چالش های پیش روی فعالیت احزاب در کشور

به گزارش صدای ایران  از ایرنا فعالیت تشکل های سیاسی و احزاب در کشور ما از پیشینه ای صد ساله برخوردار است، با این حال تحزب چنان که باید در نظام سیاسی ما نهادینه نشده است. 

پژوهشگر ایرنا در واکاوی چرایی نهادینه نشدن تحزب در کشور و مهمترین چالش های پیش روی احزاب برای کنشگری در عرصه سیاست با «قدرتعلی حشمتیان» رییس خانه احزاب ایران و رییس جبهه مستقلین و اعتدالگرایان گفت و گو کرده است.

متن گفت و گو به این شرح است: 

**ایرنا: با اینکه کشور ما از نظر تحزب از پیشینه ای غنی برخوردار است، اما احزاب آنگونه که باید جایگاه خود را در ساختار نظام سیاسی کشور پیدا نکرده اند. چرا؟ 

**حشمتیان: نخست اجازه بدهید از سابقه احزاب در کشور و ریشه های شکل گیری آن بگوییم. احزاب در کشور ما حدود یک سده سابقه تاریخی دارند. از زمان قاجار تاکنون در کشورمان حزب داشته ایم. در زمان قاجار تعدادی زیر عنوان اجتماعیون، اعتدالیون و اعلامیون دور هم جمع می شدند و حزب تشکیل می دادند. ولی حزب به رییس حکومت وابستگی داشت و با مردم ارتباط چندانی نداشت. 

در دوره پهلوی فعالیت احزاب به همین شکل ادامه داشت و حزب هایی زیر عنوان حزب مردم و حزب توده وغیره فعالیت می کردند. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی رژیم پهلوی همه احزاب را جمع کرد و حزبی زیر عنوان حزب رستاخیز تشکیل داد. پیش از انقلاب همه احزاب به شخص وابسته بودند و در حیطه قدرت شخص اول مملکت که پادشاه بود قرار داشتند. 

**ایرنا: پس از انقلاب چطور؟ تحزب در سال های پس از انقلاب اسلامی به چه سمت و سویی پیش رفت؟ 

**حشمتیان: پس از انقلاب احزابی چون موتلفه اسلامی که از پیش وجود داشته و سابقه داشتند، فعالیت خود را آغاز کردند. اما عده ای هم جمع شدند و گفتند می خواهیم حزب جمهوری اسلامی را تشکیل دهیم. به همین دلیل خود مقام معظم رهبری، شهید بهشتی، آیت الله رفسنجانی، آیت الله موسوی تبریزی و ... پایه گذاری حزب جمهوری اسلامی را در دستور کار خود قرار دادند. اما در ابتدای کار امام با ایجاد حزب در مملکت مخالفت کردند، اما پس از صحبت های این افراد با امام، خود ایشان به شکل گیری حزب کمک کرد و حتی پنج میلیون تومان برای راه اندازی حزب کمک کرد. 

در کنار این حزب، «جامعه روحانیت مبارز» شکل گرفت. در سال های نخست انقلاب هر سه حزب موتلفه اسلامی، جمهوری اسلامی و روحانیت مبارز، یک جریان را نمایندگی می کردند که همان جریان اصولگرایی بود. بعد از مدتی تعدادی از روحانیون نزد امام رفتند و از ایشان خواهش کردند که حزبی هم برای نمایندگی نظرهایی منتقد و متفاوت از احزاب موجود راه اندازی شود تا دیگر گروه ها هم بتوانند حرف های خاص و سلیقه خاص خود را مطرح کنند. امام هم با این موضوع موافقت کردند. 

بر همین اساس تشکل دیگری با نام «مجمع روحانیون مبارز» شکل گرفت. از آنجا ریشه اصلاح طلبی نشات پیدا کرد و کم کم در کنارش حزب کارگزاران و مشارکت، خانه کارگر و گروه های دیگر آمدند و دو جریان اصولگرایی و اصلاح طلبی در کشور را نمایندگی کردند. جامعه روحانیت مبارز جریان فکری اصولگرایی و مجمع روحانیون مبارز جریان اصلاح طلبی را نمایندگی می کرد. 

**ایرنا: جریان سوم یا تشکل های مستقل و میانه رو از چه زمانی در فضای سیاسی کشور شکل گرفتند؟ 

** حشمتیان: ریشه جریان سوم از مجلس پنجم نشات گرفت. در مجلس پنجم 127 نماینده از 270 نماینده به عنوان اصولگرا و 108 نماینده اصلاح طلب بودند و حدود 35 تا 38 نماینده که بنده هم جزو آنها بودم، جریان سوم را به عنوان مستقلین و اعتدال گرایان راه اندازی کردیم. دوستانی مانند آقایان طه هاشمی، امیدوار رضایی، باغبانیان، روشن چراغ، جواد باقر زاده، جمشیدنژاد و ... کسانی بودند که در طیف مستقلین و اعتدال گرایان تقسیم می شدند. پس از آن حزب مستقل و اعتدال ایران با همین ترکیب پایه گذاری شد و بعد هم جبهه مستقلین و اعتدال گرایان ایجاد شد که اکنون در کشور به عنوان یک جبهه بزرگ فعالیت می کند و در اکثر انتخابات ها در سطح کشور نامزد معرفی کرده است. 

**ایرنا: در زمان حاضر چند حزب در کشور مجوز فعالیت دارند؟ 

**حشمتیان: از زمان دولت اصلاحات تاکنون 256 حزب سیاسی از کمیسیون ماده 10 احزاب مجوز قانونی دریافت کرده اند. در زمان حاضر هم 187 حزب فعال و شناسنامه دار در ترکیب خانه احزاب در سه جریان اصولگرا، اصلاح طلب و مستقلین و اعتدال گرایان فعالیت می کنند. 

**ایرنا: حدود 187 حزب در کشور ما فعال هستند، اما به نظر می رسد فعالیت آنها فقط به دوره رقابت های سیاسی پیش از برگزاری انتخابات محدود می شود. چرا تحزب در کشور ما به اندازه ای که باید نهادینه نشده است؟ 

**حشمتیان: اینکه چرا احزاب نتوانسته اند به جایگاه واقعی خود در نظام سیاسی کشور دست یابند را باید در کم توجهی مسوولان به اهمیت تحزب جستجو کرد. متاسفانه باید گفت به رغم اینکه امام خمینی در سال های نخست انقلاب به تحزب اعتماد و با شکل گیری احزاب موافقت کرد، همچنین به رغم اینکه مقام معظم رهبری خودشان دبیر کل حزب جمهوری اسلامی بودند و به حزب اعتقاد دارند، و بزرگانی چون آیت الله هاشمی رفسنجانی به تحزب اعتقاد داشتند، به رغم اینکه «حسن روحانی» شخص رییس جمهوری و دیگر دوستان در حزب بودند و با حزب بالا آمدند، اما باید گفت در عمل احزاب در کشور ما به خاطر شیوع شعارگرایی به حاشیه رانده می شوند. 

متاسفانه در کشور ما شعار بسیار زیاد است. به این معنا که مسوولان اعم از قوه قضاییه، مقننه و مجریه، به حزب اعتقاد کامل ندارند. اگر مسوولان ما اعتقاد کاملی به حزب داشتند، اکنون شرایط متفاوتی را تجربه می کردیم. 

**ایرنا: منظور شما از اینکه مسوولان به تحزب اعتقاد کامل ندارند چیست؟ ممکن است مصداقی در این زمینه مطرح کنید؟ 

**حشمتیان: نبود اعتقاد کامل به تحزب در میان مسوولان را می توان از مواجهه آنان با خانه احزاب به عنوان تشکلی صنفی که مطالبات صنفی احزاب را پیگیری می کند، دریافت. رییس دولت نهم و دهم اصلا به حزب اعتقاد نداشت به همین دلیل خانه احزاب در دوره او به طور کامل تعطیل شد. دولت یازدهم اما به تحزب اعتقاد دارد. یکی از شعارهای روحانی هم احیای خانه احزاب بود که به نتیجه رسید. با این حال در این دوره هم چنان که انتظار می رود به تحزب اهمیت داده نمی شود. 

ببینید، به عنوان نمونه تاکنون 5 دوره خانه احزاب تشکیل شده است. در زمان حاضر هم این نهاد دوره ششم خود را سپری می کند. این نهاد در دوره ششم حیات خود به صورت فراکسیونی اداره می شود. 7 نفر اصولگرا، 7 نفر اصلاح طلب و 7 نفر از مستقلین و اعتدال گرایان، جمعیت 21 نفر شورای مرکزی آن را تشکیل می دهند. در زمان حاضر خانه احزاب را به صورت جریانی اداره می کنیم. سال گذشته اصولگرایان (حسن غفوری فرد) ریاست خانه احزاب را بر عهده داشتند. امسال بنده هستم که البته با رای گیری انتخاب شدم. سال آینده هم ریاست این نهاد به اصلاح طلبان واگذار خواهد شد. 

علی رغم اینکه در زمان حاضر سه جریان سیاسی همراه با یکدیگر خانه احزاب را اداره می کنند، بعد از کلی مکاتبه و درخواست، رییس مجلس شورای اسلامی تازه در آذر ماه به ما وقت ملاقات دادند و ما به همراه ایشان جلسه شورای مرکزی را برگزار کردیم. برگزاری این نشست با حضور لاریجانی بعد از تلاش و پیگیری ویژه بنده که به عنوان عضو هیات رییسه کانون نمایندگان ادوار با مجلس ارتباط تنگاتنگی دارم امکان پذیر شد. 

در زمان حاضر و با وجود همه مکاتبات، حتی خود رییس جمهوری هنوز به ما وقت ملاقات نداده اند تا خدمت ایشان برویم و مسایل حزب ها را مطرح کنیم. 

**ایرنا: اما احزاب در بزنگاه های انتخاباتی فعالیت های سیاسی خود را افزایش می دهند و با حمایت از نامزدها، مسیر نقش آفرینی خود در ساختار قدرت را افزایش می دهند. اینطور نیست؟ 

**حشمتیان: بله . احزاب چندماه مانده به انتخایات فعالیت خود را افزایش می دهند و نامزدها با اعلام وابستگی به احزاب، شانس خود را برای پیروزی در انتخابات افزایش می دهند. اما اینکه چه چیزی باعث شده احزاب در کشور ما نتوانند صاحب قدرت اصلی شوند، این است که مسوولان ما در بزنگاه های انتخاباتی اعلام می کنند ما حزبی هستیم و طرفدار فلان حزبیم و از فلان حزب حمایت می کنیم، ولی متاسفانه زمانی که مسوولیت گرفتند، با افتخار اعلام می کنند ما عضو هیچ حزبی نیستیم. مسوولان توجه آنچنانی به احزاب ندارند. 

**اینکه مسوولی از طریق سازوکارهای حزبی و حمایت احزاب بتواند به هرم بالای قدرت دست یابد و پس از آن به تعهدات حزبی خود پایبند نماند، در جامعه چه پیامدهایی خواهد داشت؟ 

**حشمتیان: بی توجهی به احزاب، بی توجهی به مردم است. احزاب برخاسته از مردم هستند. احزاب در کنار مردم هستند. احزاب نمایندگان مردم هستند. به تعبیری احزاب، خود مردم هستند. به فرموده خود حضرت امام ، مردم ولی نعمتان هستند. بی توجهی به این ولی نعمتان آینده خوبی برای مسوولان ما نخواهد داشت. مسوولان باید به مردم توجه کنند. توجه به احزاب به معنی توجه به مردم است. احزاب پل ارتباطی میان مردم و مسوولان هستند. 

اگر احزاب تقویت شوند، تروریسم نمی تواند رشد کند، نظام ضربه نمی خورد، از فساد اجتماعی و اقتصادی جلوگیری می شود. بنابراین مسوولان باید توجه به احزاب رادر سرلوحه کار خود قرار دهند. 

**ایرنا: نقش احزاب در توسعه سیاسی چیست و احزاب با چه سازوکاری بر توسعه سیاسی اثر می گذارند؟ 

** حشمتیان: تجربه ثابت کرده وجود و فعالیت احزاب، به توسعه سیاسی در کشور کمک می کند. چرا که توسعه سیاسی را افراد و مسوولان و کسانی که در راس کار هستند بوجود می آورند. از سوی دیگر این خود احزاب هستند که می توانند مسوولان را پرورش دهند. 

احزاب به مردم آگاهی و بینش می دهند. اگر مردم بینش داشته باشند، در انتخابات به صورت پر شور شرکت می کنند. نتیجه این مشارکت، نهادینگی تحزب و ایجاد فراکسیون های قوی در مجلس خواهد بود. در زمان حاضر سه فراکسیون در خانه احزاب داریم. در مجلس هم همین سه فراکسیون شکل گرفته است. فراکسیون ولایت، فراکسیون امید، فراکسیون مستقلین و اعتدالگرایان. وجود فراکسیون های قوی، کیفیت امر سیاسی را در کشور بالا می برند. 

همچنین احزاب برای کنش سیاسی خود اساسنامه و برنامه دارند و رویکرد و مسیر حرکتشان مشخص است. تعهدهای حزبی شخصیت های سیاسی موجب می شود آنان بر اساس اهداف و برنامه مشخصی کنش سیاسی خود را تنظیم کنند. در برابر احزاب رقیب هم بر اساس برنامه های خود در قامت اپوزیسیون در فضای سیاسی ایفای نقش می کنند و موجبات تعادل و ارتقای کیفی امر سیاسی در کشور را فراهم می کنند. 

پشتوانه حزبی همچنین باعث می شود چالش های آنچنانی که باعث ضربه زدن به نظام است بوجود نیاید و انتقادات سازنده باعث سازندگی مملکت می شود. سازندگی در حوزه سیاسی چه در داخل و چه در خارج لازمه هر مملکتی است. 

اگر افرادی که با بهره گیری از سازوکارهای حزبی به هرم قدرت دست می یابند، به اهداف و اساسنامه حزب خود متعهد باشند و کنش سیاسی خود را بر اساس برنامه های حزبی تنظیم کنند، مشکلات کمتر می شود و مردم آسایش بهتری را در سطح مملکت خواهند دید. 

افرادی هم که از طریق سازوکارهای حزبی موفق به دستیابی به قدرت شده اند، باید بدانند تنها از طریق عمل به تعهدات حزبی خود می توانند دوباره موفق شوند. 

**مهمترین چالش پیش روی فعالیت احزاب در کشور ما چیست؟ 

**حشمتیان: کاستی های موجود در قانون احزاب، یکی از مهمترین چالش های پیش روی فعالیت تشکل های سیاسی است. پیش از آنکه لایحه احزاب از دولت به مجلس برود، در وزارت کشور حدود 14جلسه با حضور فعالان حزبی از سه جریان اصولگرا، اصلاح طلب و مستقلین برگزار شد، اما آنچه طی آن جلسات تصویب شد، با آن لایحه ای که از دولت به مجلس رفت تفاوت داشت، گویی خواسته احزاب در لایحه پیشنهادی لحاظ نشده بود. برای رفع اصلی ترین چالش پیش روی فعالیت احزاب، باید خواسته نمایندگان حزبی در قانون احزاب لحاظ شود. 

یکی دیگر از چالش های پیش روی احزاب، مشکلات اقتصادی آنهاست. احزاب در کشور ما با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می کنند. آنها نه از امکانات بودجه ای برخوردارند و نه می توانند کار اقتصادی انجام دهند. این در حالی است که اداره کردن احزاب در سطح کشور به امکانات مالی نیاز دارد. در دولت اصلاحات، احزاب ردیف بودجه داشتند. در دولت احمدی نژاد بودجه احزاب حذف شد. در دولت روحانی پیشنهاد کردیم که برای احزاب ردیف بودجه درنظر گرفته شود که متاسفانه هنوز عملی نشده است. 

به همین دلیل این مورد را از طریق مجلس شورای اسلامی پیگیری کردیم و دوستان ما در مجلس زحمت کشیدند و طرحی را به کمیسیون تلفیق ارایه کردند، فعلا ردیفی در کمیسیون تلفیق تصویب شده که امیدواریم در صحن علنی مجلس تصویب شود و شورای نگهبان هم آن را تایید کند تا احزاب حداقل برای گرداندن دفتر خود بودجه ای داشته باشند. 

وضعیت به گونه ای است که ما حتی برای گرداندن خانه احزاب با کمبود بودجه مواجهیم و به صورت شخصی هزینه می کنیم. چون احزاب عضو، توانایی پرداخت ماهی 50 هزار تومان حق عضویت خود را هم ندارند. 

خانه احزاب هم بودجه ای ندارد و ما به همین دلیل به معاونت برنامه ریزی و بودجه گلایه داریم که به این مساله بی توجهی می کند. 

**ایرنا: در چنین شرایطی آیا پیشنهاد دبیرکل جمعیت حامیان انقلاب اسلامی مبنی بر ایجاد پارلمان ملی دبیران کل احزاب، گره ای از کار فعالیت های حزبی باز می کند؟ 

**حشمتیان: ما در زمان حاضر 256 حزب مجوزدار داریم که 187حزب آن فعال تر هستند. تک تک احزاب سیاسی رویکرد خاص خود را دارند و نظر کارشناسی خود را مطرح می کنند. ولی زمانی که احزاب در خانه احزاب گرد هم می آیند، خواسته های صنفی را مبنای کنشگری خود قرار می دهند. پیشنهاد تشکیل پارلمان ملی دبیران کل احزاب، پیشنهاد خوبی است که باید در مجمع عمومی خانه احزاب مطرح شود. ما این پیشنهاد را در شورای مرکزی مطرح می کنیم که اگر مصوب شد، به مجمع عمومی می بریم، در آنجا سازوکارش تعریف می شود. مانند بحث راه اندازی دفاتر نمایندگی خانه احزاب در استان ها که برایش سازوکار تعریف کرده ایم. هر حزبی هر پیشنهادی را می تواند مطرح کند، اما در نهایت باید به سازوکار قانونی در مجمع برسد و بعد هم به قانون تبدیل شود و مجلس تصویب کند.