کاری که آتش‌نشانان با جامعه کردند

بهمن نامورمطلق، درباره این‌که جامعه ما در فضای کنونی چقدر به داشتن اسطوره نیاز دارد؟ اظهار کرد: در این جامعه‌ی سردِ مدرنیته‌ی زمستانی، یک دفعه شعله‌هایی به‌وجود می‌آید که به جامعه گرما می‌دهد و کسانی حاضرند به‌خاطر دیگران ایثار کنند و فدا شوند. این قربانی شدن، جامعه را به خودش می‌آورد و فضای آن را تلطیف می‌کند. به جامعه می‌آموزد که می‌تواند جور دیگری باشد. نیاز نیست ما از جان خود بگذریم، اما حداقل می‌توانیم نسبت به مشکلات یکدیگر واکنش نشان دهیم.

برای درک فروپاشی پلاسکو به اسطوره نیاز داریم

او گفت: هضم حادثه‌های ناگوار بزرگ برای جامعه سخت است. ما برای آن‌که بتوانیم این حادثه‌ها را تحمل کنیم، باید خودمان را تسلی دهیم. بنابراین اگر نتوانیم خود را آرام کنیم، دچار بیماری اجتماعی خواهیم شد. اگر فردی در حادثه‌ای، عزیزی را از دست بدهد و دیگران او را تسلی ندهند و فرد نتواند خودش را آرام کند، دچار انواع بیماری‌های روانی خواهد شد، جامعه نیز همین‌طور است. یکی از فلسفه‌های مراسم گرفتن برای از دست‌رفتگان این است که فشار روانی آن‌هایی که باقی ‌مانده‌اند، کمتر شود تا بتوانند تعادل خود را حفظ کنند.

این اسطوره‌شناس اظهار کرد: ما برای آن‌که بتوانیم یک اتفاق بزرگ و فروپاشی ساختمان پلاسکو را درک کنیم تا تعادل‌مان از بین نرود، نیازمند اسطوره‌ها هستیم. اسطوره‌ها شکافی را که با یک فاجعه ایجاد می‌شود، برای ما پر می‌کنند و درد را قابل تحمل می‌کنند.

نامورمطلق با بیان این‌که بعد از آن‌که در هر جامعه‌ای اتفاق بزرگ فاجعه‌آمیزی رخ می‌دهد، ‌اسطوره‌ها خود به خود شکل می‌گیرند و ایجاد تعادل و تسلی می‌کنند، بیان کرد: بعد از فروپاشی برج‌های دوقلو و حادثه ۱۱ سپتامبر، شکاف بزرگی در جامعه آمریکایی به‌وجود آمد و نمی‌دانستند باید با آن چه کنند تا این‌که آتش‌نشانانی که در آن حادثه کشته شدند یا آسیب دیده بودند، به‌عنوان قهرمانان آمریکا معرفی شدند. ناخودآگاه انسان به‌دنبال این است که در آن لحظه، قهرمانانی به‌وجود آیند تا به او کمک کنند و آن فاجعه را برایش درک‌پذیر و قابل تحمل کنند.

آتش‌نشان‌ها تعادل روانی جامعه را حفظ کردند

او ادامه داد: ما در اسطوره‌شناسی بحثی داریم که می‌گوید، قربانی می‌دهیم تا انسجام را حفظ کنیم. در اسطوره‌شناسی اصلی به نام «جمعیت منهای یک» وجود دارد، یعنی یکی می‌رود تا همه دور هم جمع شوند. یکی خود را قربانی می‌کند تا آن جامعه از پراکندگی نجات پیدا کند. بعد از مسئله ساختمان پلاسکو، اگر از جان گذشتگی آتش‌نشانان را نداشتیم، همه جامعه به جان همدیگر می‌افتادند و سعی می‌کردند یکدیگر را متهم کنند تا تعادل روانی جامعه برهم بخورد.

معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اظهار کرد: نقشی که آتش‌نشانان در حادثه پلاسکو ایفا کردند، موجب شد تعادل روانی جامعه حفظ شود. قربانی شدن آن‌ها، از قربانی شدن کل جامعه جلوگیری کرد. درست است که بعد از این حادثه، عده‌ای یکدیگر را محکوم کردند و اغلب هم خودشان مقصر بودند، اما اگر آتش‌نشانان نبودند این سرکوبی، اختلاف و تضاد بسیار زیاد و حتی خطرناک‌تر از فروپاشی ساختمان پلاسکو برای جامعه می‌شد.

نامورمطلق افزود: اگر تضادها تداوم پیدا می‌کرد و آتش‌نشانان از خود گذشتگی نمی‌کردند و موجب وحدت و انسجام جامعه نمی‌شدند، فکرها به سمت آن‌ها معطوف نمی‌شد و آدم‌ها را دور هم جمع نمی‌کرد، جامعه بعد از فروپاشی ساختمان پلاسکو دچار فروپاشی‌های دیگری مثل روحی، روانی و اخلاقی می‌شد و این به‌مراتب خطرناک‌تر بود.

به‌جای پلاسکو باید یادمانی برای آتش‌نشان‌ها ساخته شود

او با بیان این‌که اسطوره‌ها با قربانی کردن خود، جامعه را حفظ و از یک خسارت بزرگ‌تر جلوگیری کردند، گفت: آتش‌نشانان از خلأ نسبی که بعد از ساختمان پلاسکو به‌وجود می‌آمد، جلوگیری کردند. جامعه ما نیازمند به این اسطوره‌هاست. آتش‌نشانان با رفتن‌شان معنای شهر را عوض کردند و شهری که معنای آن در حال از بین رفتن بود، با جان‌فشانی آن‌ها معنادار شد.

این اسطوره‌شناس اظهار کرد: به جای بنا کردن ساختمان دیگری در محل پلاسکو، باید یادمانی برای آتش‌نشانان بسازیم تا همیشه به یاد آن‌ها بیفتیم. از جان گذشتگی آتش‌نشانان یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌های شهر تهران شده است و ما نباید آن را از دست بدهیم. این موضوع موجب شد مردم در دنیا دور هم جمع شوند و به یاد این از جان گذشتگی به هم پیام دهند، در یک مراسم آیینی شرکت کنند، اشک بریزند و شمع روشن کنند.  

نامورمطلق اضافه کرد: آتش‌نشانان رفتند تا نه‌تنها ایرانی‌ها، بلکه بخش بزرگی از دنیا انسجام پیدا کند و به یاد این افراد بتواند دور هم جمع شود. این دستاورد بسیار بزرگ، از فروپاشی پلاسکو مهم‌تر است. ما با رفتن آتش‌نشانان یک سرمایه بزرگ معنوی را به‌دست آوردیم. همه دنیا فهمیدند که ایران، انسان‌های بزرگواری را تربیت کرده که حاضرند به‌خاطر دیگران از جان خود بگذرند. درست است که ساختمانی از بین رفت، اما جامعه ما دستاوردهای بالاتری را مثل فداکاری، اخلاق، ایثار و گذشت به‌دست آورده است.