معرفی کتاب «دیپلماسی اجبار‌ آمیز»

کتاب «دیپلماسی اجبار‌آمیز» تالیف آقایان دکتر بهادر امینیان و سید حسام‌الدین زمانی در سال 1396 از سوی اداره نشر وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران منتشر گردیده است.

این کتاب بر اساس راهبرد دانشكده روابط بین‌الملل در زمینه شناخت علمي دانش ديپلماسي و روابط بین‌الملل و همچنین شناسایی خلاءهاي مفهومي و كمبودهاي مربوط به منابع آموزشي در شاخه‌هاي مختلف علوم ديپلماتيك به رشته تحریر درآمده است.  با توجه به نياز فوري و مبرم دانش پژوهان روابط بین‌الملل به منابع درسي روزآمد در حوزه هاي نوين ديپلماسي مقرر گردید،گام نخست براي تدوين مجموعه‌اي از منابع درسي در حوزه هاي گوناگون علوم ديپلماتيك براي دانشجويان تحصيلات تكميلي  برداشته شود و این کتاب به عنوان یکی از مجلدات مجموعه «آشنایی با علوم دیپلماتیک»، به همین منظور فراهم آمد.

به اعتقاد نگارنده دیپلماسی اجبارآمیز ترکیبی متناقض‌نما است که همواره در طول تاریخ مورد توجه دیپلمات‌ها، استراتژیست ها و عالمان جنگی بوده است. استفاده از زور و یا تهدید به استفاده از زور همواره یک ابزار غیرقابل انکار در پیشبرد دیپلماسی و اهداف سیاست خارجی دولت‌ها بوده است.

هدف سیاست اجبارآمیز وادارسازی یک کشور به انجام اقدام خاصی مانند عقب‌نشینی از سیاست‌ها و یا مواضع خود، تغییر منش و یا تسلیم شدن به خواست کشور اجبارکننده می¬باشد. این نوع سیاست عمدتاً توسط قدرت‌های برتر و علیه کشورهای ضعیف‌تر به کار برده می¬شود. قدرت برتر با نمایش قدرت و یا تهدید به کارگیری قدرت می‌کوشد محاسبات، تصمیمات و اعمال طرف ضعیف‌تر را بدون ورود به جنگ براساس خواست خود تحت تاثیر قرار دهد.

دیپلماسی اجبارآمیز به معنای شیوه غیرجنگیِ اجبار سایر بازیگران به تمکینِ درخواست اجبارکننده است که کاربرد بسیار گسترده¬ای در عرصه‌های سیاست و استراتژی دارد. در دهه‌های اخیر نیز به¬کارگیری تهدید نظامی و یا ابزار اقتصادی برای تغییر در رفتار کشور مخاطب به تدریج حتی جای جنگ مستقیم را نیز گرفته است. این مفهوم کاربرد گسترده¬ای در عرصه تصمیم‌گیری، تبیین و تحلیل رویکردهای بین‌المللی دارد. در مجامع علمی، دانشگاهی و استراتژیک جهانی نیز، ادبیات گسترده و غنی در مورد دیپلماسی اجبارآمیز وجود دارد و مباحث علمی و استراتژیک مفصلی در این حوزه انجام می شود.

ایران خود تجربه عملی گسترده‌ای در این عرصه دارد و در طول تاریخ و به‌ویژه در دهه‌های اخیر، انواع دیپلماسی اجبارآمیز علیه ایران به کار برده شده است و ایران در موارد متعددی قربانی آن بوده است. همچنین ایران نیز خود در مواردی از این دیپلماسی به نحو مطلوب بهره برده است. علاوه بر آن استراتژی دیپلماسی اجبارآمیز، ابزار بسیار مهمی در فهم و تحلیل رویدادهای بین‌المللی محسوب می‌شود و یک پژوهشگر و یا تحلیلگر عرصه روابط بین‌الملل و همچنین یک استراتژیست، دیپلمات و یا سیاست‌گذار باید اطلاعات و دانش گسترده‌ای از دیپلماسی اجبارآمیز داشته باشد. با وجود این حجم گسترده علمی، تجربه غنی و نیاز کاربردی، ادبیات چندانی در زبان فارسی در مورد دیپلماسی اجبارآمیز وجود ندارد و این کتاب از اولین تلاش‌های علمی در تبیین این مفهوم محسوب می‌گردد.

این کتاب مشتمل بر هفت فصل است. در فصل نخست به ابعاد مفهومی دیپلماسی اجبارآمیز پرداخته شده است. در فصل دوم برخی از مهم‌ترین موارد کاربرد این مفهوم در دوران تاریخی ذکر شده‌است. در این فصل همچنین آرای اندیشمندان این عرصه نیز بیان شده‌است. فصل سوم به شباهت‌ها و تفاوت‌های دیپلماسی اجبارآمیز با مفاهیم مشابه اختصاص دارد. فصل چهارم به ابزار مختلف پیشبرد دیپلماسی اجبارآمیز می پردازد. در فصل پنجم شرایط موفقیت و شکست دیپلماسی اجبارآمیز تبیین گردیده و با توجه به نقش جهانی آمریکا در دوران معاصر کاربرد دیپلماسی اجبارآمیز توسط آمریکا به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم در فصل ششم مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت در فصل هفتم کاربرد دیپلماسی اجبارآمیز علیه جمهوری اسلامی ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

فصل اول: تحول مفهومی
فصل دوم: تاریخ دیپلماسی اجبارآمیز و اندیشمندان آن
فصل سوم: تفاوت دیپلماسی اجبارآمیز با مفاهیم مشابه
فصل چهارم: ابزار مختلف پیشبرد دیپلماسی اجبارآمیز
فصل پنجم: شرایط موفقیت و شکست دیپلماسی اجبارآمیز
فصل ششم: به کارگیری دیپلماسی اجبارآمیز آمریکا پس از جنگ سرد
فصل هفتم: دیپلماسی اجبارآمیز ایالات متحده آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران