همه‌ پرسی اقلیم کردستان؛ خودزنی بارزانی یا احقاق حقوق کردها

پیرمرد 71 ساله کرد روز دوشنبه 3 مهرماه 1396 بدون توجه به هشدارهای دولت مرکزی، همسایگان و کشورهای فرامنطقه‌ای پروژه بالکانیزاسیون (Balkanization) در عراق را کلید زد و امیدها برای وحدت میان اقوام و مذاهب و ترمیم تن مجروح عراق از دهه‌های طولانی استعمار، ظلم و اختناق صدام و داعش را نقش بر آب کرد.

به گزارش صدای ایران، خوشبینی‌ها و امیدها برای منصرف کردن مسعود بارزانی از برگزاری همه‌ پرسی در منطقه کردستان عراق بی‌فایده ماند و تلاش‌ها در دقیقه 90 از سوی دولت مرکزی عراق با دادن پیشنهادهایی به وی تا از تصمیم خود برای برگزاری همه پرسی منصرف شود بی‌نتیجه ماند. با وجود مخالفت احزاب کرد از جمله "گوران" و "گروه اسلامی ‌کردستان" و "اتحادیه میهنی کردستان" و توصیه آنها بر تعویق برگزاری همه پرسی، این رفراندوم در استان‌های اربیل، سلیمانیه، دهوک و مناطق مورد مناقشه بین اربیل و بغداد یعنی استان‌ کرکوک، شهرستان سنجار، شهرک بعشیقه در استان نینوا، شهرستان طوز خورماتو در استان صلاح‌الدین به اضافه شهرستان خانقین، شهرک‌های مندلی، جلولاء و قره تپه در استان دیالی برگزار شد.

در روز سه‌شنبه کمیسیون عالی همه‌ پرسی اقلیم کردستان عراق اعلام کرد: میزان رای "آری" در همه‌ پرسی استقلال از ۹۰ درصد فراتر رفته و تا کنون بر اساس شمارش ۲۸۲ هزار رای یعنی ۹ درصد آرای رای‌دهندگان بیش از ۹۳ درصد به جدایی کردستان از عراق رای مثبت داده‌اند.

این کمیسیون هم‌چنین اعلام کرده است که نتایج رسمی روز پنج‌شنبه اعلام می‌شود و بر اساس برخی از آمار حدود سه میلیون و ۳۰۰ هزار تن از مجموع پنج میلیون ۲۰۰ هزار تن در این همه‌ پرسی شرکت کرده‌اند، این در حالی است که برخی از رسانه‌های منطقه روز دوشنبه گزارش‌ها و اخباری را منتشر کردند که در آن مدعی شده بودند در برخی از مناطق رای‌گیری از جمله در کرکوک صندوق‌های آراء توسط برخی از گروه‌های محلی از قبل پر شده بوده است.

از دیگر سو برخی از صاحب‌نظران امر انتخابات، سلامت رفراندوم برگزار شده را با توجه به این‌که برگزارکننده، شمارش‌کننده آراء و اعلام‌کننده نتایج، همگی توسط یک گروه انجام می‌شود را مخدوش دانسته‌اند و تاکید دارند که باید فرایند برگزاری این رفراندوم زیر نظر ناظران بین‌المللی از جمله سازمان ملل انجام می‌شد.

از ابتدای طرح مجدد برگزاری همه پرسی در سال 2017 در این منطقه، این موضوع با مخالفت جدی دولت مرکزی عراق، ترکیه، ایران، سازمان ملل، اتحادیه عرب، سازمان همکاری اسلامی، اتحادیه اروپا و.... رو به رو شد به نحوی در متن و حاشیه هفتاد و دومین مجمع عمومی سازمان ملل یکی از محورهای سخنرانی و رایزنی‌های اغلب مقامات شرکت‌کننده در این اجلاس بحث برگزاری رفراندام در این منطقه و مخالفت با این همه پرسی بود، چنان‌که در این راستا شاهد برگزاری نشست سه جانبه وزرای خارجه ایران، عراق و ترکیه در نیویورک و تاکید آنها بر اهمیت حفظ تمامیت ارضی عراق بودیم. حجت‌الاسلام و المسلین حسن روحانی رییس‌جمهوری کشورمان نیز علاوه بر رایزنی‌ها که در نیویورک در این ارتباط داشت در سه روز اخیر به صورت تلفنی با حیدر العبادی نخست‌وزیر عراق، رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه و ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه در مورد آخرین تحولات عراق و منطقه اقلیم رایزنی و گفت‌وگو کرد.

برخی از کارشناسان با اشاره به حمایت صهیونیست‌ها از این رفرانداوم و برافراشته شدن پرچم این رژیم توسط برخی از مردم این منطقه و با انتقاد از بی‌تفاوتی مسوولان اقلیم نسبت به حساسیت این موضوع و همچنین با اشاره به بازی دوگانه آمریکایی در ارتباط با این تحولات معتقدند که آمریکا از طرفی در فضای رسمی و رسانه‌ای با همه پرسی مخالفت می‌کند و از سوی دیگر بر اساس برخی از اخبار تعدادی از سیاستمداران با سابقه‌ این کشور همچون زلمای خلیل زاد( سفیر پیشین آمریکا در عراق) به عنوان مشاور در کنار مسعود بارزانی مشغول هدایت این روند هستند.

این کارشناسان معتقدند،‌ این همه پرسی در راستای پیشبرد طرح خاورمیانه جدید است. آنها بر این نظرند اگر حامیان این طرح در سال‌های گذشته نتوانستند این موضوع را در قالب بهار عربی یا تقویت گروه‌های تروریستی چون داعش و جبهه النصره با ایجاد یک جنگ مذهبی از جمله جنگ شیعه و سنی پیش ببرند، اکنون تمرکز را بر مسائل قومی قرار داده و با توجه پراکندگی کردها در کشورهایی چون ایران، عراق و سوریه و خواسته تاریخی‌شان برای استقلال، اجرای پروژه بالکانیزاسیون را می‌توان بر عهده بارزانی قرار داد.

از دیگر سو برخی از کارشناسان منطقه، معتقد هستند که برگزاری همه پرسی در این منطقه و کسب استقلال از خواسته‌های تاریخی مردم کردستان است و باید به این خواسته احترام گذاشت ولی با توجه به این‌که عراق هم‌چنان در گیر مبارزه با داعش است و در شرایط پیچیده و بحرانی قرار دارد، رفراندوم در زمان مناسبی برگزار نشده و بهتر بود که برگزاری این همه پرسی به زمان دیگری موکول می‌شد.

مقامات جمهوری اسلامی ایران بارها در جریان موضع‌گیری در ارتباط با بحث همه پرسی در اقلیم کردستان ضمن مخالفت با این موضوع و تاکید بر حفظ تمامیت ارضی عراق خواستار این شده‌اند که مسائل و اختلافات موجود بین اربیل و بغداد از طریق رایزنی و گفت‌وگو حل شود و هر دو طرف را به گفت‌وگو و اجرای قانون اساسی عراق در راستای تامین منافع کردها و دیگر قومیت‌ها در این کشور تشویق کرده‌اند.

یک روز بعد از برگزاری رفراندوم در منطقه اقلیم کردستان، برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از جمله علی لاریجانی در اظهارنظرهایی تاکید کردند که نتیجه رفراندوم در منطقه اقلیم کردستان به مصلحت مردم این منطقه نخواهد بود.

به گزارش ایسنا، رئیس مجلس شورای اسلامی در جریان بازدید از نمایشگاه کتاب و عکس دفاع مقدس در لابی مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه مایه تأسف است که هنوز با وجود آنکه ماجرای داعش در عراق تمام نشده، مسئله استقلال کردستان عراق مطرح شده است، تصریح کرد: زمانی که گروه‌های مختلف از اقلیم کردستان به ایران آمدند به آنها صراحتا گفتیم؛ این کار تشنج جدید در درون عراق به وجود می‌آورد چرا که هنوز ماجرای تروریستی حل نشده و شما بحران جدیدی را ایجاد می‌کنید هر چند آنها توضیحاتی داشتند که گفتیم این موضوعات باید در گفت وگوهای سیاسی حل شود و نباید برای این مسائل و نکات بحرانی ایجاد کرد.

لاریجانی با یادآوری صحبت‌های صورت گرفته با دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان در این رابطه گفت: به نظر می‌رسد دسایس دیگری تحریکاتی در اینجا انجام داده‌اند، هر چند سیاست خارجی ایران روشن است به همین دلیل از تجزیه عراق و سایر کشورهای منطقه به هیچ وجه حمایت نمی‌کنیم و آن را به مصلحت نمی‌دانیم؛ شعبه شعبه کردن منطقه سیاست صهیونیستی است لذا این کار را نه برای عراق، نه کردها و نه دیگر اقوام و گروه‌ها مصلحت نمی‌دانیم.

وی ادامه داد: زمانی که مجلس و دولت عراق و سازمان ملل نیز در این خصوص اعلام نظر کردند؛ ما هم به صراحت اعلام کردیم در کنار دولت مرکزی هستیم لذا به هیچ وجه رفتار اقلیم کردستان را به مصلحت خودشان و منطقه نمی‌دانیم و تجزیه‌طلبی در منطقه را نمی‌پذیریم به همین دلیل موضع مجلس شورای اسلامی ایران نیز در مقابل این تجزیه‌طلبی همین خواهد بود و هر گونه کمکی برای اینکه دولت مرکزی عراق دولت مستقر شود را به صلاح ملت عراق می‌دانیم.

علی مطهری نایب رییس مجلس شورای اسلامی، از جمله معدود مقامات ایرانی است که معتقد است که جمهوری اسلامی نباید موضع سختی دراین رابطه بگیرد و حساسیت زیادی درباره این موضوع نشان دهد.

علی مطهری در حاشیه جلسه علنی صبح روز سه‌شنبه مجلس در جمع خبرنگاران اظهار کرد: بهتر بود تلاش بیشتری می‌کردیم که این اتفاق نمی‌افتاد اما حالا که این رفراندوم برگزار شده و به نظر می‌رسد رای هم می‌آورد نباید خیلی درباره‌ی آن حساسیت نشان دهیم.

وی افزود: روشن است که کردها از همه پرسی استقلال کردستان حمایت می‌کنند اما این همه پرسی به معنی استقلال کردستان عراق نیست و مراحلی دارد که اگر قابل انجام باشد هم دو سه سال طول می‌کشد پس نباید خیلی راجع به آن حساسیت نشان دهیم بلکه باید مردم کردستان عراق را روشن کنیم که این کار به صلاحشان نیست.

نماینده مردم تهران در مجلس درباره‌ی اقدامات جمهوری اسلامی ایران برای جلوگیری از برگزاری همه پرسی کردستان عراق خاطرنشان کرد:‌ اقداماتی انجام شده و مقاماتی از ایران از جمله سردار سلیمانی و دیگران به این منطقه رفتند و هشدارهای لازم داده شده ولی از آن طرف این موضوع یک طرح بین‌المللی است که آمریکا و اسراییل پشت پرده آن هستند.

مطهری ادامه داد: به نظر من آمریکا به ظاهر می‌گوید که با استقلال کردستان عراق مخالف است. حتی در مورد ترکیه هم نمی توان از موضع این کشور مطمئن بود. نکته مهم این است که نباید موضع سختی بگیریم و حساسیت نشان دهیم بلکه باید ببینیم در آینده چه پیش خواهد آمد و با مردم کرد صحبت کنیم و از آنها کمک بگیریم و آنها را قانع کنیم که این کار به صلاحشان نیست. اما از سویی اقدامات خشونت آمیز در این زمینه هم به مصلحت نیست.

سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز در ارتباط با این تحولات به تشریح مواضع خود پرداخت و گفت: مسئولان اقلیم با انجام همه‌پرسی خسارت‌های فراوانی به کردها وارد کردند.

نقوی حسینی در گفت‌وگو با ایسنا، تاکید کرد: این همه‌پرسی توطئه صهیونیست‌ها برای تحقق شعار خاورمیانه جدید است و هدف آنان کوچک سازی کشورهای برای بلعیدن آنها است.

حشمت الله فلاحت پیشه نماینده مردم اسلام آباد غرب در مجلس شورای اسلامی که خود نیز کرد است، در این ارتباط معتقد است : منشا همه‌پرسی کردستان عراق توطئه بیرونی بوده است.

این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی درباره نقش کشورهای دیگر در برگزاری همه پرسی استقلال کردستان عراق خاطر نشان کرد: من معقتدم هیچ خط گسلی در منطقه فعال نشده مگر اینکه همراه با توطئه‌های بیرونی بوده و از این توطئه باید ترسید. من سال گذشته هم هشدار دادم که با توجه به زوال تدریجی داعش و سلفی‌گری تروریسم توطئه بعدی توطئه قومی خواهد بود و سعی خواهند کرد اقوام منطقه رابه جان هم بیندازند و از این طریق دولت‌های ملی را تضعیف کنند. این سیاستی است که از گذشته در پیش گرفته شده بود.

مصطفی کواکبیان دیگر عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز با اعتقاد بر این که استقلال کردستان عراق تاثیر چندانی در امنیت منطقه ندارد، خاطر نشان کرد :در شرایطی که عراق، ترکیه، سوریه و ایران با این موضوع مخالفند، تشکیل کشور جدید قطعا به نفع کردها نخواهد بود و مشکلات آنها را بیشتر می‌کند.

علی نجفی خوشرودی یکی دیگر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز به اشاره به حمایت های ایران از کردهای عراق به خصوص در زمان دیکتاتوری صدام و همچنین حمله ی داعش به این منطقه تصریح کرد همه پرسی استقلال کردستان را در دراز مدت به نفع مردم این اقلیم ندانست و بهتر است مقامات اقلیم کردستان به این مسئله توجه داشته باشند و تلاش‌هایی که برای وحدت و انسجام به ویژه حول محور مبارزه با تروریسم در عراق انجام شده را از این طریق از بین نبرند.

این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه موضع جمهوری اسلامی ایران حمایت از مردم کرد است، گفت: ایران همواره چنین موضعی را داشته است. سوابق حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران از اقلیم کردستان به خوبی موید این نکته است. تلاش هم کردیم که ارتباطات موثری با مسئولان این اقلیم داشته باشیم ولی به هر حال اکنون برگزاری همه پرسی خلاف قانون اساسی عراق است و می تواند خطر مناقشات و بی ثباتی در منطقه را تشدید کرده و افزایش دهد. قطعا در چنین شرایطی مبارزه و کنترل این بی ثباتی و ناآرامی های احتمالی به سادگی میسر نخواهد شد.

محمدجواد جمالی دیگر عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز با تاکید بر اینکه همه‌پرسی اقلیم کردستان خلاف قانونی اساسی عراق است، گفت: قطعا کردها می دانند ما خیر آنها را می خواهیم لذا اعتقادمان بر این است که همه پرسی به ضرر مردم کرد تمام خواهد شد.

رئیس فراکسیون اهل سنت مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه محدود کردن مردم در قالب یک جمهوری قومی، ظلمی در حق مردم کردستان است، گفت: اگر در جهان امروز که به سمت اتحاد و همگرایی پیش می‌رود، بخواهند دولت‌های کوچک قومی و مذهبی ایجاد کنند؛ نه تنها شیوه عاقلانه‌ای در پیش گرفته نشده بلکه نتیجه آن رفاه، پیشرفت و امنیت نخواهد بود.

جلیل رحیمی جهان‌آبادی تاکید کرد: تشکیل یک کردستان محدود و محاصره شده در خشکی که نمی‌تواند نفت و گاز خود را از هیچ کشوری با خط لوله عبور دهد و هیچ ساحل و بندری ندارد، چیزی جز محدود کردن مردم کردستان نیست.

از دیگر موضع‌گیری‌های مهم در روز سه‌شنبه در ارتباط برگزاری رفراندوم در منطقه اقلیم کردستان صحبت‌های علی‌اکبر ولایتی مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل بود.

او همچون برخی دیگر از مسوولان عالی رتبه جمهوری اسلامی ایران معتقد است: آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها پشت صحنه و اسرائیلی‌ها روی صحنه قضیه برگزاری رفراندوم در منطقه اقلیم هستند، زیرا ­آن‌ها از داعش نتیجه نگرفتند و به تفرقه‌افکنی میان مسلمانان و کشورهای اسلامی روی آورده‌اند و این حرکت نمایشی نیز از قبل شکست خورده است.

ولایتی همچنین افزود : کردستان عراق بخشی از عراق است و مردم عراق ساکت نمی‌نشینند. همچنین کشورهای منطقه مانند ایران و ترکیه و یا دیگر کشورها نیز ساکت نمی‌نشینند و در مقابل چنین انحراف بسیار بد و نفرت‌آوری که آقای بارزانی در پیش گرفته است، می‌ایستند.

این عضو مجمع تشخیص مصلحت خاطرنشان کرد: بارزانی ­باید عقب‌نشینی کند یا با وی مقابله خواهند کرد، بدون تردید منطقه کردستان عراق، جزئی از عراق است و جمهوری اسلامی ایران مصمم است که تمامیت ارضی کشورهای منطقه به ویژه کشورهای دوست و هم پیمان مانند عراق و سوریه حفظ شود.

وی با تاکید بر اینکه ایران در شش سال گذشته در سوریه از تجزیه این کشور جلوگیری کرده است، افزود: بارزانی دلال صهیونیست‌ها برای تجزیه کشورهای اسلامی است و با عنایت به تجربه‌ای که ملت‌های مسلمان از تجربه تلخ فلسطین دارند اجازه نخواهند داد اسرائیل دوم تشکیل شود. ­

ولایتی در مورد سرنوشت بارزانی نیز گفت: بارزانی در سراشیبی سقوط قرار دارد مطمئناً مردم کرد قبل از دولت عراق وی را سرنگون خواهند کرد و این لکه ننگ را از دامن جهان اسلام پاک می‌کنند.

امیرشاهی کارشناس مسائل عراق تصمیم مقامات اقلیم کردستان برای برگزاری همه پرسی در این منطقه را بسیار عجولانه و نابه‌جا دانست و افزود : مردم کرد نیز از این اقدام آسیب و ضرر خواهند دید.

یوسف مولایی حقوق دان برجسته امور بین الملل نیز از دیگر افرادی بودند که امروز در مورد تحولات اخیر اقلیم کردستان اظهار موضع کرد و براساس نگاه کارشناسی و حقوقی خود به ایسنا گفت: نگاه حقوق بین‌الملل به مساله برگزاری همه پرسی برای اعلام استقلال اقلیم کردستان عراق، بسیار پیچیده است. در واقع حقوق بین الملل هیچ رویه ثابتی که مورد قبول همه کشورها باشد را در مورد حق تعیین سرنوشت ملت ها از طریق اعلام استقلال ندارد و نمی توان با استفاده از رویه های حقوق بین الملل حق اقلیم کردستان عراق برای برگزاری همه پرسی را رد یا تایید کرد.

وی به نکته جالبی در این زمینه اشاره کرد و افزود: این سوال جدی وجود دارد که آیا برای اعلام استقلال بخشی از خاک یک کشور، کل جمعیت آن کشور باید در رای گیری مشارکت کنند یا فقط بخشی که خواهان استقلال است. اینکه تمام مردم عراق جمعا باید در تصمیم گیری در مورد کردستان مشارکت کنند یا فقط مردم استقلال طلب، مساله ای است که رویه های حقوق بین الملل جواب دقیقی در مورد آن نمی دهند. در عین حال این سوال هم که آیا دولت مرکزی عراق حق دارد با توسل به زور جلوی تلاش اقلیت کردها برای اعلام استقلال را بگیرد، باز هم جواب مشخصی در رویه های حقوق بین الملل ندارد. به دلیل همین ابهامات است که بهترین راه همواره انتخاب راهکار مسالمت آمیز و گفت‌وگو میان دولت مرکزی و گروهی که خواهان استقلال است، می‌باشد.