سرنوشت مبهم برجام!

شرایط برجام قبل از خروج امریکا از برجام روی ریلی پیش میرفت که یک سوی آن یعنی امریکای ترامپ تلاش می کرد این قطار هر چه زودتر از ریل خارج شود و یا همه چیز دوباره تعریف شود. هم ریلها، همان ریلهایی باشد که امریکا تعریف می کند و هم کم و کیف قطار و هم سرعت و شکل و ظاهر آن. اما موضوع این است که طرفهای دیگر، یعنی هم ایران و هم اروپایی ها این روند و اصرار بر ریل گذاری دوباره را بدعتی جدیدی می دانستند که نه به نفع خود امریکا است و نه با عرف بین المللی همخوانی دارد.

به گزارش صدای ایران از نامه نیوز، از این رو اروپایی ها تلاش کردند این قطار همچنان به راه خود ادامه دهد اما برای این مسئله مجبور بودند به سخنان امریکا هر چند به آن عمل نکنند، گوش دهند. در این راستا به انحای مختلف در دیدارها با مقامات امریکایی تلاش کردند با بها دادن به نگرانی های امریکا در مورد ایران که عمدتا شامل فعالیتهای منطقه ای ایران و برنامه موشکی آن بود، ترامپ را در برجام نگه دارند.

اما اروپایی ها نتوانستند امریکای ترامپ را در 5+1 نگه دارند و حالا ایران با 4+1 به مذاکرات و تلاشها برای حفظ آنچه بزرگترین توافق خلع سلاح در سالهای اخیر نامیده شده ادامه دهند. اما حالا که امریکا از برجام خارج شده است رفتار اروپایی ها با موضوعاتی چون برنامه موشکی و فعالیت منطقه ای ایران که در مورد آن با امریکایی ها اشتراک داشتند چه می شود؟

برجام مهمترین موضوع اختلافی اروپایی‌ها با آمریکای ترامپ در یک سال اخیر بوده است. به جرأت می‌توان گفت که از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون هیچ مسئله‌ای به اندازه برجام اروپا را این گونه در برابر آمریکا قرار نداده است. حفظ برجام بنا به دلایلی نظیر ارزش دیپلماتیک آن، نقش الگوساز آن در منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، نقش امنیت‌ساز آن برای اروپا و نقش رونق‌ساز آن برای اقتصاد اروپا یک اصل راهبردی برای اروپایی‌هاست و بنا به این دلایل بود که اتحادیه اروپا با شروط ترامپ برای رفع نواقص برجام همراهی نکرد.

اگر مسئله هسته‌ای، برنامه موشکی، فعالیت‌های منطقه‌ای و حقوق بشر را مهمترین مسائل غرب با ایران بدانیم، اروپایی‌ها موضوع هسته‌ای را با برجام حل‌شده تلقی می‌کنند اما در مورد سایر مسائل با آمریکایی‌ها نگرانی مشترک دارند. بنابراین، آنان مسئله هسته‌ای را از سایر موضوعات تفکیک می‌کنند و در مورد مسائل حل‌نشده باقی‏مانده تمایل دارند مورد به موردبه موضوعات نگاه کنند و در چارچوب یک نگرش عمل‏گرایانه معتقدند که برای رسیدن به نتیجه مطلوب، هر موضوع اختلافی با ایران می‌باید با توجه به شرایط و زمان خاص خود مورد گفتگو و مذاکره قرار گیرد.

آمریکایی‌ها از زمان روی کارآمدن ترامپ، تهدیدات مرتبط با ایران را در یک پیکره واحد نگاه می کردند و قائل به تفکیک مسائل ایران نبودند. از نظر ترامپ نه تنها محدودیت‌های هسته‌ای ایران در برجام موقتی است بلکه این توافق همچنین نتوانسته مهاری روی فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران داشته باشد و این کشور با قدرت مضاعفی که به واسطه این توافق کسب کرده بیش از گذشته به فعالیت‌های خود در منطقه ادامه می‌دهد و توانسته است نفوذ قابل توجهی برای خود و به ضرر متحدان آمریکا در خاورمیانه رقم بزند. از این نظر، تهدید ایران را باید در قالب پیشبرد یک طرح جامع خنثی کرد. 


اروپایی‌ها به هیچ عنوان تمایل نداشتند در وضعیتی قرار بگیرند که در شرایط کنونی مجبور به انتخاب میان ایران یا آمریکا باشند. اما به نظر می رسد آنها در شرایط بغرنجی قرار گرفته اند. از سویی برجام دستاوردی است که چشم پوشی از آن در ازهان رهبران اروپایی نمی گنجد و نمی خواهند به آن بیندیشند. تلاش برای همراهی همه 28 کشور اتحادیه در رسیدن به بسته ای اقتصادی برای حفظ منافع اقتصادی ایران در همین باره تحلیل می شود.

اما نگاه آنها به ترامپ نوعی سیاست صبر و انتظار است. آنها هر چند می دانند ترامپ بازیگر پرهزینه ای برای آنهاست و مانند دوست نچسبی است که قسمتی از منافع در دست اوست و باید تحملش کرد، از این رو با این تفکر که ترامپ فردی همیشگی نیست و احتمال کنار رفتن او متصور است، او را تحمل می کنند.

از طرفی ماندن در کنار ایران می تواند آنها را امیدوار به این موضوع کند که در دیگر مسائل یعنی فعالیت منطقه ای، حقوق بشر و برنامه موشکی ایران بتوانند به دیالوگ و گفت و گو با ایران برسند. زیرا که ایران در مسائل دیگر نگاه بن بستی با اروپایی ها ندارد و بخاطر غیبت امریکا در برجام، تمایلشان به گفت و گو با اروپایی ها بیشتر است. همچنان که گفت و گو در موضوع یمن یکی از این محورها بود. 

از این رو اروپایی ها نیز برای جلب اعتماد ایران در مورد برجام تلاش خواهند کرد تضمینهای مورد نظر آنها را شکل دهند و اعتماد آنها برای گفت و گو در موضوعات دیگر را جلب کنند. ایران بارها در سیاستهای اعلامی خود از تلاشها برای گفت و گوهای منطقه ای برای ایجاد ترتیبات جدید منطقه ای استقبال کرده و هر تلاشی برای پیشبرد صلح در مناطق دیگر را به نفع همه بازیگران منطقه ای و بین المللی دانسته است.