"ریشه کن کردن فقر" از واقعیت تا عمل

حسین راغفر طراح نقشه فقر کشور طی گفت‌وگو با فرارو، در خصوص اظهارات اخیر وزیر تعاون و کار مبنی بر ریشه کن کردن فقر مطلق طی دوسال آینده گفت: شاید بهتر باشد آقای وزیر ابتدا به این سوال پاسخ دهند که آیا این ادعا درچارچوب علمی است یا کلا در یک فضای دیگر ایشان زندگی می‌کنند؟ ضمن اینکه وقتی رئیس جمهور هم گفتند که می خواهند طی 4سال فقر مطلق را ریشه کن کنیم هم من معتقد بودم که این با واقعیت‌های اقتصادی امروز کشور همخوانی ندارد. 

وی در توضیح این که بطور کلی فقر مطلق به چه وضعیتی گفته می‌شود، گفت: فقر مطلق به وضعیتی گفته می‌شود که مردم از دسترسی به یک حداقل‌هایی از زندگی محروم باشند. این شامل دسترسی به تغذیه کافی و مناسب برای همه اعضای خانواده، یک سرپناه مناسب، دسترسی به خدمات سلامت، آموزش، حمل و نقل است. علاوه بر این در شرایط کنونی کشور، ما دوازده گروه کالایی داریم که مجموعه آنها یا دسترسی به حداقل آنها برای افراد باید تامین شود تا مردم دچار فقر مطلق نباشند.

او افزود: فقر مطلق به وضعیتی گفته می‌شود که اگر افراد منابع کافی نداشته باشند، سلامتشان در معرض تهدید باشد. به این معنا که ممکن است غذا داشته باشند اما سوخت مناسب برای زمستان در خانه نداشته باشند و سلامتشان در خطر باشد. بنابراین یک سبدی از کالاهایی است که حداقل‌های زندگی انسانی را تامین می‌کند. این یک تعریف جهانی است و نمی‌شود این را تغییر دهیم و نامش را «خط فقر مطلق» بگذاریم. آمارهای دولت می‌گوید که جمعیت‌ زیادی در کشور مسکن مناسبی ندارند و این تعداد طبق آمار وزیر مسکن حدود 15 میلیون نفر هستند که در مناطق آسیب‌پذیر زندگی می‌کنند. خب چگونه می‌خواهند طی 4سال برای این 15میلیون نفر مسکن مناسب تامین شود؟ ضمن اینکه تا امروز حتی یک برنامه جامع و کاربردی هم از سوی دولت ارائه نشده است که چنین اقدامی را چگونه می‌خواهند انجام دهند.

این استاد دانشگاه  اظهار کرد: با کمال تاسف ما سال‌هاست که شاهد فروپاشی‌های گسترده در لایه‌های اقتصادی و معیشتی در جمعیت بزرگی از جامعه هستیم. نمونه این شواهد را می توان دید. وقتی در یک جامعه افراد فرزندان خود را برای فروش می‌گذارند یا برخی قرنیه چشم خود را به حراج می‌گذارند، حتی اگر تعدادشان فراگیر نباشد، که متاسفانه طی یک دهه گذشته به شدت رشد داشته است.

این اقتصاددان تاکید کرد: من معتقدم که این ادعای دولت بسیار بزرگ است و به هیچ وجهی امکان پذیر نیست که چه در چهار سال و چه حتی بیشتر بتوانند، با تعاریفی که در منابع علمی وجود دارد، فقر مطلق را ریشه کن کنند. اما حداقل انتظار ما و مردم این است که اشکال عریان بی‎عدالتی را که خودش را در مصیبت‌های تاسف‌آور گروه‌هایی از جامعه نشان می‌دهند را به حداقل برسانند. وقتی خانواده‌ای کودک خود را به امید اینکه در یک خانواده بهتر زندگی کند و خودشان هم یک مبلغی عایدشان شود یا اینکه یک عده در صف فروش کلیه ایستادن و گروه‌های زیادی در جامعه دچار فقر شدید هستند از سر استیصال به اعتیاد پناه برده‌اند، چگونه می‌خواهید بدون برنامه فقر را ریشه کن کنید؟

وی تصریح کرد: این روزها اعتیاد در ایران نشان دهنده فقر و بیکاری گسترده است. در جامعه‌ای که ما تعداد زیادی جوان بیکار داریم و از سر استیصال یک جمعیتی به کوله‌بری مشغول هستند و یک کالا را برای یک حداقلی از معیشت، کیلومترها کول می‌کنند، چگونه  می‌توان سخن از رفع فقر مطلق زد؟ وقتی ما در این جامعه کارتن خواب و گورخواب داریم چگونه می‌توانید از ریشه کن کردن فقر مطلق صحبت کنیم؟

راغفر گفت: به نظر من آقایانی که درباره ریشه کن کردن فقر مطلق طی دو یا حتی چهار سال صحبت می‌کنند اصلا توجیه نیستند و تصور درست و منطقی از این ماجرا ندارند و مساله را اصلا نشناختند که فقر پدیده‌ای نیست که دو ساله یا چهار ساله بتوان آن را ریشه کن کرد. در این بستر اقتصاد سیاسی که پر از فساد و آلوده به مناسبات و زد وبندهای قدرت است چگونه میتوان ادعای ریشه کنی فقر مطلق را کرد؟

وی ادامه داد: البته اگر ما در یک جامعه‌ای زندگی می‌کردیم که عزم سیاسی در آن وجود داشت که اولویت و هدفش حفظ منافع مردم بود، با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی ایران این امکان وجود داشت که در یک دامنه زمانی کوتاهی بخشی از فقر مطلق در کشور را ریشه کن کنیم. اما فقط بخشی در این زمان قابل حل است. طی یک‌دهه گذشته  به دلیل سیاست‌های غلط فقر تا حدی گسترده شده که نمی‌توان به آسانی و در یک دوره چهارساله آن را به طور کامل ریشه کن کنیم.

استاد دانشگاه الزهرا افزود: اما متاسفانه ما در یک جامعه با اولویت منافع مردم زندگی نمی کنیم و اقتصاد ایران پر از روابط و زدوبندها و رانت‌های مختلف است و تا زمانی که شرایط به همین روال جلو برود هیچگاه نمی‌توانیم فقر مطلق را ریشه کن کنیم. اصلا بخش عظیم این فقری که وجود دارد ناشی از کارکردهای غلط اجتماعی در کشور است. این دسته از فقرا  قربانی نظام اجتماعی و سیاست‌های غلط اقتصادی هستند.

وی اظهار کرد: نمونه این صحبت من را می توان در سه روز گذشته به وضوح دید. زمانی که آقای معاون وزیر صنعت اعلام کرد که هزار میلیار تومن جریمه دویون معوقه خام فروش‌ها که اصلا اینها غارتگران معادن و منابع ایران هستند، بخشیده شده است. این فقط یک نمونه است. اما واقعا بر اساس چه منطقی و مجوزی چنین تصمیمی می گیرند؟ یا هزاران میلیارد دیگر که بخشودگی شرکت‌های نفتی و پتروشیمی هم از همین دست اقدامات است. اینها مسئول فقر و فلاکتی هستند که کشور را فراگرفته است. واقعیت این است که به نظر من نظام تصمیم‌گیری ما علیل و ناتوان از حل مسئله فقر است و متاسفانه باید بگویم که فقر مطلق نه تنها ریشه کن نخواهد شد بلکه با سیاست‌های دولت دوازدهم گسترده تر و عمیق‌تر خواهد شد.

راغفر در پایان به ارائه راهکار پرداخت و گفت: سياست هايي كه در جهت جبران نابرابري هاي اجتماعي باشد يكي از ضرورت هاي در حال حاضر اقتصاد كشورمان است و بهترين راه آن، اشتغال آفريني براي افراد است.  باید قبول کرد که بهترين روش رفع فقر در كشور فراهم آوردن فرصت شغلي براي افراد يك جامعه است. دولت مي تواند با فراهم آوردن فرصت شغلي براي گروه هاي مختلف جامعه از جمله افراد تحصيلكرده يا افرادي كه تحصيلات كمي دارند مشكل فقر را در كشور ريشه كن كند. به طور كلي اقداماتي در اقتصاد موثر است كه بتواند منافع عموم جامعه را در برداشته باشد.  بايد انواع مشاغل در كشور ايجاد شود تا از اين طريق رفع محروميت صورت گيرد.