آیا نشست مشترک ایران و آمریکا امکان پذیر است؟

بله همه چیز درباره تصمیم وحشتناک، مخبرب و خطرناک دونالد ترامپ برای خروج از توافق هسته ای ایران گفته شده است. ما هشدار داده ایم که اگر ایران نتواند از مزایای اقتصادی قرارداد هسته ای بهره ببرد ما هیچ راهی برای متوقف کردن برنامه هسته ای یا کاستن سرعت پیشرفت برنامه موشک های بالستیک آنها نداریم. علاوه بر این دراین باره نیز بحث شده است که تصمیم ترامپ به تقویت جبهه تندروها در ایران منجر خواهد شد که آنها را پراگماتیست های حکومت ایران می خوانند.

در نتیجه ایران این قابلیت را پیدا خواهد که بسیار زودتر از چیزی که غروب قرارداد هسته ای 2015 اعلام می شد به توانایی دستیابی به سلاح هسته ای برسد. باید گفت تنها یک ذهن بیمار است که می تواند بپذیرد تصمیمی که ترامپ گرفت درست بوده است.

اما قرائت دیگری از وقایع مربوط به خروج ترامپ از توافق هسته ای سال 2015 نیز وجود دارد. برای شروع، قرائتی که در بالا ارائه شد دو مساله کلیدی برای محدود کردن برنامه هسته ای ایران را نادیده گرفته است: تردید اقتصادی و اجتماعی در ایران و عدم تحمل این مساله از سوی سایر طرف های عضو توافق هسته ای که ایران در باشگاه قدرت های هسته ای عضو شود.

سوءمدیریت، فساد و عدم ثبات اقتصادی و جاه طلبی های ژئوپلیتیک، عواقب سنگینی برای اقتصاد کشور ایران داشته است. ایران از بخش عمده ای در درآمد حاصل از توافق هسته ای برای بهبود شرایط زندگی شهروندان خود و مدرن سازی اقتصاد ایران استفاده نکرد و بیشتر درآمد حاصله صرف ماجراجویی هایی منطقه ای و سعی در بی ثبات سازی اسرائیل شد که تا حدی منجر به بدبینی اجتماعی شده است.

با وجود تمام اشکالاتی که به تصمیم ترامپ وارد است امضاکنندگان دیگر که برای نجات این معامله تلاش می کنند به یک دلیل ساده نمی توانند به موفقیت برسند: «شرکت های اروپایی به سختی می توانند به دلیل ترس از جریمه شدن از سوی آمریکا و از دست دادن بازارهای مالی ایالات متحده به معامله با ایران ادامه دهند. آنها در بهترین حالت ترجیح می دهند که صبر کنند و ببینند که توافقی میان دولت هایشان و ایالات متحده برقرار می شود یا نه.»

به این حقایق باید وضعیت متحدان ایران یعنی روسیه و چین را اضافه کرد. تهران به ناچار چه از نظر دیپلماتیک و چه از نظر اقتصادی به این دو تکیه کرده است. آنها متحد ایران برای مبارزه با ایالات متحده هستند اما حاضر نیستند به آرمان هسته ای ایران کمکی کنند. با توجه به این مسائل آنها در مواجهه با واشنگتن با احتیاط بیشتری عمل کرده و سعی می کنند که در واکنش های خود اعتدال را رعایت کنند. باید در اینجا بگوییم که پیش از خروج آمریکا، حسن روحانی رئیس جمور ایران از عواقب شدیدی سخن گفته بود که ایالات متحده با تصمیم ترامپ مبنی بر خروج از توافق هسته ای مواجه خواهد شد. با این حال او پس از به وقوع پیوستن خروج آمریکا، مواضعش را تلطیف و خاطرنشان کرد که کشورش همچنان به معامله پایبند خواهد بود تا زمانی که طرفین دیگر به تعهدات خود عمل کنند.

ایران در حوزه نظامی هم محدود عمل کرد. در ساعت های پس از تصمیم ترامپ، تبادل آتش میان ایران و اسرائیل آغاز شد. روایتی وجود دارد که ایران تحریک ها را آغاز کرد و در نهایت تعدادی از تاسیسات نظامی ایران در سوریه مورد هدف قرار گرفت. هرچند تحریک ها از سوی اسرائیل ادامه پیدا می کند اما ایران در واکنش جانب احتیاط را به خرج می دهد. این احتیاط نشان می دهد که تهران نمی خواهد نگرشی خصمانه علیه تصمیم ترامپ داشته باشد. در عوض از آن سو ترامپ است که مدام درباره عواقب بسیار وخیم از سر گرفتن برنامه هسته ای از سوی تهران هشدار می دهد. ایران متوجه شده که ترامپ برخلاف رئیس جمهور پیشین فردی است که به دنبال وعده های خود است و در برابر عبور از خط قرمزها واکنش نشان می دهد. با همه این دلایل ممکن است رهبران ایران به این نتیجه برسند که باید راهی پیدا کرد تا به مذاکره مستقیم با رئیس جمهور و نمایندگان او پرداخت. به همین دلیل یک نشست مشترک میان ایران و آمریکا می تواند ممکن باشد. فشارهای دولت ترامپ ممکن است نوعی چانه زنی برای این باشد که ایران را برای معامله ای جدید پای میز مذاکره بنشاند.

اگر چنین تغییری در بازی رخ دهد نه تنها مذاکره هسته ای با ایران را باید پیش برد بلکه در مورد مسائل منطقه ای و ماجراجویی های ایران و تلاش برای بی ثبات کردن اسرائیل نیز باید مذاکره کرد. فرض انجام چنین مذاکراتی در شرایط فعلی ممکن است سخت باشد. اما توجه کنید که تا همین چند ماه پیش کمتر کسی بود که می توانست پیش بینی کند روزی مذاکره مستقیمی میان کیم جونگ اون و دونالد ترامپ برگزار شود. اگر زمانی مذاکرات ایران و آمریکا به وقوع بپیوندد در این مذاکرات برای هر دو طرف منافعی وجود دارد. روسیه و چین، مانند سایر طرف های امضا کننده مذاکرات هسته ای 2015 نیز اعتباراتی دریافت می کنند. اسرائیل و کشورهای سنی مذهب نیز خیالشان آسوده خواهد شد. طرفداران ترامپ نیز سرمست از قدرت رهبر خود خواند بود.

*فابیو رافائل فیالو
مترجم: روزبه آرش