اجتماعی است، جمع آوری راه حل نیست و باید این واقعیت را دید که زنگ خطر این آسیب ها به صدا درآمده و باید با فوریت فکری برای آن کرد.

همچنین ساختار معیوب و علمی نبودن اقدامات انجام شده را شاید بتوان به عنوان فصل مشترک دیگر صحبت های سخنرانان برنامه امروز دانست و به اذعان برخی از این افراد حتی بسیاری از اقداماتی که در گذشته توسط نهادهای مختلف از جمله شهرداری تهران انجام شده وضع را به مراتب بدتر نیز کرده است. 

محسن هاشمی رئیس شورای اسلامی شهر تهران و معاون اجتماعی شهرداری همراه با تعداد دیگری از کارشناسان علوم اجتماعی در این نشست شرکت داشتند که مشروح سخنان آنان به شرح زیر است:

فقر عامل اصلی
رئیس شورای اسلامی شهر تهران در این نشست گفت: بدون حذف سیاست‌های کلان مولد فقر کنترل آسیب های اجتماعی ممکن نیست.

محسن هاشمی بیان کرد: نهاد خانواده از آسیب های اجتماعی جلوگیری می کند اما به آن توجه نمی شود؛ مدیریت شهری در تهران ابزاری در اختیار ندارد تا بتواند به مساله فقر ورود و آن را مدیریت کند.

وی به سیاست های کلانی که مولد فقر درآمدی هستند اشاره، مسئولیت مجلس و دولت را در طرح سیاست های کلان برای کاهش فقر گوشزد کرد و افزود: 

به بحث ایجاد اشتغال از طریق گردشگری نپرداخته ایم؛ باب هایی در این خصوص باز می شود و مجدد بسته می شود. بخش عمده اقتصاد ما مبتنی بر کشاورزی بوده است که کمبود آب آن را به بحران کشانده، صنعت به علت مساله ارز رو به بحران است و بازار ساخت و ساز هم در رکود قرار دارد. 

هاشمی با بیان اینکه «حرکت بهمن آسیب‌های اجتماعی مدت‌هاست آغاز شده و صدا، لرزه و نشانه‌های آن بوضوح قابل‌ رؤیت است» گفت: اگر برای مقابله با این ابرچالش آماده نشویم خسارت سنگین و لطمه های بیشتری می‌بینیم.
وی همچنین از مرکز مطالعات وبرنامه ریزی شهرداری تهران خواست ارزیابی جامعی از تاثیرگذاری و میزان موفقیت عملکرد شهرداری در حوزه مقابله با آسیب های اجتماعی تهیه کند تا بتوان با آگاهی کافی برای آینده برنامه ریزی کرد و تصمیم گرفت

تهرانی ها دیگر تحمل استرس ندارند
اردشیر گراوند پژوهشگر اجتماعی دیگر سخنران این نشست بود و با بیان اینکه 26 علت مرگ وجود دارد گفت: در میان عوامل مختلف بیشترین علت فوت در تهران مربوط به بیماری های قلبی و عروقی است. 

وی افزود: پس از سال 86 میزان مرگ بر اثر بیماری های قلبی از 26 درصد به 40 درصد افزایش یافت به دلیل آنکه استرس زیادی به مردم وارد کردیم. 

گراوند با بیان اینکه نشاط، سلامت و امیدواری در میان مردم قطع شده اظهارداشت: 51 درصد مرگ و میرها به دلیل بیماری های قلبی و عروقی، اعصاب و بیماری های تنفسی است؛ مردم دیگر ظرفیت ندارند. 

وی خاطرنشان کرد: سرمایه اجتماعی در تهران در پایین ترین حد قرار دارد و مسائل شهر تهران ناشی از عدم تعادل منطقه ای و مهاجرت است. 

این پژوهشگر اجتماعی با بیان اینکه مسائل شهر تهران در تهران قابل حل نیست و کسانی که تصور می کنند این مسائل را می توان در شهر تهران حل کرد ناآگاه هستند تصریح کرد: ترکیب مسائل شهر تهران چند وجهی، غیر بومی و خارج از ساز و کار کنترل اجتماعی است. 

شهرداری مردم را بی اعتماد کرده
لیلا ارشد مددکار اجتماعی نیز در این همایش با بیان اینکه بیش از 20 سال است صحبت های زیادی در زمینه توسعه پایدار، مشارکت فعال و جامعه مدنی زده می شود گفت: ما در دوره ای به دلیل فعالیت های اجتماعی به اینکه نماینده «CIA» (دستگاه جاسوسی آمریکا) هستیم و چمدانی از این سازمان پول می گیریم متهم شدیم. 

وی افزود: حتی زمانی برای 11 ماه کار کردن در دروازه غار می خواستند 30 تن سیب زمینی به ما بدهند. 

ارشد با اشاره به مشکلات زنان کارتن خواب اظهارداشت: این زنان نیازمند دریافت خدمات پزشکی از جمله سونوگرافی هستند اما این خدمات به آنها داده نمی شود. 

وی با بیان اینکه چند سال پیش در ایرنا میزگردی با حضور مسئولان برگزار شد گفت: در آن میزگرد پیشنهاد دادم به زنان کارتن خواب کارتی داده شود تا با ارائه آن به مراکز درمانی بتوانند خدمات دریافت کنند که این پیشنهاد با استقبال یکی از مسئولان روبرو شد اما پس از مدتی وی پست خود را از دست داد زیرا تن فروشی را تأیید کرده بود. 

این فعال اجتماعی با انتقاد از به کاربردن واژه هایی مانند جمع آوری و تفکیک درخصوص معتادان که در بحث زباله کاربرد دارد خاطرنشان کرد: می خواهیم معتادان را بعد از دوران اجباری برای ترک اجباری به شهر خود منتقل کنیم.

وی توضیح داد: زنی که پس از سال ها زندگی در تهران، در سن کودکی ازدواج کرده، تجربه طلاق و سقط جنین در تهران داشته و تن فروشی کرده را می خواهیم به شهرستان برگردانیم تا سرش را ببرند؟ این راهکار علمی نیست. 

این کارشناس با بیان اینکه مسائل اجتماعی در هیچ جای سیاستگذاری دیده نمی شود عنوان کرد: با عمر کوتاه مدیران، ناکارآمدی مدیران و نداشتن تخصص و جا به جایی پست ها نمی توان آسیب های اجتماعی را حل کرد. 

ارشد تصریح کرد: مسئول فضای سبز، مدیر اجتماعی فرهنگی می شود و یک نفر از برج میلاد به یک سازمان اجتماعی می آید تا مسائل اجتماعی را حل کند؛ اینها رانت و روابط است. 

وی با اشاره به اینکه از فعالان حوزه در تصمیم گیری ها استفاده نمی شود افزود: زمانی به (محمدباقر) قالیباف گفتم از نظرات حدود 16 انجمن مردم نهاد فعال در هرندی استفاده کنید؛ پاسخ داد که استفاده می کنیم اما به او گفتم شما تصمیم خود را گرفته اید و استفاده از نظرات این انجمن ها مانند این است که بگویید ناهار قیمه است؛ هر چه می خواهید سفارش دهید.

این مددکار اجتماعی با بیان اینکه ارگان ها جزیره ای جدا از هم و بی تفاوت نسبت به کار و به دنبال تخریب یکدیگر هستند اظهارداشت: یک انبار هفت هزار متری در منطقه 12 وجود دارد که در گذشته در اختیار معاونت زنان شهرداری تهران بود اما هیچ یک از انجمن های مردم نهاد امکان استفاده از آن را نداشتند و در حال حاضر نیز پلمپ شده است. 

وی با تأکید بر اینکه رفتارهای شهرداری مردم را بی اعتماد کرده خاطرنشان کرد: برای مثال در منطقه ای هر 200 قدم یک مسجد ساخته شده یا در بخش بزرگی از یک زمین مسجد چهار میلیارد تومانی ساخته اند که یک نفر در آن نماز ظهر نمی خواند.

ارشد افزود: حتی شهرداری امکانات سخت افزاری خود را برای پیشگیری سطح یک در اختیار انجمن ها قرار نمی دهد و این ادامه این روند شرایط را بدتر خواهد کرد. 

آسیب های اجتماعی در مرحله انفجار
زهرا رحیمی مدیر جمعیت امام علی (ع) نیز صحبت های خود را با انتقاد از محسن هاشمی رئیس شورای اسلامی شهر تهران آغاز کرد و گفت: وقتی مسئولی درباره نقش انجمن های مردم نهاد صحبت اما بلافاصله جلسه را ترک می کند و برای شنیدن صحبت های نهادهای مدنی وقت نگذاشت نشان می دهد حرف و عمل ما یکی نیست. 

وی با بیان اینکه وزیر کشور نیز در جلسه ای پس از صحبت های خود برای شرکت در جلسه دیگری مکان را ترک کرد و گفت موضوعات خود را با معاونان من مطرح کنید افزود: نتیجه جلساتی که برگزار کردید ندانم کاری هایی است که به آسیب های اجتماعی دامن زد. 

رحیمی اضافه کرد: بارها مسئولان مختلف از نقش نهادهای مدنی صحبت کرده اند اما تمام تصمیم های پشت درهای بسته و بدون حضور نهادهای مدنی گرفته می شود. 

وی خاطرنشان کرد: آسیب های اجتماعی به مرحله انفجار رسیده و شخصیت اول کشور نیز بر رسیدگی به آن تأکید کرده است. 

مدیرجمعیت امام علی (ع) با اشاره به صحبت الهام فخاری عضو شورای اسلامی شهر تهران درخصوص اینکه آمار کودکان کار زیاد نشده بلکه حساسیت نسبت به آن افزایش یافته اظهارداشت: آیا آماری در این باره دارید که در گذشته چه تعداد بوده و اکنون چه میزان است؟ صحبت ها باید بر پایه آمار باشد. 
وی تصریح کرد: متاسفانه نسخه هایی که برای آسیب های اجتماعی پیچیده می شود به دلیل آنکه در آنها تنها حلقه آخر لحاظ می شود مشکلات دیگری ایجاد می کند.

شهرداری هیچ کاری نکند
*عباس دیلمی زاده مدیر موسسه تولدی دوباره نیز در ابتدای سخنان خود گفت: انتظار داریم شهرداری در زمینه آسیب های اجتماعی هیچ کاری نکند. 

وی خاطرنشان کرد: آنچه باعث شد محله هرندی دیده شود دعوت از افراد موثر برای بازدید و جریحه دار کردن احساسات مسئولان بود که موجب شد مساله ای ساخته شود و موجی راه بیافتد و همه بخواهند برای آن کار کنند. 

دیلمی افزود: شهرداری برای پنهان کردن معتادان به ازای هر نفر ماهانه 400 هزار تومان به مرکز نگهداری پرداخت می کند که این عدد بدون در نظر گرفتن هزینه آب، برق و ... است؛ در حالیکه می توانستیم خانواده های این افراد را پیدا کنیم و با پرداخت 150 تا 200 هزار تومان در ماه به هر خانوار از آنها بخواهیم شب ها به خانه خود برگردند. 

وی اضافه کرد: شهرداری با وجود آنکه ساختمان در اختیار دارد هر شب 12 هزار و 500 تومان برای نگهداری معتادان در گرمخانه ها هزینه می کند در حالی که ما با وجود پرداخت اجاره ساختمان سه هزار و 500 تومان هزینه می کنیم؛ این اعداد تفاوت در گران تمام شدن خدمات شهرداری را نشان می دهد. 

مدیر موسسه تولدی دوباره اظهارداشت: شهرداری برای پرداخت حقوق مددکاران و کارمندان یک پایگاه خدمات اجتماعی که سه سال حقوق دریافت نکرده اند و معوقات آنها به حدود 2 تا 3 میلیارد تومان می رسید پول ندارد اما زمانی که شهرداری می خواست برای یک مرکز بهاران اتوبخار خریداری کند معاون مالی یک منطقه برای خرید یک اتو به جای اتو 200 میلیون تومانی، اتو یک میلیارد تومانی را انتخاب کرد و گفت 'حالا که پول داریم یک میلیاردی را بخریم'؛ اینها نشانه ساختار معیوب است. 

وی خاطرنشان کرد: بنابراین از شهرداری انتظار داریم به جای هزینه کردن ساختارسازی کند. 

دیلمی تصریح کرد: دولت، شهرداری، جامعه و خبرنگاران منافعی دارند و بخاطر آن منافع تقصیرها را گردن معتاد می اندازند زیرا هیچ کس از معتاد دفاع نمی کند. 

وی با اشاره به اینکه تا زمانی که برنامه های ما برای 15 درصد معتادان موفق است گفت: باید برای 85 درصد مابقی برنامه دیگری در نظر گرفت. 

شهرداری در دوره گذشته سوپرمن شده بود 
ولی الله شجاع پوریان معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران پس از صحبت های فعالان اجتماعی اظهارداشت: سرنوشت مقابله با آسیب های اجتماعی مشابه سرنوشت مبارزه با مفاسد اقتصادی است و همانطور که دستگاه های مختلفی در زمینه مبارزه با فساد شکل گرفته توفیق کمتری در این زمینه حاصل شده در زمینه آسیب های اجتماعی نیز این گونه است. 

وی با تأکید بر اینکه شهرداری تهران در سال های گذشته در حوزه آسیب های اجتماعی اقدامات زیادی انجام داد خاطرنشان کرد: مشکلی که در فعالیت های گذشته شهرداری وجود داشت این بود که شهرداری به سوپرمن تبدیل شده بود و تمام مسئولیت های مبارزه با آسیب های اجتماعی را پذیرفته بود. 

معاون شهردار تهران یادآور شد: به همین دلیل امروز وقتی صحبت از آسیب های اجتماعی می شود همه شهرداری را مسئول می دانند. 

وی افزود: قوانین بالادستی تنها در زمینه جمع آوری، غربالگری و قرار دادن زیرساخت های لازم در اختیار دستگاه های مربوطه وظیفه دارد. 

شجاع پوریان تأکید کرد: در قانون بودجه سال 97 کشور 600 هزار میلیارد تومان برای آسیب های اجتماعی اختصاص داده شده که یک ریال از آن در اختیار شهرداری تهران نیست. 

وی با اشاره به امضای تفاهم نامه شهرداری تهران با سازمان بهزیستی اضافه کرد: مدیریت شهری در بحث مبارزه با آسیب های اجتماعی برنامه تسهیل گری داشته و به جای آنکه شهرداری متولی باشد باید امکانات در اختیار سازمان های مردم نهاد و بخش خصوصی قرار دهد.

شجاع پوریان یکی از مشکلات این حوزه را نبود مدیریت واحد ذکر و خاطرنشان کرد: همین امر موجب شد رهبر معظم انقلاب در این زمینه ورود کنند و پس از آن شورای اجتماعی وزارت کشور بوجود آمد. 

به گفته وی مطالعات اجتماعی و جامعه شناسی جمع آوری نشده و به همین دلیل هر مدیری احساس می کند ابتدای خلقت است و سفارش کار جدید می دهد و از صفر شروع می کند.

رضا امیدی از کارشناسان علوم اجتماعی و مجری پژوهش مورد بررسی در نشست نیز گفت: شهرداری تهران لازم است «چه نباید کردهایی» را برای خود فهرست کند؛ اقداماتی که مسالۀ آسیب‌ها را تشدید می‌کند، نظیر اعیان‌سازی در برخی نقاط شهر و مداخله‌ فیزیکی برای مواجهه با آسیب‌های اجتماعی».

وی سیاست تمرکزگرایی در ایران را تشریح و بیان کرد: آنچه در تهران و ایران در حال رخ دادن است اصلا از سر بی برنامگی نیست، اتفاقا برنامه مدون برای آن تنظیم شده است. 

این کارشناس ادامه داد: مثلا در برنامۀ سوم پیش از انقلاب سیاستی وجود داشت مبنی بر اینکه چون سرعت انتقال امکانات به مناطق مختلف کند است، بهتر است بخشی از جمعیت به شهرها منتقل شوند. چنین تمرکزگرایی از دهه ۶۰ میلادی در ایران شروع شد، از دهه هفتاد میلادی دنیا به سمت توازن منطقه‌ای رفت اما در ایران بخاطر انقلاب اسلامی و جنگ، پیاده سازی این سیاست به تعویق افتاد و بعد هم ساختارهایی شکل گرفت که از دل آن توازن منطقه‌ای بیرون نمی‌آمد. 

به گفته وی، امروز در ایران ما خارج از تهران با انواع بی امکاناتی ها مواجهیم. بیش از 70 درصد وام های بانکی در شهر تهران توزیع می‌شود و بیش از ۸۵ درصد سرمایه گذاری های صنعتی در پنج کلانشهر بزرگ کشور انجام شده است. طبق داده‌های موجود از شدت تمرکزگرایی در ایران و با این رویکردهای سیاست‌گذاری، هر کشور دیگر هم بود این وضعیت محتومش بود. 

وی ادامه داد: در حال حاضر هم نشانه‌ای از عقب نشینی از این سیاست‌گذاری‌های غلط نداریم. در حوزۀ آسیب‌های اجتماعی نیز رویکرد غالب و نظام معرفتی آن به شکلی است که آسیب‌ها را تثبیت و چه‌بسا تعمیق می‌کند. در این رویکرد از آسیب های اجتماعی سیاست‌زدایی و آسیب ها به مسائل شخصی افراد تقلیل داده می‌شود و به‌نام تخصص‌گرایی از آنها عاملیت‌زدایی می‌شود و نوعی وابستگی به متخصص شکل می‌گیرد.

امیدی با بیان اینکه برای مثال مسالۀ اعتیاد و مواجهه با آن پزشک‌محور شده افزود: امروزه حدود 6 هزار کلینیک ترک اعتیاد در کشور وجود دارد که بخش مهمی از بازار اقتصادی حوزۀ اعتیاد است و کارایی آن زیر 10 درصد است. در دنیا هم کارایی پزشک‌درمانی اعتیاد بیش از این نیست». 

وی با اشاره به سیاست‌های آسیب‌زا اظهارداشت: «ما مدام در حال شهروندزدایی هستیم و مددجوسازی می‌کنیم. برخی اعضای شورای شهر مدام تأکید می‌کنند باید هزینه زندگی در شهر تهران بالا برود، برخی از افراد شاخص کاندیداتوری شهرداری نیز همین را تکرار می‌کردند.

این کارشناس تصریح کرد: نکتۀ دیگری که باید بدان توجه کرد هم‌زمان شدن تمرکزگرایی با اقدامات قبیله‌ای است. مشاجره‌ای که در روزهای اخیر بین نمایندۀ بوشهر و رئیس مجلس بر سر تخصیص بودجه سالانه رخ داد نمودی از این موضوع است. نمایندۀ بوشهر معترض بود که چرا تخصیص استان های بوشهر و خوزستان که بخش عمده‌ای از درآمدهای کشور را تأمین می‌کنند تنها 35 درصد است اما استان گیلان به این دلیل که رئیس سازمان برنامه و بودجه گیلانی است 100 درصد اعمال شده است. امروزه برخی استان‌ها واقعا باور دارند که حتی اگر یک کارمند جزء در سازمان‌های مرکزی و وزارتخانه‌ها داشته باشند بهتر از یک استاندار می‌تواند برای آنها مؤثر باشد. 

امیدی در ادامه به موضوع اقتصاد سیاسی آسیب های اجتماعی اشاره و بیان کرد: اعتیاد، کارتن‌خوابی، و زباله‌گردی در تهران با صنعت بازیافت زباله پیوند خورده است. پشت این صنعت، گروه‌های ذینفع زیادی وجود دارند و از سویی ظرفیت اقتصادی زباله‌گردی به اندازه‌ای است که می‌تواند تعداد زباله‌گردان و کارتن‌خواب‌ها را تا 10-15 برابر تعداد فعلی افزایش دهد. هیچ قانونی هم در زمینۀ کار در این حوزه وجود ندارد و کودکان، مهاجران و معتادان نیروی کار ارزان این بخش هستند». 

وی در مساله آسیب ها به رویکرد دولت نیز پرداخت: «دولت از یکسو در بسیاری از حوزه‌های اجتماعی از خودش مسئولیت‌زدایی می‌کند و از سوی دیگر به محدودکردن مداوم تشکل‌ها و تشکل‌زدایی از جامعه از جامعه نیز ظرفیت‌زدایی و سیاست‌زدایی می‌کند. در این وضعیت شما نمی توانید انتظار داشته باشید آسیب کاهش یابد. 

امیدی تأکید کرد: داشتن استراتژی عقب‌نشینی از سیاست‌ها و اقدامات گذشته در حوزه اجتماعی امری واجب است. تجاری سازی درمان و پولی سازی آموزش سطح اختلاف طبقاتی را بسیار بالا برده است. در کشور حتی نمی خواهند آموزش کودکان را برعهده بگیرند و مساله این است که این روندهای غلطی که پیامدهای منفی آن به روشنی آشکار است و داده‌های آماری و تحلیلی بسیاری در این زمینه حتی در دستگاههای دولتی وجود دارد همچنان ادامه دارند و به عنوان تنها راه‌حل دانسته می‌شوند.

در پایان جلسه نیز پرسش و پاسخی انجام شد که پرسش کنندگان بیشتر حول موضوع شفافیت تخصیص منابع به سمن ها و نیز نقد شهرداری در مساله جمع آوری و غربال پرسیدند.