خاموشی‌ها راه‌حلی دارد؟

نزدیک به یک‌ماه است که کشور مخصوصا شهرهای بزرگ با معضل «قطع برق» مواجه هستند. برخی معتقدند در شرایطی که کشور دچار بحران ارزی است و فشارهای خارجی از چپ و راست بر مردم ایران تحمیل می‌شود، چاره‌ای نیست جز اینکه این وضعیت را تحمل و البته فشار خاموشی‌ها را متوجه مردم کنیم.
کد خبر: ۱۹۴۶۵۹
تاریخ انتشار: ۰۱ مرداد ۱۳۹۷ - ۱۵:۳۹
نزدیک به یک‌ماه است که کشور مخصوصا شهرهای بزرگ با معضل «قطع برق» مواجه هستند. برخی معتقدند در شرایطی که کشور دچار بحران ارزی است و فشارهای خارجی از چپ و راست بر مردم ایران تحمیل می‌شود، چاره‌ای نیست جز اینکه این وضعیت را تحمل و البته فشار خاموشی‌ها را متوجه مردم کنیم.

به گزارش صدای ایران از فرهیختگان، برای درستی یا نادرستی این ادعا، به چند گزاره زیر در کوتاه‌مدت و بلندمدت تامل کنیم:
بلندمدت

1- کاهش سرمایه‌گذاری برای تولید برق؛ ساخت نیروگاه حرارتی در کشور بین چهار تا هشت سال زمان می‌برد. آمار نشان می‌دهد از اواخر دهه 80 افت سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق آغاز شد و تاکنون ادامه پیدا کرده است. این در حالی است که در همه این سال‌ها کشور با اوج درآمد نفتی (نفت 100 دلاری و اکنون 70 دلاری) مواجه بود و هنوز با تحریم‌های سختی مانند تحریم بانک مرکزی، انتقال درآمدهای ارزی به داخل و... روبه‌رو نبودیم.

2- کاهش تلفات؛ تلفات شبکه برق و همچنین تلفات درون نیروگاه‌ها موجب شده عملا بخشی از برق قبل از اینکه به مصرف‌کننده برسد در مرحله تولید، انتقال و توزیع از دست برود. این در حالی است که اگر در دولت‌های گذشته و فعلی، قانون هدفمندی یارانه‌ها به‌درستی اعمال می‌شد باید از محل افزایش قیمت برق در قانون هدفمندی، یک‌درصد به راندمان نیروگاه‌های کشور افزوده و از تلفات تولید کاسته می‌شد. (تبصره ماده یک قانون هدفمندکردن یارانه‌ها)
البته باید دقت شود که افزایش راندمان به‌معنای افزایش تولید نیروگاه نیست بلکه به‌معنای آن است که با سوخت کمتر، همان میزان برق تولید ‌شود. درواقع اگر راندمان نیروگاه‌ها در همه این سال‌ها بهبود یافته بود از محل صرفه‌جویی سوخت، نیاز به تحمیل هزینه بیشتر به بودجه عمومی جهت ساخت نیروگاه نبودیم.
متاسفانه برخی مسئولان صرفا به گران‌کردن خدمات دولتی و افزایش هزینه‌های زندگی مردم اصرار دارند در حالی که در مقابل باید از محل افزایش قیمت‌ها، اقدامی نیز انجام گیرد.
در عین حال شرکت‌هایی در دنیا با عنوان «اسکو» (شرکت خدمات انرژی ESCO: Energy Services Company) وجود دارند. اسکوها کلیه بخش‌های مصرف‌کننده انرژی و طرح‌های مرتبط با بهبود کارایی انرژی را ممیزی، طراحی، تامین مالی و اجرا می‌کنند. این شرکت‌ها با تضمین رسیدن به سطح مشخصی از کاهش «تلفات» و کارایی انرژی، تمام ریسک پروژه را بر‌عهده می‌گیرند و سهم خود را از محل صرفه‌جویی انرژی در قالب قرارداد عملکردی برداشت می‌کنند.
دولت محترم می‌توانست بدون پرداخت پول از محل اقداماتی که این شرکت‌ها برای کاهش تلفات برق انجام می‌دادند هم به اشتغالزایی جوانان تحصیلکرده‌ رشته‌های‌فنی اقدام می‌کرد و هم نیازی به سرمایه‌گذاری میلیون‌دلاری برای احداث نیروگاه نداشت. (ماده 8 قانون هدفمندکردن یارانه‌ها)

3- برق هسته‌ای؛ دستیابی به فناوری هسته‌ای صرفا به غنی‌سازی محدود نمی‌شود؛ بعد از مرحله غنی‌سازی از فناوری هسته‌ای در پزشکی، کشاورزی و تولید برق استفاده می‌شود. در حال حاضر نیروگاه‌های هسته‌ای بسیاری در آمریکا، اروپا، ژاپن و کشورهای پیشرفته برای تولید برق وجود دارد. چند سالی است که از نیروگاه اتمی هزار مگاواتی بوشهر نیز در ایام پیک استفاده می‌شود. متاسفانه بعد از برجام روند احداث نیروگاه برق هسته‌ای متوقف شده است؛ البته با تدبیر رئیس‌جمهور در ارسال پیام توسط دکتر ولایتی به روسیه، مجددا تولید برق هسته‌ای در دستورکار قرار گرفته است. براساس توافق صورت‌گرفته، آماده‌سازی واحد دوم نیروگاه هسته‌ای که هزار مگاوات برق تولید خواهد کرد، در سه‌ماهه دوم سال 2019 انجام خواهد شد. در عین حال که تاسیس چهار نیروگاه تولید برق حرارتی توسط روسیه به مقدار 1400 مگاوات در بندرعباس در حال اجراست، مقرر شده با سرعت بیشتری پیگیری شود.

4- تشویق بخش خصوصی؛ در سال‌های گذشته برای تشویق بخش‌ خصوصی، مقرر شده بود برق تولیدی از نیروگاه‌های این بخش توسط دولت خریداری شود. با این اقدام عملا دولت از سرمایه‌گذاری سنگین اولیه برای احداث نیروگاه فارغ و بخش خصوصی با اشتیاق وارد این ماجرا شد؛ اما به‌تدریج دولت از پرداخت پول برق تولیدی یا به‌عبارت دیگر مابه‌التفاوت قیمت تکلیفی و قیمت تمام‌شده برق خودداری کرد و عملا اکنون با بحران بدهی‌های وزارت ‌نیرو روبه‌رو هستیم. بخشی از بدهی‌های وزارت‌ نیرو از ابتدای دولت یازدهم به‌صورت بدهی تجمیعی ناشی از عدم پرداخت مابه‌التفاوت قیمت تکلیفی و قیمت تمام‌شده برق بوده و رقم فعلی این بدهی‌ها حدود 30 هزار میلیارد تومان است.
از طرف دیگر بخش‌ خصوصی برای احداث این نیروگاه‌ها از شبکه بانکی دولتی تسهیلاتی دریافت کرده بود که با عدم دریافت مطالبات خود از دولت به مرز ورشکستگی نزدیک شدند. شبکه بانکی دولتی نیز هر روز فشار خود را بر تولیدکننده بیشتر می‌کرد در حالی که بخش خصوصی به همان بانک‌هایی بدهکار بود که در اختیار دولت قرار داشت. البته تدبیری برای پرداخت این بدهی‌ها در قالب اوراق بدهی اندیشیده شد، اما عملی نشد.
همین موضوع عملا مانع استمرار ورود سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به تولید برق شد. (و سرمایه‌های هنگفت به بخش ارز، سکه، مسکن و امور غیرتولیدی رفت)

5- چگونگی خصوصی‌سازی؛ رویه غلطی در واگذاری نیروگاه‌های دولتی به بخش ‌خصوصی انجام گرفت که موجب افت تولید و افزایش تلفات نیروگاهی شد. به‌عنوان نمونه روند واگذاری یکی از نیروگاه‌ها در کشور قابل توجه است که پس از واگذاری، وزارت نیرو ناچار شد برای خرید یک‌سال برق از همین نیروگاه 400 تا600 میلیارد ریال پرداخت کند. هزینه سالانه این نیروگاه پیش از واگذاری حدود 100 تا 120 میلیارد ریال بود که براساس قانون، خریدار بخش خصوصی بهای خرید نیروگاه را مستقیما از طریق سازمان خصوصی‌سازی به خزانه کل کشور واریز می‌کند؛ این در حالی است که وزارت نیرو برای خرید برق تولیدی از همین نیروگاه‌ها باید هزینه گزافی بپردازد؛ به این صورت که قبل از واگذاری این نیروگاه‌ها هزینه تولید هر کیلووات ساعت برق برای وزارت نیرو کمتر از 40 ریال بود در حالی که پس از واگذاری این رقم به 220 ریال افزایش یافت. (1)

6- توجه به انرژی‌های نو به‌عنوان نمونه، طبق برآورد یک مقاله پژوهشی درمورد انرژی خورشیدی، بر فرض اینکه تنها یک‌درصد از تمام انرژی دریافتی را در کشور جذب کنیم و در بدترین حالت ممکن، پیل‌های خورشیدی از ۱۰ درصد کارایی برخوردار باشند، می‌توان ۹ میلیون مگاوات ساعت انرژی خورشیدی در یک روز تابستانی به دست آورد. البته هنوز هزینه‌های تولید برق از انرژی‌های نو (باد، ژئوترمال، زیست‌توده و...) سنگین است ولی دانش آن در دانشگاه‌های فنی کشورمان به‌صورت کامل وجود دارد.

کوتاه‌مدت

1- ارتباط با مشترکین؛ یکی از نمونه‌های موفق کارهای رسانه‌ای، طرح «هشدار برق» است که در تلویزیون یا شبکه‌های اینترنتی به مخاطب هشدار داده می‌شد که استفاده از وسایل برقی در این ساعت موجب این مقدار تخفیف یا استفاده از وسایل برقی در ساعت پیک موجب تحمیل هزینه سنگین برق در قبض برق آنها خواهد شد.

2- سهمیه‌بندی برق؛ براساس تجربیات به دست آمده در طول بحران برق، برخی کارخانه‌ها زمان تولید خود را به ساعات کم باری یا روزهایی که میزان بار شبکه برق کمتر است، انتقال دادند. برخی دیگر از کارخانه‌ها نیز تولید خود را در یک‌ماهه پیک برق به‌صورت کامل متوقف ‌کردند. مثلا یک‌ماه کارخانه‌های پرمصرف (مانند صنعت فولاد و آلومینیوم) تولید خود را متوقف کردند و به‌جای انجام تعمیرات سالانه در فصل زمستان، این اقدام را در تابستان انجام دادند. این اقدام در سال‌های گذشته انجام می‌شد، اما در سال جاری این کار به‌صورت حداقلی انجام شد.
در همه سال‌های گذشته، بحران برق در ایران از طریق همکاری صنایع و کشاورزان کنترل می‌شد، اما در سال ‌جاری اقدام کاملی برای این موضوع انجام نشد. در عین حال که سراغ صنایعی برای قطعی برق رفتند که هیچ اولویتی برای خارج‌کردن آنها از مدار تولید وجود نداشت.

3- اصلاح تعرفه برق؛ یکی از ابزارهای کاهش مصرف برق در بسیاری از کشورها، اصلاح قیمت‌گذاری آن است. به‌عنوان نمونه در ایالت کالیفرنیای آمریکا طرح تخفیف تعرفه‌ای موسوم به 20-20 اجرا شد. براساس این طرح، به مشترکین خانگی که در زمان اوج مصرف تابستانه 20 درصد کمتر از سال گذشته برق مصرف می‌کردند، 20 درصد تخفیف در هزینه برق داده شد. همین اعداد برای مشترکین بزرگ تجاری و صنعتی 30-30 در نظر گرفته شد.

4- جایگزینی تجهیزات خانگی برقی با تجهیزات کم‌مصرف‌تر؛ یکی از روش‌های ایجاد ‌انگیزه برای تغییر رفتار مصرفی مشترکین، اعطای یارانه جهت استفاده از لوازم الکتریکی کم‌مصرف است. به‌عنوان نمونه، اگر تعداد کولرهای آبی 16 میلیون دستگاه در کشور برآورد شود و این کولرها با ارتقای رده انرژی، 200 وات کاهش مصرف داشته باشند آنگاه حداقل 3200 مگاوات از ظرفیت شبکه کاسته خواهد شد. علاوه‌بر این، از آنجاکه سالانه حدود 800 هزار دستگاه کولرآبی به کشور اضافه می‌شود با کاهش 200 واتی توان مصرفی هر کولر، از ساخت یک نیروگاه 160 مگاواتی در آینده بی‌نیاز خواهیم شد.
کارشناسان به راه‌حل‌های دیگری چون توسعه تجارت برق با کشورهای همسایه، توسعه مصارف برق در بخش‌های صنعت و حمل‌ونقل، استفاده از فناوری‌های ذخیره‌سازی برق، اصلاح ساختار مدیریت و تصدی‌گری در بخش انرژی، احیای اقتصاد برق با هدف توسعه سرمایه‌گذاری در تولید برق و... نیز اشاره می‌کنند. (2)
این مطالب معطوف به اقداماتی است که باید انجام می‌شده و نشده است. لیکن اقداماتی نیز برای عبور از بحران برق توسط دولت محترم انجام‌شده که شایسته تقدیر است. خاموشی‌های اخیر به‌دلیل کم‌اثر بودن اقدامات به عمل آمده، برای تامین کمبود توان بوده است.

امید است اکنون که دولت درصدد تحرکی مضاعف به فعالیت خود است، در سال‌های آتی در زمینه تامین برق مورد نیاز مصارف خانگی، صنعتی، کشاورزی و... با مشکلات کمتری روبه‌رو باشیم.

پی‌نوشت
1- نگاهی به‌خصوصی‌سازی صنعت برق کشور با رویکردی بر تجارب جهانی- زهرا جعفری- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی
2- ابعاد بحران تامین برق تابستان و راهکارهای مقابله با آن؛ آزاد، قریشی، امیدی؛ مرکز پژوهش‌های مجلس.
پربیننده ترین ها
آخرین اخبار