نقد عبدالرسول کشفی بر ملکیان درخصوص «خودگروی»

توجه كنید كه او نمی گفت كه خوب است كه این مصیبت بر این شخص وارد آمد. یعنی نمی گفت كه ما وقتی یك مصیبت زده می بینیم از مصیبت زدگی او خوشحال می شویم. بلكه خوشحال می شویم از این كه ما مصیبت زده نیستیم. این معنایش این است كه ما آنقدر خود دوستیم كه وقتی مصیبتی را در دیگری می بینیم، نخستین واكنش ما این است كه این مصیبت از سر ما گذشته است وما درغم دیگران تسلّی می جوییم. ما در غم دیگران به یك معنا شاد می شویم، امّا نه از این كه دیگران مبتلا به غم هستند، شاد می شویم. خیر، از این كه این غمی كه بر دیگران آمده، بر من هم می توانست بی آید ولی نیامده. وقتی شما نسبت به نزدیكترین دوستتان این حالت را دارید، واقعیتش این است كه به گفته كانت، انسان احساس می كند كه از دیگران دور می شود وقتی من این واقعیت روانشناختی را می دانم، حسّ بغض و عداوت نسبت به شما نمی كنم، ولی این را هم می دانم كه شما وقتی مصیبت مرا می بینید، از این كه خودتان به این مصیبت گرفتار نیستید، شاد هستید. حدیثی از پیامبر نقل شده است كه وقتی مصیبت زده ای می بینید، بدون اینكه او متوجه شود و بشنود این دعا را سه مرتبه بخوانید: «الحمدلله الذی عافانی مما ابتلاك به و لو شاء لفعل» سپاس خدای را كه مرا از این مصیبتی كه تو را به آن مبتلا كرده است معاف داشته، با این كه می دانم اگر می خواست می توانست مرا هم مبتلا كند.

درواقع شما اولین واكنشی كه نسبت به مصیبت دیگری نشان می دهید، این است كه من به این مصیبت مبتلا نیستم. این نكته كه ما بسیار خود دوستیم و همه چیز را در قالب آنچه برای ما عاید می كند می بینیم، هیچ قبح اخلاقی ندارد. این ساختار روانی ماست و ساختار روانی به لحاظ اخلاقی هیچ قبحی ندارد. یعنی من ارزش داوری نمی كنم و ارزش منفی به آن نمی دهم. چون ارزشهای اخلاقی مثبت و منفی را به رفتارها و طرزتلقّی هایی می شود داد كه این رفتارها، رفتار ارادی و اختیاری انسان باشند.

اگر فعلی، فعل ارادی اختیاری انسان باشد، در آن صورت می شود گفت كه یا اخلاقاً خوب است و یا اخلاقاً بد است، درست است یا نادرست است، باید انجام می گرفت یا نباید انجام می گرفت اما چیزی كه جزو ساختار روانی ماست، خوب و بد بردار نیست. ما چاره ای جز این نداریم، ما اینگونه ساخته شده ایم و هیچ موجودی از جمله انسان نمی تواند از كادر وجودی خود به بیرون پرواز كند. ما در درون كادر وجودی خود می توانیم پرواز كنیم و قدرت مانور و جولان داریم. طبعاً نمی توانیم از ساختار وجودی خود رهایی بیابیم. بنابر این قبح اخلاقی ندارد. فقط می خواهم این واقعیت را ما حس كنیم كه چون همه ما حب ذات وخوددوستی داریم، نزدیك شدن ما به دیگران نزدیك شدنی است، خوددوستانه. یعنی دیگران برای ما وسیله اند، وسیله ای برای رساندن نفع و لذت و یا برای دوركردن مانع و مشكلی.»