فرجی دانا با وزارت علوم چه کرد؟

تلاش ماه های اخیر «رضا فرجی دانا» وزیر علوم، تحقیقات و فناوری برای بازگرداندن این وزارتخانه به مسیر اصلی آن و رهایی از چنبره ی سیاست زدگی و رویکردهای ضدعلمی سال های گذشته، چنان به مذاق تندروها تلخ آمده که دایم در مسیر حرکت وی سنگ اندازی می کنند.

مخالفت برخی نمایندگان مجلس با وزیر پیشنهادی «حسن روحانی» رییس جمهوری برای تصدی وزارت علوم، از همان ابتدا از حساسیت های دوچندان آنان در مورد تغییر رویکردهای کلان در مدیریت این وزارتخانه پرده برداشت؛ رویکردهایی که طی 8 سال حاکمیت دولت های نهم و دهم، این وزارتخانه را به نقطه ی کانونی تصفیه حساب های سیاسی دولتمردان وقت با مخالفانش کرده بود. 

دست رد بهارستانی ها به «جعفر میلی منفرد» به عنوان نخستین وزیر پیشنهادی دولت یازدهم، اما مانع از حرکت دولت در تلاش برای خارج کردن وزارت علوم و دانشگاه ها از فضای سیاست زده ی گذشته نبود. روحانی با انتصاب «جعفر توفیقی» وزیر علوم دولت اصلاحات به عنوان سرپرست این وزارتخانه، با عزمی راسخ بازنگری در نحوه ی مدیریت 8 ساله ی دولت های نهم و دهم و احیای قانون گرایی در دانشگاه ها را کلید زد؛ سیاستی که انتخاب «رضا فرجی دانا» به سمت وزیر علوم دولت تدبیر و امید به پیگیری آن شدت و جدیت بیشتری بخشید و ضمن حمایت افکار عمومی، مخالفت شدید تندروها را نیز برانگیخت؛ تا جایی که این روزها طرح استیضاح وی، نقل محافل شده است و تندروها بر طبل آن می کوبند. 

بهانه جویی مخالفان و تهدید پیاپی برخی نمایندگان به سوال و استیضاح اما تاکنون مانع از اجرای برنامه های قانونی وزارت علوم نشده است. تلخکامی این عده از عملکرد قانونی وزارت علوم در ماه های گذشته، شبهه هایی را نسبت به دلیل مخالفت و مانع تراشی آنان به ذهن متبادر می کند که واکاوی علت و انگیزه ی پشت پرده ی مخالفان را بیشتر می کند.

«الیاس نادران» یکی از نماینده هایی است که این روزها اصرار زیادی به استیضاح وزیر علوم دارد. او در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا از پاسخ دادن به این پرسش که دلایل اصلی طرح استیضاح چیست اجتناب کرد و گفت: هر وقت هیات رییسه ی مجلس طرح استیضاح را اعلام وصول کرد، دلایل را می خواند و شما مطلع می شوید. 

«عبدالوحید فیاضی» سخنگوی کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس هم در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا با اشاره به اینکه در زمره ی امضا کنندگان طرح استیضاح وزیر نبوده است، نسبت به دلایل نمایندگان از طرح استیضاح اظهار بی اطلاعی کرد. 

با این حال بسیاری از کارشناسان، انتصاب معاونان، تغییر رییسان دانشگاه ها، تغییر روند انتصاب رییسان دانشگاه ها با در نظر گرفتن نظر مشورتی دانشگاهیان، بازنگری پرونده های دانشجویان بورسیه و ستاره دار، بازگشت به کار برخی استادان کنار گذاشته از دانشگاه ها در دولت پیشین را از مهمترین دلایل نمایندگان برای استیضاح وزیر عنوان می کنند؛ اقدام هایی که حامیان دولت از آن ها به عنوان اصلی ترین وعده های روحانی به دانشجویان یاد می کنند. 

واقعیت این است که نخستین اقدام های قانونی فرجی دانا در وزارت علوم از همان ابتدا با انتقاد شدید اقلیت بهارستانی رو به رو شد. به دنبال انتصاب جعفر میلی منفرد به عنوان معاون آموزشی و جعفر توفیقی به عنوان مشاور ارشد فرجی دانا، نمایندگان در دی ماه پارسال با متهم کردن آن ها به ارتباط با حوادث پس از انتخابات سال 88، طرح سوال از وزیر را کلید زدند و با دادن کارت زرد به وزیر نشان دادند که از توضیحات او قانع نشده اند. 

این در حالی است که حامیان دولت در مجلس اقدام نمایندگان در این ارتباط را «دخالت غیرقانونی در امور اجرایی وزارتخانه ها» می دانند؛ دخالتی که ناقض اصل استقلال قوایی است که در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده است. 

برخی کارشناسان بر این باورند که انتصاب میلی منفرد و توفیقی، افراد متخصصی که از پیشینه ی علمی و اجرایی شفاف و موفقی در حوزه ی دانشگاهی برخوردارند، از همان ابتدا نشان از تغییرات مدیریتی جدی و مهمی داشت که منتفعان از نظام مدیریتی پیشین را نگران می کرد. 

همچنین انتخاب رییسان دانشگاه ها از میان نیروهای متخصص و کارآمد و تغییر شیوه ی انتخاب آن ها (از شیوه ی انتصابیِ وزیر به شورایی و انتخابیِ اعضای هیات علمی دانشگاه ها) از دیگر اقدام های قانونی وزیر علوم بود که اگرچه با هدف احیای فضای آرام و متمرکز بر علم و پژوهش انجام شد، اما انتقادهای شدیدی را میان مخالفان دولت برانگیخت. 

این در حالی است که منتقدان کنونی در مقابل انتصاب رییسان دانشگاه های کشور بر اساس رویکردهای سیاسی و جناحی در دولت پیشین که از دید بسیاری از کارشناسان به رکود علمی و دامن زدن به فضای ترس و ناامید در دانشگاه ها منجر شد، سکوت اختیار کردند. 

برخی کارشناسان به خطر افتادن منافع شخصی و جناحی منتقدان دولت در نتیجه ی تغییر کادر مدیریتی دانشگاه ها را به عنوان یکی از عوامل نگرانی و اعتراض آن ها عنوان می کنند. 

بر کسی پوشیده نیست که همکاری و همراهی رییسان دانشگاه ها با گروه حاکم طی سال های گذشته راه یابی نیروهای حامی این طیف سیاسی به دانشگاه ها را تسهیل کرده بود. 

«مجتبی صدیقی» معاون وزیر علوم و رییس سازمان امور دانشجویان در خرداد ماه همزمان با اعلام خبر اعطای بورس های بی ضابطه به تعداد زیادی از دانشجویان در دوران مدیریت دولت های نهم و دهم، از پیشتازی و عجله ی برخی از دانشگاه ها چون علامه طباطبایی برای پذیرش دانشجویان بورسیه (حتی در مواردی بدون رعایت ضوابط قانونی و بدون دریافت نامه تایید نهایی از وزارت علوم) پرده برداشت. 

همچنین بازبینی در بدعت ها و روال های غیرمعمول و غیرقانونی دولت های نهم و دهم به عنوان یکی از دستور کارهای جدی وزارت علوم تازه نفس از همان ابتدا مورد انتقاد مخالفان دولت قرار گرفت؛ بدعت هایی که طی 8 سال منافع عده یی خاص را تامین و به طور طبیعی عده یی دیگر را از حق طبیعی خود محروم کرد. 

بازبینی پرونده ی دانشجویانی که طی سال های گذشته موفق به دریافت بورس از دانشگاه های داخلی و خارجی شدند، یکی از اقدام های وزارت علوم در این ارتباط بود که انتقاد شدید اقلیت تندروی مجلس را برانگیخت. 

حذف آزمون و تغییر معیارهای گزینش متقاضیان بورس از پیشینه های علمی به پیشینه ی فعالیت های اجتماعی و فرهنگی در سال های گذشته که با تغییر آیین نامه های داخلی وزارت علوم انجام شد، زمینه ی راه یابی تعداد زیادی از افراد خاص به دانشگاه ها را فراهم آورد. همچنین در این سال ها معاون فرهنگی وزیر علوم، مدیرکل بورس و اعزام سازمان امور دانشجویان و یک تشکل دانشجویی می توانستند در کنار رییسان دانشگاه ها واجدان شرایط دریافت بورس را معرفی کنند؛ مساله یی که از نگاه مخالفان زمینه ی دخالت سلیقه های شخصی در اختصاص دادن سهمیه ی بورس به افراد خاص را فراهم کرد. 

در این دوره افزون بر تعداد زیادی که به واسطه ی تغییر بندهای قانونی موفق به دریافت بورس شدند، تعدادی هم بدون دارا بودن شرایط اولیه و بدون رعایت ضوابط قانونی بورسیه شدند. به گفته ی صدیقی در دوره ی گذشته عده یی بدون دارا بودن شرایط اولیه و عمومی چون شرط سنی، حدنصاب معدل یا ارایه ی تعهد خدمت موفق به دریافت رانت های آموزشی شدند. 

کارشناسان بر این نظر هستند که بازبینی پرونده ی 3000 بورسیه در هشت سال مدیریت دولت های نهم و دهم به از دست رفتن رانت های آموزشی برخی از این افراد منجر شده و موجبات نگرانی آنها و حامیانشان را فراهم کرده است. 

«صادق زیبا کلام» استاد دانشگاه تهران در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا با اشاره به اینکه در دوره ی دولت های نهم و دهم بسیاری از کسانی که از نظر جهت گیری های سیاسی به جناح و خط اصولگرایان نزدیک بوده و بعضا از صلاحیت علمی لازم برخوردار نبودند، موفق به دریافت بورس شدند، به خطر افتادن منافع تندروها و حامیانشان را عامل اصلی مخالفت آن ها با بازنگری پرونده ی دانشجویان بورسیه دانست. 

همچنین برخی کارشناسان پیامدهای احتمالی سیاسی و قضایی اثبات تخلف های صورت گرفته در دولت گذشته برای برخی از اعضای جناح اقلیت مجلس را که خود در دوره ی احمدی نژاد در وزارت علوم سمت های مهمی داشتند یکی از دلایل مخالفت نمایندگان تندرو می دانند. 

بازبینی پرونده ی دانشجویان ستاره دار و تلاش برای بازگرداندن کسانی که به دلیل خفقان و فضای سیاسی حاکم بر دانشگاه ها طی سال های گذشته ستاره دار شده بودند، از دیگر اقدام های وزارت علوم است که سیل انتقاد تندروها را متوجه وزارت علوم کرده است.

دولت پیشین با تغییر هدفمند رییسان دانشگاه ها، اخراج یا بازنشسته کردن پیش از موعد برخی استادان ناهمسو با تفکری خاص، استخدام هیات علمی مورد تایید تفکر حاکم، گزینش های خاص و محدود کردن فعالیت های دانشجویی، بیش از پیش نگاه سیاسی و جناحی خود را وارد دانشگاه ها کرد. به این ترتیب خفقان ، جو پلیسی حاکم بر فضای دانشگاه ها و کاهش آستانه ی تحمل رییسان دانشگاه ها طی سال های گذشته زمینه ی ستاره دار و محروم شدن تعداد زیادی از دانشجوها از حق طبیعی ادامه ی تحصیل را فراهم آورد. 

برخی کارشناسان سنگ اندازی طیف تندروی مجلس در مسیر وزارت علوم را بیش از هر چیز ناشی از افشای بی قانونی ها و نقش بر آب شدن برنامه های بلند مدت جناحی این افراد در حوزه ی دانشگاه ها می دانند. 

«احمد شیرزاد» رییس کمیسیون آموزش مجلس ششم در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا هدف جناح حاکم در دولت پیشین از پیگیری سیاست های یادشده در دانشگاه ها را مهندسی و افزایش نفوذ جناح حاکم بر این نهاد علمی دانست. 

از نظر شیرزاد بی اثر شدن نقشه ی این جناح سیاسی برای مهندسی دانشگاه ها در نتیجه ی سیاست ها و برنامه های اصلاحی فرجی دانا یکی از دلایل اصلی نگرانی منتقدان وزیر علوم است. 

بسیاری از کارشناسان با این استدلال که فرجی دانا فردی حرفه یی است و نه سیاسی و تاکنون اقدام های او در چارچوب وظایف و اختیارات قانونی وزیر علوم بوده است، استیضاح او را نه به دلیل ضعف در عملکرد، بلکه اقدامی باندی و جناحی تلقی کنند. 

بحث های بسیاری که طی روزهای گذشته در مجلس در ارتباط با استیضاح وزیر علوم مطرح شده، همچنین تلاش هیات رییسه و بسیاری از نمایندگان مجلس برای منصرف کردن تندروها از طرح استیضاح نیز نشان از این واقعیت دارد که اقلیت مجلس دلایل منطقی محکمی برای استیضاح ندارد و فقط برای حفظ منافع گروهی خود بر استیضاح اصرار می کند. 

اذعان بسیاری از نمایندگان مجلس مانند «محمود نگهبان سلامی» و «جواد هروی» در روزهای گذشته به اینکه استیضاح وزیر علوم با رویکرد سیاسی مطرح شده است، خود موید این مساله است. 

همچنین رضایت بسیاری از استادان و دانشجویان از فضای ایجاد شده در دانشگاه ها نشان از این واقعیت دارد که گروه اقلیت مجلس، نمایندگان واقعی مردم نیستند و سنگ خود را به سینه می زنند. این گروه با سوء استفاده از وظیفه ی نظارتی مجلس بر حسن اجرای قوانین و با به فراموشی سپردن سوگند خود در مجلس مبنی بر رعایت امانت و تقوا و مصالح مردم، در هر شرایطی منافع گروهی خود را پیگیری می کنند. 

زیباکلام در ادامه ی گفت و گوی خود با گروه پژوهش های خبری ایرنا با تقبیح دوگانگی رفتاری نمایندگان تندروی مجلس که در سکوت بهت آور آنان در برابر عملکرد غیرقانونی وزارت علوم پیشین و اعتراض در برابر عملکرد قانونی و قابل دفاع فرجی دانا نمود یافته، عملکرد کنونی آن ها را در چارچوب رقابت های سیاسی و جناحی قابل تبیین دانست. 

به گفته ی شیرزاد هم تلاش وزارت علوم در ماه های گذشته در احیای قانون گرایی، عدالت محوری و تخصص گرایی در مدیریت کلان علمی رنگ و بوی سیاسی نداشته بلکه برعکس در راستای تغییر و تعدیل فضای سیاست زده ی حاکم بر دانشگاه ها و ایجاد فضایی امن و آرام برای احیای کارویژه ی این نهاد یعنی گسترش علم و پژوهش صورت گرفته است. 

با این حال مخالفان همچنان برای حفظ فضای سیاست زده ی حاکم بر دانشگاه ها و بهره گیری از آن تلاش می کنند؛ مساله یی که همواره مورد انتقاد رهبر معظم انقلاب بوده است. 

همانطور که رهبری به تازگی در دیدار با جمعی از استادان دانشگاه ها تبدیل دانشگاه ها به باشگاه سیاسی را سم مهلکی برای حرکت علمی کشور دانستند، لازم است نمایندگان تندروی مجلس از مانع افکنی در برنامه های وزارت علوم برای تعدیل فضای دانشگاه ها و جبران آسیب هایی که طی سال های گذشته به واسطه ی دخالت نگاه ها و سلیقه های سیاسی و جناحی در مدیریت علمی کشور به دانشگاه ها وارد آمد، خودداری کنند. 

از سوی دیگر تلاش وزارت علوم برای اصلاح رویه های غیرقانونی دولت پیشین در حوزه ی دانشگاه ها با اصل «فساد ستیزی» که همواره مورد تاکید رهبری است تطبیق دارد، از این رو همکاری و همراهی همه ی نمایندگان با دولت در این مسیر واجب و ضروری است. 

با این حال اگر عده یی همچنان به دنبال مانع تراشی بر سر راه وزارت علوم هستند، باید بدانند که بسیاری از کارشناسان استیضاح وزیر علوم را برآورده کننده ی خواست آن ها نمی دانند. 

این کارشناسان بر این باورند که مخالفان در نتیجه ی استیضاح فرجی دانا، به هدف خود مبنی بر توقف اصلاحات، تغییر رویکرد وزارت علوم و تغییر مسیر حرکت دانشگاه ها نخواهند رسید. قانون گرایی یکی از پایه های دولت یازدهم است و استیضاح و برکناری فرجی دانا یا هر یک از وزیران روحانی به عدول از قانون از طرف این دولت منجر نخواهد شد. پرونده ی دانشجویان ستاره دار و بورسیه های غیرقانونی گشوده شده و با حمایت افکار عمومی و عزم جزم مسوولان با فرجی دانا یا بی فرجی دانا به نتیجه خواهد رسید. 

احمد شیرزاد در ادامه ی گفت و گوی خود با پژوهشگر ایرنا با این استدلال که مسیر حرکت دانشگاه فرایندی است که از طرف جمع کثیری از فرهیختگان تعیین می شود و اصولا دولت ها نقش زیادی در آن ندارند، تلاش مخالفان برای استیضاح وزیر علوم را که با هدف تغییر مسیر دانشگاه ها صورت می گیرد، اقدامی بی ثمر دانست. 

به گفته ی شیرزاد در دوره ی گذشته تلاش های بسیاری صورت گرفت تا از طریق تغییر رییسان دانشگاه ها، هیات های علمی، دخالت در کار کمیته های استخدام و جذب و ... دانشگاهی بسازند که مستقل نباشد و زیر نفوذ یک جناح سیاسی خاص باشد و خط سیاسی خاصی را دنبال کند، اما نهاد دانشگاه ها همواره در برابر این فشارها مقاومت می کند و دانشگاهیان نمی گذارند فشارهای نا به جا مسیر تحول و حرکت مثبت را تغییر دهد.