نقش تنگه هرمز در صادرات نفت جهان

به گزارش صدای ایران روزنامه همشهری نوشت؛ این روزها تنگه هرمز پس از اظهارنظر حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران دوباره در صدر خبرهای دنیا قرار گرفته است. آینده امنیت انرژی دنیا در گرو سرنوشت انتقال نفت و فراورده‌های نفتی و گازی است که بخش عمده آن را کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از طریق تنگه هرمز صادر می‌کنند؛ تنگه هرمز یکی از استراتژیک‌ترین کانال‌های انتقال نفت خام و فراورده‌های نفتی و میعانات گازی دنیا و شاید مهم‌ترین آنهاست. به گزارش همشهری، درحالی‌که برخی چهره‌های سیاسی نزدیک به جریان اصول‌گرا و البته مقام‌های نظامی ایران از موضع‌گیری رئیس‌جمهور استقبال کرده و حمایت خود را از مواضع انقلابی روحانی، اعلام کرده‌اند، با این حال برخی دیگر از چهره‌های نزدیک به جریان اصول‌گرا ازجمله حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ایران گفته است که منظور روحانی بستن تنگه هرمز نیست.

روحانی چه گفت؟

حسن روحانی دوشنبه گذشته در جریان سفر به کشور اروپایی سوئیس اظهار کرد: اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود، آن وقت نفت منطقه صادر شود. رئیس‌جمهور در واکنش به تلاش دولت آمریکا برای محدود کردن صادرات نفت ایران گفت: اگر شما توانستید، این کار را بکنید تا نتیجه‌اش را ببینید. این موضع صریح و البته دو پهلوی رئیس‌جمهور ایران بلافاصله واکنش‌های مختلفی را در پی داشت به‌گونه‌ای که برخی چنین برداشت کردند که یکی از گزینه‌های احتمالی دولت تلاش برای بستن یا محدود کردن فرایند انتقال نفت خام و یا فراورده‌های نفتی و میعانات گازی از طریق تنگه استراتژیک هرمز است.

امنیت انرژی اروپا و آینده تنگه هرمز

هرچند رئیس‌جمهور ایران اشاره‌ای مستقیم به تلاش برای بستن تنگه هرمز نکرده است، اما در معنای دیگر می‌توان چنین برداشت کرد که ایران بر این قاعده حقوق بین‌الملل تأکید دارد که محدود شدن صادرات نفت ایران در اثر اراده سیاسی دولت آمریکا و نه براساس قواعد بین‌المللی در ذات خود امنیت انرژی دنیا را به خطر می‌اندازد و دولت‌های غربی باید در برابر استفاده آمریکا از نفت به‌عنوان یک ابزار فشار سیاسی علیه ایران به‌عنوان یکی از کشورهای اصلی تأمین‌کننده انرژی دنیا بایستد. پیام روحانی را که از سوئیس به سراسر دنیا مخابره شد و واکنش‌ها را برانگیخت می‌توان انداختن توپ به زمین اتحادیه اروپا دانست و اگر دولتمردان اروپایی در برابر اراده سیاسی و استفاده آمریکایی‌ها از ابزار نفت برای فشار به ایران واکنشی عملی نشان ندهند، باید تبعات احتمالی به مخاطره افتادن امنیت انرژی را بپذیرند. دولتمردان اروپایی که این روزها مصمم به حفظ ایران در برجام و جلوگیری از یکجانبه‌گرایی آمریکا هستند، آینده امنیت انرژی قاره سبز را در خطر می‌بینند؛ از یک سو ایران می‌خواهد مطمئن باشد و اروپا تضمین عملی بدهد که نه‌تنها نفتش را صادر می‌کند، بلکه می‌تواند ارز ناشی از صادرات نفت و میعانات نفتی و گازی را دریافت کند؛ از یک سو اروپا هم هرگز نمی‌خواهد بازار جهانی انرژی به خطر بیفتد چه اینکه تجربه رفتار گازی روس‌ها و وابستگی اروپا به گاز روسیه، آسیب‌پذیری شهروندان و اقتصاد اروپا را نشان داد. براساس برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا، در سال 2016، روزانه 18.5میلیون بشکه نفت از تنگه هرمز عبور کرده است که نسبت به سال 2015افزایش 9درصدی را نشان می‌دهد. بررسی مؤسسه تحلیل آمارهای نفتی ورتکسا هم نشان می‌دهد: محموله‌های نفت خام و میعانات گازی ترانزیت شده از طریق تنگه هرمز در سال 2017به روزانه 17.2میلیون بشکه و این رقم تنها در نیمه نخست سال 2018به روزانه 17.4میلیون بشکه رسیده است.

پیام ایران به کشورهای منطقه

هرچند برخی در داخل و خارج ایران موضع‌گیری روحانی را به تلاش واقعی دولت ایران برای بستن تنگه هرمز ارتباط می‌دهند، اما روشن است که موضع اخیر او یک پیام روشن برای کشورهای منطقه ازجمله عربستان، امارات، کویت و عراق هم دارد زیرا بیشتر نفت صادراتی عربستان، ایران، امارات، کویت و عراق از طریق تنگه هرمز به بازارهای جهانی فرستاده می‌شود و مهم‌تر اینکه تمامی گاز‌های ال‌ان‌جی صادراتی قطر به‌عنوان مهم‌ترین منبع درآمدی این کشور از طریق تنگه هرمز صورت می‌پذیرد. به خطر افتادن یکی از استراتژیک‌ترین کانال‌های تأمین‌کننده امنیت انرژی دنیا تأثیر مستقیمی بر اقتصاد نفتی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس خواهد گذاشت و این گزینه مطلوبی برای کشورهای منطقه هم نخواهد بود و در واقع به خطر افتادن منافع یک کشور می‌تواند زمینه ایجاد خطر برای سایر کشورها هم باشد زیرا همه در یک کشتی نشسته‌اند.

هزینه‌ای سنگین برای آسیایی‌های در حال رشد

چین، ژاپن، هند، کره‌جنوبی و سنگاپور جدی‌ترین گزینه‌های در خطر هستند که از اختلال در بازار نفت خاورمیانه آسیب‌ می‌بینند؛ زیرا 80درصد نفتی که از تنگه هرمز می‌گذرد به مقصد این 5کشور صادر می‌شود. افزون بر اینکه هرگونه افزایش قیمت جهانی نفت، تهدیدی علیه رشد اقتصادی کشورهای یادشده است؛ هرچند گران‌تر شدن قیمت طلای سیاه را می‌توان ضامن تأمین هزینه‌های نظامی عربستان سعودی و برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس دانست؛ این کشورها با گران‌تر شدن قیمت نفت در واقع نقش فاینانسور قراردادهای نظامی را ایفا می‌کنند که آمریکا و برخی کشورهای اروپایی با عربستان سعودی امضا کرده‌اند و در واقع این کشورهای آسیایی رو به رشد هستند که اقساط قراردادهای نظامی در منطقه را پرداخت می‌کنند.

یا همه یا هیچ

پیام ایران شفاف است؛ یا همه یا هیچ. شاید بسته شدن تنگه هرمز گزینه مطلوبی برای آمریکایی‌ها باشد که بخواهند منطقه خاورمیانه را درگیر یک جنگ‌ دیگر کنند، اما ایران تصمیم ندارد براساس میل آمریکا عمل کند، مهم شکل‌گیری یک جبهه جهانی برای مقابله با یکجانبه‌گرایی و تهدید علیه امنیت انرژی دنیاست که بذر آن را آمریکایی‌ها کاشته‌اند.