در حالی که از روز گذشته تحریم‌های امریکا علیه ایران بار دیگر از سر گرفته شد و در طرف مقابل، اروپایی‌ها قوانین مسدودساز برای مقابله با تحریم‌های ایالات متحده را برای حمایت از برجام اجرایی کردند، برای بسیاری این سوال به وجود می‌‌آید که برجام چه اهمیتی دارد که تا این حد باید بر سر آن مقاومت کرد و حتی آن را بدون امریکا نیز اجرایی کند
به گزارش صدای ایران از اعتماد، . حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر مسائل هسته‌ای و سیاست خارجی در گفت‌وگو با «اعتماد» عنوان کرد که برجام یک سند بسیار مهم است چرا که توانست به یک پرونده‌سازی بین‌المللی علیه ایران پایان دهد. وی اگرچه معتقد است که باید برجام را بدون امریکا نیز ادامه داد، اما معتقد است که اگر روزی مجبور به خروج از برجام شویم می‌توانیم قوی‌تر از گذشته در بحث فناوری هسته‌ای راه خود را ادامه دهیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید....
روز گذشته تحریم‌های هسته‌ای (ثانویه) امریکا علیه ایران دوباره بازگردانده شد. همزمان با این اتفاق این سوال دوباره در اذهان عمومی مطرح می‌شود که با بازگشت این تحریم‌ها پس جمهوری اسلامی ایران در برجام چه چیزی به دست آورد؟
برجام یک سند خیلی مهم است. مهم‌ترین دلیل اهمیت برجام این است که برجام موفق شد به پرونده‌سازی هسته‌ای علیه ایران پایان دهد. دشمنان ملت ایران از سال ٢٠٠١/١٣٨٠یک مصاحبه مطبوعاتی منافقین در امریکا برگزار کردند و جنجال رسانه‌ای و تبلیغاتی علیه ایران را پوشش دادند و امریکایی‌ها و اسراییلی‌ها پرونده‌سازی هسته‌ای برای ایران کردند.
طی ١٢ سال موفق شدند ١٢ قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای را علیه ایران بگیرند و ٦ قطعنامه شورای امنیت تحت فصل ٧ علیه ایران بگیرند. متاسفانه اجماعی ایجاد شده بود که چین و روسیه علاوه بر اعضای اتحادیه اروپا به این قطعنامه‌ها رای موافق می‌دادند. امریکا توانست اجماعی علیه ایران بسازد و پرونده‌سازی را علیه ایران ساماندهی کرد که مهم‌ترین بخش آن PMD یا ابعاد احتمالی نظامی طی ١٢ فصل و ٦٦ بند تنظیم شده بود. آمانو در نوامبر ٢٠١١ منتشر کرد و این خلاصه‌ای از کل پرونده‌سازی علیه ایران بود.
قطعنامه شورای حکام، قطعنامه شورای امنیت و PMD مجموعه پرونده‌ای بود که وضعیت بسیار خطرناکی علیه ایران به وجود آورده بود. در طول ٣٠ سال اخیرکه من مطالعه کرده‌ام هیچگاه ما چنین وضعیت بدی را نداشتیم؛ پرونده بسیار خطرناکی که بسترساز تحریم‌های بی‌سابقه تاریخ بشریت بود. مهم‌ترین موفقیت برجام، پایان دادن به این پرونده‌سازی بود. چگونه؟ در نوامبر ٢٠١٥ قطعنامه‌ای از طرف شورای حکام صادر شد که تمام قطعنامه‌های قبلی کنار گذاشته شد. در قطعنامه‌ای دیگر صراحتا اعلام کردند که ماجرای PMD کنار گذاشته شد. یک رژیم حقوقی علیه ایران شکل گرفته بود که فروپاشید و این موضوع خیلی خیلی مهمی بود که دشمنان ایران بهانه‌ای نداشتند که با اتکا به آن، علیه ملت ایران تحریم وضع کنند. به همین دلیل، بر موضوعاتی چون تروریسم، حقوق بشر و (با جعل لغتی بی‌ثبات‌سازی منطقه) شیفت کردند.
خیلی روشن است که موضوع تروریسم، حقوق بشر و سلاح‌های کشتار جمعی از سال‌های خیلی قبل‌تر وجود داشت اما هیچ‌وقت نتوانسته بود به یک اجماع برسد. برجام این اجماع را از بین برد و آن رژیم حقوقی را فروپاشید. پس این دستاورد کمی نیست. به همین علت است حتی با وجود خروج امریکا می‌گویم این یک سند مهم و با ارزش برای ما است چرا که ما ثابت کردیم ١٢ سال دروغ‌بافی علیه ما می‌شد. ١٢ سال جار و جنجال دروغین علیه ما می‌شد بدون اینکه واقعیت داشته باشد.
نکته مهم دیگر، موضوع غنی‌سازی اورانیوم است که امریکای‌ها (خانم رایس) اصرار می‌کرد ایران باید غنی‌سازی را متوقف کند و ما آمادگی داریم در هر جا با هر کس و در هر زمانی مذاکره کنیم و باید غنی‌سازی را متوقف کنیم. مرتب این را تکرار می‌کردند اما برجام این ویژگی را داشت که اوباما و کری مجبور شدند موضوع غنی‌سازی اورانیوم را بپذیرند. در حالی که اوباما می‌گفت، اگر دست خودمان بود کل پیچ و مهره‌های تاسیسات هسته‌ای ایران را باز می‌کردیم اما نمی‌توانیم، چرا که دانش هسته‌ای در مغز ایرانی‌ها رفته است. با بمباران نمی‌توان آن را درآورد. جان کری می‌گفت در سال ٢٠٠٣ ما با ١٦٤ سانتریفیوژ نتوانستیم قبول کنیم اما در ٢٠١٣ با گذشت ١٠ سال از سخت‌ترین تحریم‌ها حالا باید با ٢٠ هزار سانتریفیوژ مذاکره کنیم اگر امروز مذاکره نکنیم مشخص نیست بعدا چند هزار سانتریفیوژ داشته باشند. جان کری با صراحت اعلام می‌کند که مجبور به مذاکره با ایران شده‌ایم در حالی که در رسانه‌ها به گونه دیگر مطرح می‌کنند که چون ایران تحریم شده است پای میز مذاکره آمده است که البته در داخل ایران این موضوع توسط خودی‌ها نیز تکرار می‌شود.
برخی از منتقدان برجام می‌گویند که ما در عمل صنعت غنی‌سازی خود را متوقف کردیم. چنین تعبیری تا چه اندازه به واقعیت نزدیک است؟
خیر. این تعبیر به هیچ‌وجه درست نیست. دشمنان ایران پذیرفتند ایران غنی‌سازی اورانیوم داشته باشد ولی ایران را به خاطر فعالیت هسته‌ای تحریم نکنند. به ما چک سفید ندادند که به دلایل دیگر ما را تحریم نکنند متاسفانه این چیزی است که در ایران تبلیغ می‌شود. یکسری از منتقدین برجام می‌گویند برجام صنعت هسته‌ای ایران را نابود کرد. من می‌خواهم توضیح دهم و علاقه‌مند بودم آقای کمالوندی و آقای صالحی در یک فرصت مناسب صداو سیما به آنها فرصت می‌داد و می‌نشستند برای مردم ایران صنعت هسته‌ای را توضیح می‌دادند. مثلا باید به مردم گفته می‌شد رآکتور آب سنگین اراک با کارخانه تولید آب سنگین اراک کاملا متفاوت است. دو تاسیسات متفاوت با کارکرد متفاوت هستند. این تاسیسات تولید آب سنگین اراک از سال ٢٠٠٣ شروع کرده و همچنان به کار خود ادامه می‌دهد پس تولید و صادرات داریم و تولید آب سنگین در ایران متوقف نشده است. برای نداشتن تشعشع با سیمان پر شده است اما کارخانه رآکتور با تاسیسات آن همچنان برقرار است. یک مثال این است که مثلا می‌گویند ما ۱۰ تن اورانیوم غنی‌شده را دادیم رفت، اما نمی‌گویند ما به ازای آن ۱۱۰ تن اورانیوم طبیعی یا کیک زرد تحویل گرفتیم. ما ۱۱۰ تن کیک زرد داریم و امروز اگر ایران اراده کرد دوباره غنی‌سازی را از سر می‌گیرد و دیگر مخفیانه نیست و زیرنظر آژانس و خیلی شفاف فعالیت خود را ادامه می‌دهد. طبق گزارش آژانس مقدار غنی‌سازی شده در آن زمان همین قدر بود، نیاز نبود غنی‌سازی کنیم. طبق برجام اکنون ۹ هزار تا ۵ هزار سانتریفیوژ در حال کار است و گاز هگزو فلوراید در نطنز به آن تزریق و غنی‌سازی انجام می‌شود. در فوردو ظرفیت ۳ هزار سانتریفیوژ است و برای نطنز رزرو بود.
هزار سانتریفیوژ در حال کار است اما گاز اگزوفلورانت به آن تزریق نمی‌شود طبق توافق در آنجا قرار است به روی فیزیک پلاسما کار شود، این فوق‌العاده مهم است. این سانتریفیوژ‌ها جمع شده و زمانی که سانتریفیوژ فعال هستند با توجه به استهلاک بعد از یک مدت کنار گذاشته می‌شود و از سایر سانتریفیوژ‌ها استفاده می‌شود. طبق برجام اگر این تعداد تمام شود دوباره ساخته می‌شود. ما در تحقیق و توسعه توانستیم Ir٨ را با موفقیت انجام دهیم که این ۲۰ برابر ir١ فعالیت می‌کند. یعنی به ما قدرت می‌دهد از همین فردا شروع کنیم یعنی صنعت هسته‌ای نابود نشده و این آدرس دقیقی است که ما می‌توانیم فعالیت هسته‌ای داشته باشیم. طوری تبلیغات می‌شود که دانشمندان هسته‌ای را بیکار کرده‌اند در حالی که آنها به تحقیقات خود ادامه می‌دهند.
ایران در مقطع فعلی می‌خواهد برجام بدون امریکا را ادامه دهد و تصمیم این است که مذاکرات با اروپا را ادامه دهیم؟ آیا برجام بدون امریکابا توجه به دامنه وسیع تحریم‌های فرامرزی امریکا، قابل ادامه دادن است یا خیر؟!
اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم می‌گوییم نه، چرا برجام به وجود آمد؟! چرا ١+٥ شکل گرفت؟ بیانیه‌های پاریس، بروکسل و تهران صادر شد ولی چرا اثری نداشت؟ چون در آن زمان امریکا موش می‌دواند. اسراییلی‌ها با همه توان تخریب می‌کردند ولی در نهایت به جمع‌بندی رسیدند که در سال ١٣٨٧ با طرف امریکایی در قالب ١+٥ گفت‌وگو کنند و سپس چین و روسیه را وارد کردند. به عنوان یک پژوهشگر صادقانه می‌گویم بدون امریکا نمی‌شود اما به معنای این نیست که بعد از خروج امریکا همه‌چیز را فراموش کنیم یا از برجام خارج شویم که یک اشتباه محض است. این مهم است که این سند را زنده نگه داریم ولی باید واقعیت را بپذیریم. امریکا باید توضیح دهد چرا از برجام خارج شده است؟ اکنون ایران در موضع برتر است. قبل از برجام آنها بودند که علیه ایران تهاجم می‌کردند اما امروز ایران است که می‌تواند تهاجم کند. البته نباید این سند را زمین گذاشت. در نهایت باید گفت حتی با وجود قولی که اروپایی‌ها داده‌اند اگر نتوانند کاری کنند به نظر من در اینکه اروپایی‌ها در برجام جدیت داشتند هیچ شکی وجود ندارد اما هیچ کس دلش برای ایران نسوخته است. برجام به نفع اروپا، امریکا، روسیه و چین است که ادامه دهند. امریکا از برجام خارج شد اما اروپایی‌ها مصمم هستند که ادامه دهند. اما بحث مهم این است که آیا توان مقابله با امریکا را دارند؟ خیر! پس چرا پیشنهاد کردند که بانکی ایجاد شود که با یورو کار کنند و طرف آن بانک مرکزی ایران باشد؟ آنها می‌خواهند مبادلات در چارچوب این بانک انجام شود این مدلی است که باید ببینیم اروپایی‌ها تا چه حد در آن موفق هستند. برخی از معاملات اروپایی‌ها با طرف امریکایی است و پس به نظر نمی‌رسد توان مقابله داشته باشند. مانند قراردادهای ایرباس و توتال. پیشنهاد من این است که به جای خروج از برجام اجرای آن را به تعلیق در آوریم. به این معنا که تعهداتی که ایران در چارچوب برجام انجام ندهد و تنها در چارچوب NPT فعالیت‌های خود را زیرنظر آژانس انرژی اتمی ادامه دهد و بهانه دست دشمنان ندهد. حسن این کار در این است که هر زمان طرف مقابل پشیمان شد به اجرای برجام بازگردد. دیگر لازم نیست مجددا مذاکراتی شکل گیرد که به نظر می‌رسد مذاکرات جدید خیلی طولانی و مشکل‌تر از مذاکرات بر سر توافق هسته‌ای خواهد بود.
اگر فعالیت‌های هسته‌ای را دوباره شروع کنیم، آیا هزینه‌ای نخواهد داشت؟
سوال مشخص این است که هزینه بازگشت چقدر است. آیا صلاح است که این کار را کنیم یا خیر؟ واقعیت این است که این بازگشت ما با بازگشت‌های قبلی فرق اساسی خواهد داشت. فرق اول رژیم‌های حقوقی است که در گذشته قبل از برجام بوده و آن رژیم حقوقی وجود ندارد. اگر توجه داشته باشید که فضای بین‌المللی امریکا را مقصر بداند چرا که او از برجام خارج شده و ایران از برجام خارج نشده است. نکته دوم این است که ایران بار دیگر زیرنظر آژانس فعالیت‌های خود را ادامه خواهد داد نه در چارچوب برجام. در این صورت ایران متهم نخواهد شد چرا که فعالیت‌های آن زیرنظر آژانس است. وقتی کشوری زیرنظر آژانس فعالیت می‌کند این اتهام بی‌پایه از سوی امریکا و اسراییل مطرح می‌شود که ایران ممکن است بمب هسته‌ای بسازد. ثابت شده است همه اینها دروغ بافی بود. از سوی دیگر پس از اینکه ایران شروع به غنی‌سازی کرد و ذخایر خود را افزایش داد برخلاف مقررات بین‌المللی و چارچوب NPT نبود. قطعا روی ایران فشار خواهند آورد و نمی‌توان خوش‌خیال بود. ایران باید مرحله به مرحله شرایط را ارزیابی و سعی کند کمترین هزینه را بپردازد.مسوولان باید راه‌حل‌هایی را پیدا کنند که هزینه کمتری را بپردازیم.
هیچ پیش‌بینی در مورد تعلیق برجام در آن وجود ندارد؟
چطور پس امریکا توانست؟
خارج شد ولی تبعاتی برای آنها نداشت.
تبعات داشت.
آیا تبعات به لحاظ تحریم داشت؟ ایران از برجام خارج شود قطعنامه‌های سازمان ملل به حالت قبل باز نمی‌گردد؟
اگر ما رجوع کنیم به سازمان ملل در آن زمان شورای امنیت تصمیم خواهد گرفت که چه کنیم؟ ابتدا در کمیته‌ای بررسی خواهد شد.سپس وزرای خارجه بررسی خواهند کرد و بعد از آن به شورای امنیت می‌فرستند و اگر شورای امنیت تصویب کند همان تصمیم را اجرا می‌کنند. یعنی در وضعیت چهارم تحریم‌ها به صورت اتوماتیک‌وار باز می‌گردد. البته به نظر می‌رسد دیگر ایران به شورای امنیت نمی‌رود و ممکن است در اجلاس وزرای خارجه به راه‌حلی برسند و اجازه ندهندکه قطعنامه‌ها برگردد. اکنون وضعیت به گونه‌ای است که همه زیان خواهند دید اما به تناسب‌های مختلف. چطور ممکن است ما بتوانیم اجرای برجام را تعلیق کنیم؟ ایران رسما اعلام می‌کند که من خودم را متعهد به اجرای برجام نمی‌بینم تا زمانی که شرایط قبل از توافق بازگردد.
آیا پیش‌بینی در مورد آن صورت گرفته است؟
خیلی موارد در برجام پیش‌بینی نشده است. یکی از ضعف‌های برجام این است که همه در این سند به حداقل‌ها راضی شده‌اند. ایران می‌توانست ٩بند اعلام شده از سوی مقام معظم رهبری را در برجام بگنجاند اما مقام معظم رهبری در مهرماه ٩٤ این بندها را ابلاغ کردند اما توافق هسته‌ای در تیرماه انجام شد. اگر ایران می‌توانست آن ٩ بند را وارد برجام کند خیلی عالی بود ولی نمی‌توانست. مسوولان نمی‌گویند اما من با صراحت می‌گویم ایران می‌توانست و اگر می‌توانست قطعا انجام می‌داد. تعلیق برجام یعنی چه؟ یعنی منافع پیش‌بینی شده در برجام را نتوانستید تامین کنید و تا تامین نکنید اجرا نمی‌کنم. تاکنون نقض صریح و آشکار ندیدیم ولی مدارا کردیم اما از اکنون تا تامین منافع تعلیق می‌کنیم.آژانس ۱۱ بار تاکید کرده جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود عمل کرده است بنابراین با اینکه تعلیق پیش‌بینی نشده است اما ایران اعلام می‌کند تا زمانی که منافع مرا تامین نکنید خود را ملزم به اجرا نمی‌بینم.
حسن این کار چیست؟!
زمانی که شما از برجام خارج می‌شوید یعنی فاتحه توافقنامه خوانده شده است در حالی که توافقنامه برجام ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ برای همه کشورها لازم‌الاجراست. دلیل ندارد ما همگام با امریکا از برجام خارج شویم. امریکا با وجود اینکه به این توافق رای داده است اما خلاف قوانین بین‌المللی از آن خارج شده است.به نظرم اگر پیشنهاد تعلیق می‌دهیم، تاکید بر این است که برجام سندی بین‌المللی است که ایران تا زمانی که آن تعهدات در آن پیش‌بینی شده بود اگر آن را اجرایی کنند ایران باز گردد.ایران باید همچنان زیرنظر آژانس فعالیت‌های خود را ادامه دهد چرا که با وجود فشار‌های ترامپ آژانس سعی کرد وجهه بین‌المللی خود را حفظ کند.
اگر برجام تحریمی را برندارد چه فایده‌ای برای ایران خواهد داشت؟
یک گزارشی مجلس شورای اسلامی دارد که کمیسیون مجلس به عنوان قوه‌ای دیگر تحقیقی را کرده است که در بعد از برجام بیش از ۹۰۰ مورد تحریم لغو شده است، ۲۰۰ مورد تحریم باقی مانده که این تحریم‌ها یا حالت تعلیق دارد یا لغو نشده است. آنها که می‌گویند تقریبا هیچ! به سوال ما جواب دهند، امروز نفت صادر می‌کنیم در حالی که در گذشته با اینکه نفت صادر می‌کردیم اما از هر ۱۰۰ دلار حداقل ۱۰ دلار را برای دور زدن تحریم‌ها هزینه می‌کردیم. تحریم‌ها در برجام لغو شد. امروز می‌گویند وای تحریم‌ها باز می‌گردد؟! سوال اینجاست اگر اینها می‌گفتند برجام تحریم‌ها را لغو نکرده پس امروز چه چیزی بر می‌گردد؟! چرا لغو تحریم‌ها برای مردم ملموس نبوده است؟! برای اینکه ما فکر می‌کردیم برجام باید کل مشکلات اقتصادی ایران را حل می‌کرد. مشکلات ساختاری اقتصاد طی یک زمان به وجود آمده و باید در یک فرآیند برطرف شود و به برجام ارتباطی نداشت. اگر برجام امضا را نمی‌کردیم به مراتب شرایط بدتر و بدتر می‌شد.
با بازگشت تحریم‌های امریکا ماندن ایران در این توافق چه سودی می‌تواند داشته باشد؟
اروپایی‌ها دنبال طرح‌هایی هستند که به ایران ارایه کنند که چگونه بدون امریکا می‌توانند با ما تعامل داشته باشند، ایران این طرح‌ها را بررسی می‌کند اگر به نفعش بود ادامه می‌دهد اگر نبود تصمیم را می‌گیرد.
برجام را طوری ترسیم کردند که باید کل مشکلات اقتصادی ما را رفع کند اما این توهم است. متاسفانه مخالفان و موافقان برجام تصویری ساخته‌اند که برجام نبوده، برجام وظیفه حل مشکلات اقتصادی ایران را نداشته است. مثلا در بانکداری یک بخشی به تحریم‌ها ارتباط دارد و بخش مهم آن به آیین‌نامه‌هایی مرتبط است که در زمینه شفاف‌سازی از سال ۲۰۰۸ باید اجرا می‌کردیم.
اگر برجام از بین برود و سیاست نظام خروج از برجام باشد فکر می‌کنید چه اتفاقی در انتظار ایران خواهد بود؟
فرض بگیریم کل مذاکرات ایران با اروپا به نتیجه نرسد، اصولا وضعیتی به وجود خواهد آمد که ایران از برجام خارج شود، واقعیت این است که برخی دچار توهم هستند مثلا روسیه یا چین می‌توانند در این زمینه به ما کمک کنند. فکر می‌کنم تنها راهی که برای ایران مانده است اتکا به ملت است. مردم هستند که از اول انقلاب تاکنون پشت این دولت و حاکمیت بوده‌اند، قبل از برجام و بعد از برجام باز مردم هستند. یعنی مردم متقاعد شوند که خیر و صلاح آنها در مقاومت است ، می‌توانیم با اقتصاد مقاومتی پیش برویم، ولی وای از روزی که مردم بی‌اعتماد شوند. پس ما باید سعی کنیم برای مردم درست توضیح دهیم، راه‌حل خروج از برجام اتکا به مردم است و سعی کنیم هر آنچه می‌گوییم مردم باور کنند و با سازماندهی مناسب و برنامه دقیق علیه فساد بجنگیم. باید یک برنامه مدون توسعه پایدار بچینیم و توسعه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را همزمان پیش ببریم. اگر مردم و مسوولان دست در دست هم دهند با اعتماد متقابل می‌توانند مقابل مشکلات بایستند. راه‌حل فوری این است که مسوولان با مردم صحبت کنند، مطمئنا می‌توانیم این دوره را پشت سر بگذاریم.
