نقش عربستان در ناآرامی‌های اردن چه بود؟
اردن در دو هفته گذشته شاهد اعتراضات مردمی بود که در پنج سال گذشته بی‌سابقه است. نکته مهم در این مورد به نقش عوامل خارجی و به ویژه عربستان در ناآرامی‌ها اردن مربوط می‌شود. بسیاری معتقدند این ناآرامی‌ها به دلیل دخالت‌های عربستان گسترده شده است.
اردن در دو هفته گذشته شاهد اعتراضات مردمی بود که در پنج سال گذشته بی‌سابقه است. نکته مهم در این مورد به نقش عوامل خارجی و به ویژه عربستان در ناآرامی‌ها اردن مربوط می‌شود. بسیاری معتقدند این ناآرامی‌ها به دلیل دخالت‌های عربستان گسترده شده است.
به گزارش صدای ایران از شمس، اردن در دو هفته گذشته شاهد اعتراضات مردمی بود، اعتراضاتی که بزرگترین از نوع خود در 5 سال گذشته محسوب می‌شود. مردم اردن در اعتراض به افزایش مالیات و قیمت حامل‌های انرژی به خیابان‌ها آمدند و حتی با پلیس نیز درگیر شدند. پادشاه اردن اقداماتی را با هدف آرام کردن معترضان انجام داده و هانی الملقی نخست‌وزیر را از کار برکنار کرده است . اگر چه در اعتراضات کنونی در برخی موارد نیروهای امنیتی برای متفرق کردن معترضان، از گاز اشک‌آور استفاده کردند، اما پادشاه اردن با صدور حکمی حکومتی دستور تثبیت قیمت سوخت را داد تا از افزایش سریع آن جلوگیری کند. وی همچنین در تلاش بود برای کاستن از ناآرامی‌ها پادرمیانی نموده، و لذا از همه جناح‌های سیاسی خواست خویشتن‌داری کنند و ولیعهد این کشور با حضور در اجتماع پنج‌هزارنفری تظاهرکنندگان در برابر مقر نخست وزیری، از نیروهای امنیتی خواست اجازه دهند صدای معترضان شنیده شود.
اما نکته مهم در این مورد به نقش عوامل خارجی و به ویژه عربستان در ناآرامی‌ها اردن مربوط می‌شود. بسیاری معتقدند این ناآرامی‌ها به دلیل دخالت های عربستان گسترده شده است.
البته نباید از نظر دور داشت که اعتراضات در اردن امری معمولی بوده و دولت‌ها در این کشور عمر کوتاهی دارند. میانگین عمر دولت‌ها در طول دوره سلطنت هاشمیون کمتر از یکسال است و تا سال ۲۰۰۰ تقریبا شش ماه بود. یعنی در طی این دوران 95 ساله دوران حکومت هاشمیون در اردن از سال ۱۹۲۳ تا کنون ۵ شاه و بیش از 120 دولت بر مقدرات این کشور حاکم بوده‌اند. ملک عبدالله از سال ۱۹۹۹ در طول ۱۹ سال حکومت خود، ۱۱ کابینه را بر سر کار آورده است.
افزایش نرخ مالیات
در تعرفه جدید دولت اردن درباره حامل های انرژی، 5 درصد افزایش قیمت برای بنزین و سه درصد افزایش قیمت برای گازوئیل و گاز در نظر گرفته بود و دولت این کشور به نخست وزیری هانی الملقی برنامه هایی نیز برای دریافت مالیات بر درآمد مردم داشت و با تنظیم لایحه جدید مالیات بر درآمد آن را برای تصویب به مجلس ارسال کرده بود. علاوه بر این از ژانویه گذشته 5 بار قیمت حامل های انرژی اففزایش داشته و از فوریه گذشته قیمت برق مصرفی خانوارها نیز 55 درصد افزایش یافته بود. همه این عوامل باعث شد تا بزرگترین اعتراضات در 5 سال اخیر در اردن رقم بخورد. آخرین نمونه تظاهرات به جنبش نان مشهور شد که در سال ۲۰۱۱ وقوع یافت و از منطقه محروم معان در جنوب این کشور آغاز گردید. اردن در چند ماه گذشته با تورم و افزایش مالیات‌ها و قیمت سوخت دست و پنجه نرم کرده و معترضان در این تظاهرات اعلام کردند، لایحه افزایش مالیات‌ها که با حمایت صندوق بین‌المللی پول ترتیب داده شده به قشر متوسط و محروم اردن آسیب خواهد زد.
اردن در حال حاضر از نظر اقتصادی فاقد منابع درآمدی ثابت مانند نفت و گاز است و بخشی از درآمدهای آن از راه سنگ های معدنی ، ترانزیت کالا از بندر عقبه ، عبور خط لوله گاز ، گردشگری و دریافت کمک های اقتصادی از سوی کشورهایی مانند آمریکا و اتحادیه اروپا و برخی کشورهای عربی تامین می شود. اقتصاد اردن با 12.3 درصد نرخ بیکاری بر سه پایه کشاورزی (4 درصد) ، صنعت (30 درصد) و خدمات (66 درصد) استوار است و تولید ناخالص داخلی این کشور در سال 2015 میلادی رقمی معادل 37 میلیارد و 52 میلیون دلار اعلام شده است.
در همین حال باید در نظر داشت که اردن عضو سازمان تجارت جهانی است و همین امر موجب شده است تا قیمت کالاها در این کشور مطابق استانداردهای جهانی باشد و از این نظر امان پایتخت اردن یکی از گران ترین شهرهای عربی از نظر هزینه های زندگی است و بر اساس برخی گزارش ها از این نظر در جهان نیز در رده 28 قرار دارد.
مخالفت اردن با طرح معامله قرن
اما جدای از عوامل داخلی می توان نشانه هایی از دخالت کشورهای خارجی در بحران اخیر اردن را مشاهده کرد. حمد بن جاسم آل ثانی، نخست‌وزیر سابق قطر در این مورد اعلام کرد، امیدوارم آنچه که در اردن روی می‌دهد، طرح همسایگان به منظور تحت فشار گذاشتن این کشور امن جهت پذیرش طرح "معامله قرن" نباشد.
در شرایط کنونی محمد بن سلمان و دولت ترامپ و بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل دیدگاه مشترکی دارند. این دیدگاه مشترک خارج کردن اردن از مرکز معادلات و به حاشیه راندن این کشور در معادله منطقه ای از طریق دگرگون کردن مسئله فلسطین و کاشتن بذر درگیری ها است. محور آمریکا و اسرائیل و عربستان در راستای از بین بردن ایده تشکیل دو دولت حرکت کرده و به اسرائیل اجازه داده است که به تنهایی سرنوشت فلسطینی ها را بر آنها دیکته کند. این امر موجودیت اردن را تهدید می کند زیرا درصد زیادی از ساکنان این کشور را فلسطینی ها تشکیل می دهند؛ باوجود اینکه اکثر آنها شهروندان اردنی هستند. از زمان توافقنامه اسلو، نظام پادشاهی اردن در روابط اسرائیل و فلسطینی ها با این فرض که در نهایت امر به تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی منجر خواهد شد، میانجیگری می کند. از طریق حق بازگشت پناهندگان فلسطینی، قرار بود که این امر به هویت سازی دوباره شهروندی اردن منجر شود و فلسطینی را متقاعد کند که خاک اردن را ترک کنند تا با این کار، به رویای حزب لیکود اسرائیل درخصوص تبدیل اردن به میهن جایگزین برای فلسطینی ها پایان داده شود. دیری نپایید که انتقال سفارت آمریکا به قدس این هدف اردن را از بین برد و این کشور را در پیچ و خم های جمعیتی و راهبردی قرار داد.
پادشاه اردن تلاش زیادی کرد که معامله قرن اجرایی نشود. عبدالله دوم نتوانست محمد بن سلمان را در جریان سفر ماه دسامبر گذشته اش به ریاض از طرح خودش منصرف کند بلکه این محمد بن سلمان بود که از عبدالله دوم خواست تا به نیازهای این طرح تن دهد. عبدالله در سال ۲۰۱۷ میلادی چهار بار به واشنگتن سفر کرد و به دولت ترامپ سرپرستی اردن در طول چهار دهه گذشته بر اماکن مقدس در شهر قدس یادآور شد اما این کار فایده ای نداشت. شاه اردن در جریان سفر ژانویه گذشته مایک پنس به امان نارضایتی خود را ابراز داشت اما صرف نظر کردن از این وضعیت جدید دیگر ممکن نبود و طرح "معامله قرن" به هر صورتی که بیاید؛ مشارکت اردن در آن از جانب طرف های آمریکایی و اسرائیلی و سعودی مد نظر نیست.
اردن در جریان طرح معامله قرن با اسرائیل، آمریکا، عربستان و امارات دچار اختلاف شد و حتی از انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به قدس حمایت نکرد و حتی در نشست استانبول که در مورد قدس برگزار شد شرکت کرد. از جمعیت 9 میلیون و 500 هزار نفری اردن، نزدیک به 60 درصد آن را آوارگاه فلسطینی تشکیل می دهند. در واقع اردن در 4 دهه گذشته همواره با این نیت در موضوع فلسطین دخالت کرده که زمینه را برای تشکیل کشور فلسطین به پایتختی قدس فراهم کند و از این طریق آوارگاه ساکن در اردن به کشور خود بازگردند. چرا که اردن به شدت با مشکلات اقتصادی مواجه بوده و این آوارگان در کنار اضافه شدن بیش از یک میلیون آواره سوری مشکلات اردن را دو چندان کرده است. اما طرح معامله قرن این رویا و هدف اردن را نابود خواهد کرد و اوارگان فلسطینی دیگر به کشور خود بازنخواهد گشت به همین دلیل اردن از همان ابتدا به عنوان مخالف این طرح مطرح بود.
در این میان عربستان به دنبال آن است تا کشورهای عربی را در مورد معامله قرن مجاب کند و مخالفت اردن با این طرح برای عربستان چندان مطلوب نخواهد بود. از این رو عربستان کمک های خود را به اردن تعلیق کرده تا بلکه این کشور از موضع خود در مورد فلسطین کوتاه بیاید.
نکته جالب توجه این است که شاه اردن در فایلی تصویری که از یکی از نشست هایش با مسئولان درز کرده، به طور تلویحی از فشار به کشورش برای تغییر مواضع خود خبر داد و تصریح کرد: گفتند که "با ما در موضوع قدس راه بیایید تا فشار اقتصادی که اردن با آن روبرو است، کاهش دهیم". برخی ناظران ابراز عقیده کردند که منظور شاه اردن محمد بن سلمان ولیعهد سعودی بوده است.
در همین راستا، روزنامه صهیونیستی یدیعوت آحارنوت فاش کرد که عربستان، امارات، مصر، اسرائیل و آمریکا در تشدید اعتراضات جاری در اردن دست داشته اند. روزنامه واشنگتن پست آمریکا در تایید گزارش‌های قبلی درخصوص فشار عربستان به اردن برای امتیاز دهی درخصوص شهر اشغالی قدس در قالب طرح موسوم به "معامله قرن" نوشت: قطع کمک‌های سعودی باعث بحران در اردن شد. پیشتر گزارش رسانه ها حاکی بود که عربستان سعودی و امارات متحده عربی از مشارکت پادشاه اردن در نشست فوق العاده اخیر سازمان همکاری اسلامی در استانبول، که در حمایت از فلسطینیان برگزار شد، خمشمگین بوده اند.
دی ماه سال گذشته نیز روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز جزئیات دیدار "بسیار طوفانی" شاه اردن و ولیعهد عربستان و رشوه سه میلیاردی ریاض برای شرکت ارتش اردن در تجاوزگری علیه یمن را فاش کرده بود. این روزنامه افزود: شاه اردن دیدار با بن سلمان را نیمه کاره رها کرد و با عصبانیت و بدون خداحافظی از اتاق خارج شد و مستقیم به سمت هواپیمای اختصاصی خود حرکت کرد و به اردن پرواز کرد. به نوشته نیویورک تایمز، محمد بن سلمان همچنین در این دیدار به شاه اردن گفت که عربستان باید سرپرستی اوقاف اسلامی در شهر قدس را برعهده داشته باشد و نه اردن، زیرا عربستان اولین کشور اسلامی است که رسالت اسلام از شهر مدینه منوره و مکه مکرمه واقع در این کشور آغاز شد.
نشست مکه
به دنبال تشدید بحران اردن، عربستان خواستار برگزاری نشستی در مکه با حضور کویت، اردن و امارات شد. در بیانیه پایانی نشست چهار جانبه مکه که برای کمک به اردن برگزار شده بود، عربستان، امارات و کویت متعهد شدند مجموعه‌ای از کمک‌های اقتصادی به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار به این کشور اختصاص دهند. این حمایت‌های اقتصادی شامل موارد زیر است:
-سپرده‌گذاری در بانک مرکزی اردن
- ارائه تضمین‌های مالی به بانک جهانی برای کمک به اردن
- حمایت سالانه از بودجه دولت اردن به مدت پنج سال
- تامین بودجه از صندوق‌های توسعه برای پروژه‌های توسعه‌ای
در این نشست علاوه بر سلمان بن عبد العزیز، پادشاه عربستان، صباح الجابر الاحمد الصباح، امیر کویت، محمد بن راشد آل مکتوم، حاکم دبی و معاون رئیس امارات و عبدالله دوم، پادشاه اردن نیز حضور داشتند.
راز برگزاری نشست مکه
اما در این شرایط عربستان اقدام به برگزاری نشست مکه با هدف حل بحران اردن کرد. این مسئله یک علامت سوال است چرا که این سوال مطرح می شود که اگر عربستان پشت پرده تحولات اردن است چرا اقدام به برگزاری نشست برای حل این بحران کرده است؟ در درجه اول باید به این مهم توجه داشت که اعتراض ها در اردن از حوزه اقتصادی خارج و به حوزه سیاسی وارده شده است. در واقع ریاض این مسئله را پیش بینی نکرده بود و اعتراض های سیاسی در کشورهای عربی بزرگترین تهدید برای عربستان است. چرا که در جریان بحران سوریه نیز عربستان در ابتدا با دولت بشار اسد مشکل نداشت و حتی اقدام به کمک به این کشور کرد چرا که از الگوشدن این اعتراض ها در جهان عرب واهمه داشت. در مورد اردن نیز ریاض به دنبال ظهور یک بهار عربی دیگر نیست و از این رو فشارها بر اردن را بسیار کنترل شده اعمال می کند. بنابراین زمانی که سمت و سوی شعارها در جهت تغییر نظام سیاسی اردن تغییر جهت داد ریاض وارد عمل شد.
اما یک نکته دیگر در مورد نشست مکه نیز مطرح شده است. روزنامه صهیونیستی هاارتص در یادداشتی با اشاره به قطع کمک های عربستان به اردن که منجر به بروز مشکلات اقتصادی و تظاهرات دراین کشور گردید ، خبر داد ، فراخوانی عبدالله دوم به ریاض که در ظاهر برای رایزنی جهت کمک به ساختار او بوده با هدف توبیخ وی به دلیل عدم همکاری امان با معامله قرن است. به نوشته این روزنامه صهیونیستی، محمد بن سلمان به شدت عبدالله دوم را به دلیل مخالفت با انتقال سفارت آمریکا به قدس مورد توبیخ قرار داده و به وی گوشزد کرد همین مخالفت باعث شد تا عربستان و کشورهای شورای همکاری 5 میلیارد دلار کمک خود طی 5 سال آینده را به حالت تعلیق در آورند. به اعتقاد نویسنده معامله قرن که آمریکایی ها آن را اختراع کردند ، اگر اجرایی نشود منجر به کاهش دامنه نفوذ و قدرت پادشاهی عربستان می شود، اما برای اردن شرایط همانند کسی را دارد که از وی خواسته می شود تا اجازه دهند او را بکشند و اگر او جواب رد بدهد خشم تمام دنیا را بر سرش فرود خواهند آورد.
نتیجه
در کل به نظر می‌رسد که عربستان به دنبال آن است تا اردن را وادار به حمایت از طرح معامله قرن کند. کارشناسان معتقدند که نشست مکه و تصویب کمک 2 میلیارد و 500 میلیون دلاری نیز با هدف جلب حمایت های اردن از معامله قرن صورت گرفته است. عربستان در موضوع فلسطین با اردن دچار مشکل شده است، عدم ورود نیروهای نظامی اردن به یمن نیز باعث اختلاف ریاض و امان شده است، نزدیکی اردن به قطر در هفته ای اخیر نیز بر خلاف خواست عربستان بود و مهمتر از همه این موارد اردن به نظر می رسد که به دنبال بهبود روابط خود با ایران است. در این شرایط عربستان با قطع کمک‌های مالی خود به اردن سعی دارد تا اردن را از واگرایی باز بدارد.
به گزارش صدای ایران از شمس، اردن در دو هفته گذشته شاهد اعتراضات مردمی بود، اعتراضاتی که بزرگترین از نوع خود در 5 سال گذشته محسوب می‌شود. مردم اردن در اعتراض به افزایش مالیات و قیمت حامل‌های انرژی به خیابان‌ها آمدند و حتی با پلیس نیز درگیر شدند. پادشاه اردن اقداماتی را با هدف آرام کردن معترضان انجام داده و هانی الملقی نخست‌وزیر را از کار برکنار کرده است . اگر چه در اعتراضات کنونی در برخی موارد نیروهای امنیتی برای متفرق کردن معترضان، از گاز اشک‌آور استفاده کردند، اما پادشاه اردن با صدور حکمی حکومتی دستور تثبیت قیمت سوخت را داد تا از افزایش سریع آن جلوگیری کند. وی همچنین در تلاش بود برای کاستن از ناآرامی‌ها پادرمیانی نموده، و لذا از همه جناح‌های سیاسی خواست خویشتن‌داری کنند و ولیعهد این کشور با حضور در اجتماع پنج‌هزارنفری تظاهرکنندگان در برابر مقر نخست وزیری، از نیروهای امنیتی خواست اجازه دهند صدای معترضان شنیده شود.
اما نکته مهم در این مورد به نقش عوامل خارجی و به ویژه عربستان در ناآرامی‌ها اردن مربوط می‌شود. بسیاری معتقدند این ناآرامی‌ها به دلیل دخالت های عربستان گسترده شده است.
البته نباید از نظر دور داشت که اعتراضات در اردن امری معمولی بوده و دولت‌ها در این کشور عمر کوتاهی دارند. میانگین عمر دولت‌ها در طول دوره سلطنت هاشمیون کمتر از یکسال است و تا سال ۲۰۰۰ تقریبا شش ماه بود. یعنی در طی این دوران 95 ساله دوران حکومت هاشمیون در اردن از سال ۱۹۲۳ تا کنون ۵ شاه و بیش از 120 دولت بر مقدرات این کشور حاکم بوده‌اند. ملک عبدالله از سال ۱۹۹۹ در طول ۱۹ سال حکومت خود، ۱۱ کابینه را بر سر کار آورده است.
افزایش نرخ مالیات
در تعرفه جدید دولت اردن درباره حامل های انرژی، 5 درصد افزایش قیمت برای بنزین و سه درصد افزایش قیمت برای گازوئیل و گاز در نظر گرفته بود و دولت این کشور به نخست وزیری هانی الملقی برنامه هایی نیز برای دریافت مالیات بر درآمد مردم داشت و با تنظیم لایحه جدید مالیات بر درآمد آن را برای تصویب به مجلس ارسال کرده بود. علاوه بر این از ژانویه گذشته 5 بار قیمت حامل های انرژی اففزایش داشته و از فوریه گذشته قیمت برق مصرفی خانوارها نیز 55 درصد افزایش یافته بود. همه این عوامل باعث شد تا بزرگترین اعتراضات در 5 سال اخیر در اردن رقم بخورد. آخرین نمونه تظاهرات به جنبش نان مشهور شد که در سال ۲۰۱۱ وقوع یافت و از منطقه محروم معان در جنوب این کشور آغاز گردید. اردن در چند ماه گذشته با تورم و افزایش مالیات‌ها و قیمت سوخت دست و پنجه نرم کرده و معترضان در این تظاهرات اعلام کردند، لایحه افزایش مالیات‌ها که با حمایت صندوق بین‌المللی پول ترتیب داده شده به قشر متوسط و محروم اردن آسیب خواهد زد.
اردن در حال حاضر از نظر اقتصادی فاقد منابع درآمدی ثابت مانند نفت و گاز است و بخشی از درآمدهای آن از راه سنگ های معدنی ، ترانزیت کالا از بندر عقبه ، عبور خط لوله گاز ، گردشگری و دریافت کمک های اقتصادی از سوی کشورهایی مانند آمریکا و اتحادیه اروپا و برخی کشورهای عربی تامین می شود. اقتصاد اردن با 12.3 درصد نرخ بیکاری بر سه پایه کشاورزی (4 درصد) ، صنعت (30 درصد) و خدمات (66 درصد) استوار است و تولید ناخالص داخلی این کشور در سال 2015 میلادی رقمی معادل 37 میلیارد و 52 میلیون دلار اعلام شده است.
در همین حال باید در نظر داشت که اردن عضو سازمان تجارت جهانی است و همین امر موجب شده است تا قیمت کالاها در این کشور مطابق استانداردهای جهانی باشد و از این نظر امان پایتخت اردن یکی از گران ترین شهرهای عربی از نظر هزینه های زندگی است و بر اساس برخی گزارش ها از این نظر در جهان نیز در رده 28 قرار دارد.
مخالفت اردن با طرح معامله قرن
اما جدای از عوامل داخلی می توان نشانه هایی از دخالت کشورهای خارجی در بحران اخیر اردن را مشاهده کرد. حمد بن جاسم آل ثانی، نخست‌وزیر سابق قطر در این مورد اعلام کرد، امیدوارم آنچه که در اردن روی می‌دهد، طرح همسایگان به منظور تحت فشار گذاشتن این کشور امن جهت پذیرش طرح "معامله قرن" نباشد.
در شرایط کنونی محمد بن سلمان و دولت ترامپ و بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل دیدگاه مشترکی دارند. این دیدگاه مشترک خارج کردن اردن از مرکز معادلات و به حاشیه راندن این کشور در معادله منطقه ای از طریق دگرگون کردن مسئله فلسطین و کاشتن بذر درگیری ها است. محور آمریکا و اسرائیل و عربستان در راستای از بین بردن ایده تشکیل دو دولت حرکت کرده و به اسرائیل اجازه داده است که به تنهایی سرنوشت فلسطینی ها را بر آنها دیکته کند. این امر موجودیت اردن را تهدید می کند زیرا درصد زیادی از ساکنان این کشور را فلسطینی ها تشکیل می دهند؛ باوجود اینکه اکثر آنها شهروندان اردنی هستند. از زمان توافقنامه اسلو، نظام پادشاهی اردن در روابط اسرائیل و فلسطینی ها با این فرض که در نهایت امر به تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی منجر خواهد شد، میانجیگری می کند. از طریق حق بازگشت پناهندگان فلسطینی، قرار بود که این امر به هویت سازی دوباره شهروندی اردن منجر شود و فلسطینی را متقاعد کند که خاک اردن را ترک کنند تا با این کار، به رویای حزب لیکود اسرائیل درخصوص تبدیل اردن به میهن جایگزین برای فلسطینی ها پایان داده شود. دیری نپایید که انتقال سفارت آمریکا به قدس این هدف اردن را از بین برد و این کشور را در پیچ و خم های جمعیتی و راهبردی قرار داد.
پادشاه اردن تلاش زیادی کرد که معامله قرن اجرایی نشود. عبدالله دوم نتوانست محمد بن سلمان را در جریان سفر ماه دسامبر گذشته اش به ریاض از طرح خودش منصرف کند بلکه این محمد بن سلمان بود که از عبدالله دوم خواست تا به نیازهای این طرح تن دهد. عبدالله در سال ۲۰۱۷ میلادی چهار بار به واشنگتن سفر کرد و به دولت ترامپ سرپرستی اردن در طول چهار دهه گذشته بر اماکن مقدس در شهر قدس یادآور شد اما این کار فایده ای نداشت. شاه اردن در جریان سفر ژانویه گذشته مایک پنس به امان نارضایتی خود را ابراز داشت اما صرف نظر کردن از این وضعیت جدید دیگر ممکن نبود و طرح "معامله قرن" به هر صورتی که بیاید؛ مشارکت اردن در آن از جانب طرف های آمریکایی و اسرائیلی و سعودی مد نظر نیست.
اردن در جریان طرح معامله قرن با اسرائیل، آمریکا، عربستان و امارات دچار اختلاف شد و حتی از انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به قدس حمایت نکرد و حتی در نشست استانبول که در مورد قدس برگزار شد شرکت کرد. از جمعیت 9 میلیون و 500 هزار نفری اردن، نزدیک به 60 درصد آن را آوارگاه فلسطینی تشکیل می دهند. در واقع اردن در 4 دهه گذشته همواره با این نیت در موضوع فلسطین دخالت کرده که زمینه را برای تشکیل کشور فلسطین به پایتختی قدس فراهم کند و از این طریق آوارگاه ساکن در اردن به کشور خود بازگردند. چرا که اردن به شدت با مشکلات اقتصادی مواجه بوده و این آوارگان در کنار اضافه شدن بیش از یک میلیون آواره سوری مشکلات اردن را دو چندان کرده است. اما طرح معامله قرن این رویا و هدف اردن را نابود خواهد کرد و اوارگان فلسطینی دیگر به کشور خود بازنخواهد گشت به همین دلیل اردن از همان ابتدا به عنوان مخالف این طرح مطرح بود.
در این میان عربستان به دنبال آن است تا کشورهای عربی را در مورد معامله قرن مجاب کند و مخالفت اردن با این طرح برای عربستان چندان مطلوب نخواهد بود. از این رو عربستان کمک های خود را به اردن تعلیق کرده تا بلکه این کشور از موضع خود در مورد فلسطین کوتاه بیاید.
نکته جالب توجه این است که شاه اردن در فایلی تصویری که از یکی از نشست هایش با مسئولان درز کرده، به طور تلویحی از فشار به کشورش برای تغییر مواضع خود خبر داد و تصریح کرد: گفتند که "با ما در موضوع قدس راه بیایید تا فشار اقتصادی که اردن با آن روبرو است، کاهش دهیم". برخی ناظران ابراز عقیده کردند که منظور شاه اردن محمد بن سلمان ولیعهد سعودی بوده است.
در همین راستا، روزنامه صهیونیستی یدیعوت آحارنوت فاش کرد که عربستان، امارات، مصر، اسرائیل و آمریکا در تشدید اعتراضات جاری در اردن دست داشته اند. روزنامه واشنگتن پست آمریکا در تایید گزارش‌های قبلی درخصوص فشار عربستان به اردن برای امتیاز دهی درخصوص شهر اشغالی قدس در قالب طرح موسوم به "معامله قرن" نوشت: قطع کمک‌های سعودی باعث بحران در اردن شد. پیشتر گزارش رسانه ها حاکی بود که عربستان سعودی و امارات متحده عربی از مشارکت پادشاه اردن در نشست فوق العاده اخیر سازمان همکاری اسلامی در استانبول، که در حمایت از فلسطینیان برگزار شد، خمشمگین بوده اند.
دی ماه سال گذشته نیز روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز جزئیات دیدار "بسیار طوفانی" شاه اردن و ولیعهد عربستان و رشوه سه میلیاردی ریاض برای شرکت ارتش اردن در تجاوزگری علیه یمن را فاش کرده بود. این روزنامه افزود: شاه اردن دیدار با بن سلمان را نیمه کاره رها کرد و با عصبانیت و بدون خداحافظی از اتاق خارج شد و مستقیم به سمت هواپیمای اختصاصی خود حرکت کرد و به اردن پرواز کرد. به نوشته نیویورک تایمز، محمد بن سلمان همچنین در این دیدار به شاه اردن گفت که عربستان باید سرپرستی اوقاف اسلامی در شهر قدس را برعهده داشته باشد و نه اردن، زیرا عربستان اولین کشور اسلامی است که رسالت اسلام از شهر مدینه منوره و مکه مکرمه واقع در این کشور آغاز شد.
نشست مکه
به دنبال تشدید بحران اردن، عربستان خواستار برگزاری نشستی در مکه با حضور کویت، اردن و امارات شد. در بیانیه پایانی نشست چهار جانبه مکه که برای کمک به اردن برگزار شده بود، عربستان، امارات و کویت متعهد شدند مجموعه‌ای از کمک‌های اقتصادی به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار به این کشور اختصاص دهند. این حمایت‌های اقتصادی شامل موارد زیر است:
-سپرده‌گذاری در بانک مرکزی اردن
- ارائه تضمین‌های مالی به بانک جهانی برای کمک به اردن
- حمایت سالانه از بودجه دولت اردن به مدت پنج سال
- تامین بودجه از صندوق‌های توسعه برای پروژه‌های توسعه‌ای
در این نشست علاوه بر سلمان بن عبد العزیز، پادشاه عربستان، صباح الجابر الاحمد الصباح، امیر کویت، محمد بن راشد آل مکتوم، حاکم دبی و معاون رئیس امارات و عبدالله دوم، پادشاه اردن نیز حضور داشتند.
راز برگزاری نشست مکه
اما در این شرایط عربستان اقدام به برگزاری نشست مکه با هدف حل بحران اردن کرد. این مسئله یک علامت سوال است چرا که این سوال مطرح می شود که اگر عربستان پشت پرده تحولات اردن است چرا اقدام به برگزاری نشست برای حل این بحران کرده است؟ در درجه اول باید به این مهم توجه داشت که اعتراض ها در اردن از حوزه اقتصادی خارج و به حوزه سیاسی وارده شده است. در واقع ریاض این مسئله را پیش بینی نکرده بود و اعتراض های سیاسی در کشورهای عربی بزرگترین تهدید برای عربستان است. چرا که در جریان بحران سوریه نیز عربستان در ابتدا با دولت بشار اسد مشکل نداشت و حتی اقدام به کمک به این کشور کرد چرا که از الگوشدن این اعتراض ها در جهان عرب واهمه داشت. در مورد اردن نیز ریاض به دنبال ظهور یک بهار عربی دیگر نیست و از این رو فشارها بر اردن را بسیار کنترل شده اعمال می کند. بنابراین زمانی که سمت و سوی شعارها در جهت تغییر نظام سیاسی اردن تغییر جهت داد ریاض وارد عمل شد.
اما یک نکته دیگر در مورد نشست مکه نیز مطرح شده است. روزنامه صهیونیستی هاارتص در یادداشتی با اشاره به قطع کمک های عربستان به اردن که منجر به بروز مشکلات اقتصادی و تظاهرات دراین کشور گردید ، خبر داد ، فراخوانی عبدالله دوم به ریاض که در ظاهر برای رایزنی جهت کمک به ساختار او بوده با هدف توبیخ وی به دلیل عدم همکاری امان با معامله قرن است. به نوشته این روزنامه صهیونیستی، محمد بن سلمان به شدت عبدالله دوم را به دلیل مخالفت با انتقال سفارت آمریکا به قدس مورد توبیخ قرار داده و به وی گوشزد کرد همین مخالفت باعث شد تا عربستان و کشورهای شورای همکاری 5 میلیارد دلار کمک خود طی 5 سال آینده را به حالت تعلیق در آورند. به اعتقاد نویسنده معامله قرن که آمریکایی ها آن را اختراع کردند ، اگر اجرایی نشود منجر به کاهش دامنه نفوذ و قدرت پادشاهی عربستان می شود، اما برای اردن شرایط همانند کسی را دارد که از وی خواسته می شود تا اجازه دهند او را بکشند و اگر او جواب رد بدهد خشم تمام دنیا را بر سرش فرود خواهند آورد.
نتیجه
در کل به نظر می‌رسد که عربستان به دنبال آن است تا اردن را وادار به حمایت از طرح معامله قرن کند. کارشناسان معتقدند که نشست مکه و تصویب کمک 2 میلیارد و 500 میلیون دلاری نیز با هدف جلب حمایت های اردن از معامله قرن صورت گرفته است. عربستان در موضوع فلسطین با اردن دچار مشکل شده است، عدم ورود نیروهای نظامی اردن به یمن نیز باعث اختلاف ریاض و امان شده است، نزدیکی اردن به قطر در هفته ای اخیر نیز بر خلاف خواست عربستان بود و مهمتر از همه این موارد اردن به نظر می رسد که به دنبال بهبود روابط خود با ایران است. در این شرایط عربستان با قطع کمک‌های مالی خود به اردن سعی دارد تا اردن را از واگرایی باز بدارد.
خبرهای مرتبط
گزارش خطا
آخرین اخبار