راه‌هایی برای گریز از گرمازدگی

این روزها که خورشید گرمتر نشان می‌دهد و دمای هوا به بالای ٤٠ درجه رسیده است ساعات بیشتری شاهد آسمان آفتابی هستیم. اگرچه قرارگیری در معرض نورخورشید در زمان‌هایی از روز برای افراد توصیه شده اما این امکان نیز وجود دارد که درچنین شرایطی افراد دچار گرمازدگی شوند.  

گرمازدگي(Heat Enhaustion) سندرمی باليني است كه به علت كاهش حجم مايعات در شرايط استرس گرمایي ايجاد شده و بیمار دچار کمبود آب و نمك می‌شود. كمبود آب به علت عدم دريافت مایعات كافي در محيط‌های گرم بروز می‌کند که بیشتر در كارگران، ورزشكاران، سربازان يا افرادي كه دسترسي به آب ندارند ايجاد مي‌شود. كمبود نمك نیز زماني اتفاق مي‌افتد كه تعريق فراوان صورت مي‌گيرد اما اين حجم از دست رفته فقط با آب بدون نمك جايگزين مي‌شود. در گرمازدگي دماي بدن معمولا در محدوده نرمال باقي مي‌ماند.

دکتر مهدی ذکایی، مدیر گروه واحد بهداشت خانواده علایم و نشانه‌هاي گرمازدگي را غيراختصاصي و متغير می‌داند و می‌گوید:  این علایم شامل ضعف و بي‌حالي، خستگي، سردرد ناحيه فرونتال، تمركز ناكافي، سرگيجه، تهوع، رنگ پریدگی، عدم هوشیاری، تشنج، اغما، درد عضلاني، افت فشار، کاهش حجم ادرار، سنكوپ، تعريق شدید، تنفس کوتاه و سریع و ایست قلبی است و دماي بدن كمي بالاتر از ٤٠ درجه مي‌رود.

گرماي مفرط به‌طور مستقيم براي سلول‌هاي بدن توكسيك است و موجب ايجاد واكنش حاد با افزايش سيتوكان‌هاي التهابي و آسيب به آندوتليوم عروق مي‌شود. افزايش دما موجب تجزیه پروتیين‌ها، تخريب چرخه سلولي و سرانجام مرگ سلولي مي‌شود.  هرچه دما بالاتر رود آسيب سلولي سريع‌تر و شديدتر رخ مي‌دهد. پاسخ فيزيولوژيكي به استرس گرمایي از طريق چهار مكانيسم صورت مي‌گيرد که عبارتند از: ديلاتاسيون عروق خوني به‌خصوص در پوست كه باعث افزايش برونده قلبي و افزايش ضربان قلب مي‌شود و اين امر ممكن است باعث فشار به قلب و ايجاد آريتمي، ایسكمي و نارسایي قلبي شود، افزايش توليد عرق، كاهش توليد گرما و رفتارهاي كنترل گرمایي.

دکتر طاهره کیا، متخصص و سرپرست طب اورژانس نیزجهت پیشگیری از بروز گرمازدگی در فصل گرما توصیه‌هایی را بیان می‌کند: افرادي كه بیشتر در معرض خطر گرمازدگي هستند مانند افراد مسن، چاق، کودکان، بيماران سايكولوژيكي، ورزشكاران، كارگران و افراد مصرف‌کننده داروهاي مختلفي كه در مكانيسم دفع حرارت اختلال ايجاد مي‌كند، نبايد در محيط گرم و در معرض گرمای شدید قرار بگيرند و ضروری است که این افراد مایعات بیشتری بنوشند.

وی انتقال فرد گرمازده به محیطی خنک و خارج‌کردن لباس‌های وی، خوراندن مایعات خنک، انتقال به پزشک در موارد شدیدتر و تجویز سرم وريدي براي رفع دهيدراتاسيون و اختلالات الکتروليتي را ازجمله راهکارهای کمک به فرد گرمازده برشمرد و تأکید کرد: استحمام بیمار با آب سرد ممکن است سبب شوک و مرگ بيمار شود و بهتر است با آبي که ۲ تا ۳ درجه خنک‌تر از دماي بدن بيمار باشد وی را خنک کرد.

استادیار طب اورژانس دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم پوشیدن لباس‌های گشاد با رنگ‌های روشن و نوشیدن آب فراوان برای افرادی که تعریق زیاد دارند را ازجمله راه‌های مقابله با گرمازدگی عنوان کرد و گفت: افراد از مايعات کافی خصوصا نوشيدني‌هاي ورزشي sport Drinksاستفاده كنند.

 وی اجتناب از فعالیت‌های شدید بدنی و ورزشی در هوای گرم و مرطوب، درمان بیماری‌هـای زمینه‌ســاز گرمازدگی به منظور افزایش آستانه تحمل و جایگزین کردن داروهایي که فرد را مستعد گرمازدگي مي‌کند با تجویز پزشک را از دیگر راه‌های پیشگیری از گرمازدگی عنوان کرد.  

دکتر حمیدرضا ریحانی افزود: همچنین سعی شود وعده‌های غذایی، سبک و به مقدار کم میل شود چون هر اندازه درجه حرارت هوا زیاد باشد به همان اندازه غذا بیشتر داخل معده انسان باقی می‌ماند و چربی و غذاهای دیر هضم که بیش از سایر مواد غذایی در معده باقی می‌مانند برای هضم شدن احتیاج بیشتری به خون پیدا می‌کنند که این امر موجب ایجاد اختلال در جریان گردش خون می‌شود.

در همین حال کارشناس مسئول تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان بر مصرف آبمیوه‌های طبیعی برای پیشگیری از گرمازدگی تأکید کرد.  

به گفته آرزو کاوه‌ای برای تأمین آب بدن باید مصرف مایعات افزایش یابد همچنین برای تأمین نمک و املاح بدن باید آبی که مورد استفاده قرار می‌گیرد کمی نمک یا کمی شکر داشته باشد و البته نباید شیرینی یا شوری آب در حد زیاد باشد. در این راستا مصرف آبمیوه‌های طبیعی و خانگی برای پیشگیری از گرمازدگی بسیار مفید است و مصرف آبمیوه‌های صنعتی که برخی به غلط استفاده می‌کنند توصیه نمی‌شود.   همچنین مردم برای پیشگیری از گرمازدگی باید مصرف سبزیجات و میوه‌های آب دار ازجمله هندوانه و طالبی را افزایش دهند. وی خاطرنشان کرد: برای این‌که کودکان در معرض گرمازدگی قرار نگیرند والدین باید آنها را کمتر در معرض آفتاب قرار دهند و در صورتی‌که کودک شیرخوار است باید مصرف شیر مادر را افزایش دهند همچنین در صورتی‌که کودک ٦ ماهه است باید در کنار دادن شیر مادر، آب جوشیده سرد شده به کودک بخورانند.  همچنین مصرف آبمیوه طبیعی خانگی برای کودک بالای ٦ ماه توصیه می‌شود.