جاذبه‌ها و مخاطره‌های مترو سنت پترزبورگ

شهرهای مسکو و سنت پترزبورگ از اصلی‌ترین مقاصد گردشگری روسیه و دست‌کم جزو صد هدف ‌اول گردشگری اصلی در جهان هستند؛ بویژه شهر سنت‌ پترزبورگ که همواره در رده‌های بالای آمارهای گردشگری قرار داشته و می‌توان گفت، سفر به آن، جزو رؤیاهای سفر هر فرد اهل فرهنگ و هنری است. بی‌شک، یکی از دلایل این مطلوبیت و خواست، علاوه بر شاخصه‌های تاریخی و ادبی، معماری و شهرسازی هنرمندانه و جذاب آن است؛ حال آن‌که این وضعیت تنها بر روی زمین حاکم نیست.

در این میان، مترو شهرهای مسکو و سنت پترزبورگ نیز یکی از جاذبه‌های هنر معماری این شهرها محسوب می‌شوند که حالا برخی ایستگاه‌های آن‌ها نه‌تنها به شکل موزه‌هایی زنده و پویا درآمده‌اند، بلکه برخی در فهرست میراث فرهنگی جمهوری فدراتیو روسیه نیز ثبت شده‌اند.

شبکه‌ی قطار شهری روسیه در سال 1935، یعنی بیش از 80 سال پیش کلید خورد. در آن زمان، استالین، دیکتاتور معروف اتحاد جماهیر شوروی، تصمیم گرفت که این پروژه را از یک‌سو، به نماد قدرت و توسعه در جامعه‌ی کمونیستی بلوک شرق تبدیل کند، ازسوی دیگر، پس از پایان کار، آن‌را به نماد قدرشناسی در قبال انسان‌هایی تبدیل کند که به‌پای حزب کمونیسم، تا پای جان از هیچ کوشش و ایثاری دریغ نمی‌کنند. به همین دلیل، هنوز در نقطه‌هایی از ایستگاه‌های خاص، نمادها و تصویرهای مربوط به بانیان و عاملان اجرای این پروژه‌ی بزرگ و دشوار در آن زمان، به‌چشم می‌خورد.

برخی از ایستگاه‌های مترو در این دو شهر، عملا شکل گالری‌های هنری را پیدا کرده‌اند که نه‌تنها آثاری هنری در گونه‌های نقاشی، مجسمه‌سازی و معماری را در خود جای داده‌اند، بلکه با حفظ مؤلفه‌های تاریخی همچون لوسترها، به یکی از جاذبه‌ها و مقصدهای مورد توصیه برای گردشگرانی که به این شهرها سفر می‌کنند، تبدیل شده‌اند. در این ایستگاه‌ها، سنگ مرمرهای تراش‌خورده به‌وفور یافت می‌شوند و نیز چلچراغ‌هایی که در طراحی، هر فردی را به‌یاد خورشید در زیر زمین می‌اندازند.

این ترکیب‌ها تاکنون عکاس‌های زیادی هم از سراسر جهان به‌سوی خود کشانده است؛ تا جایی که برخی از آن‌ها، ایستگاه‌ها را برای عکاسی در ساعتی پس از تعطیلی آن‌ها، اجاره کرده، از آلبوم‌های خود نمایشگاه‌هایی، ولو مجازی، ترتیب داده‌اند.

سامانه‌ی قطارهای شهری (مترو) کلان‌شهر مسکو با داشتن ۱۲ خط فعال، ۱۸۰ ایستگاه و جمعا مسیری به طول ۲۹۸ کیلومتر، یکی از قدیمی‌ترین خطوط مترو شهری در جهان است. قطارها (واگن‌ها و لوکوموتیوها) هم در این سیستم، بسیار متنوع بوده، برخی به‌شدت کهنه اما به هر حال، با وجود صدای گوش‌خراش اصطکاک چرخ‌ها و ریل‌ها موقع ترمز کردن در ایستگاه‌ها، به‌شدت سریع و با فاصله‌ی کم از هم خدمات‌رسانی می‌کنند؛ تا جایی که برخورد قطارها در مترو مسکو، بی‌سابقه نبوده و امری محال و شاید حتا عجیب محسوب نمی‌شود.

در سنت‌ پترزبورگ نیز شکل و شمایل ساختار مترو و ایستگاه‌های آن، در کل به ساختار مترو مسکو شباهت بسیار دارد؛ اما علاوه بر این‌که تعداد و طول خط‌ها در این شهر شمالی روسیه محدودتر است، یک تفاوت دیگر نیز عمق بسیار زیاد ایستگاه‌های مترو در این شهر، نسبت به مسکو و دیگر شهرهای جهان است. درواقع با توجه به آن‌که این شهر در منطقه‌ای دلتایی و در محاصره و مجاورت آب‌ها (در قالب رودخانه و دریا) قرار گرفته است، به‌اجبار، خطوط و برخی ایستگاه‌های آن در عمق بسیار زیاد زمین قرار گرفته‌اند؛ تا عملا کار حفاری و محافظت از آن، مقدور باشد. همچنین در برخی از ایستگاه‌ها، محل توقف قطار و مسافران، در محفظه‌هایی طراحی شده است تا از ریزش آب جلوگیری شود.

در برخی از ایستگاه‌های مترو سنت پترزبورگ، با توجه به ویژگی عمق آن‌ها، شرایط به گونه‌ای است که محلی‌ها به طنز می‌گویند، در مسیر خانه یا محل کار، ابتدای پله برقی می‌توانند بنشینند و شروع کنند به خوردن ساندویچ خود؛ وقتی به انتهای ساندویچ رسیدند، به انتهای پله برقی هم می‌رسند.

یکی دیگر از ویژگی‌های البته رخدادی در این سیستم حمل و نقل شهری، تعدادی عملیات تروریستی در قالب بمب‌گذاری بوده که بویژه در دهه‌ی نخست هزاره‌ی سوم میلادی و باز بویژه در مسکو، در برخی ایستگاه‌ها، توسط گروه‌های جدایی‌طلب یا معترض به حکومت روسیه  صورت گرفته است. این روند به سیستم حمل و نقل قطار شهری سنت پترزبورگ هم رسیده و حالا نگرانی‌هایی برای خیلی‌ها ایجاد کرده است.

متروی سنت پترزبورگ دارای ۶۷ ایستگاه در ۵ خط است که روزانه بیش از دو میلیون نفر مسافر را جابه‌جا می‌کند و شانزدهمین متروی شلوغ دنیا از حیث جابه‌جایی مسافر محسوب می‌شود. وقوع انفجار و احیانا تداوم آن (با توجه با کشف یک بمب عمل‌نکرده در ایستگاهی دیگر و نیز دریافت تهدیدهایی که به تعطیلی‌های چندباره‌ی مترو انجامید)، شرایط صنعت گردشگری را برای این شهرِ به‌شدت گردشگرپذیر، دشوار و با ریزش آماری می‌تواند مواجه کند.

البته هم مسکو و هم سنت پترزبورگ، علاوه بر سیستم مترو، از تراموا، سامانه‌ی اتوبوس برقی، اتوبوس معمولی و تاکسیرانی نیز در این دو شهر استفاده می‌شود؛ با این حال، اگر روزی گذرتان به این شهرهای گردشگرپذیر جهان افتاد، علاوه بر نیاز به حمل و نقل شهری، حتما در قالب جاذبه‌ی توریستی نیز بازدید از سامانه‌ی قطار شهری (مترو) و ایستگاه‌های آن به شما پیشنهاد خواهد شد.

علیرضا بهرامی - ایسنا