هزینه نگاه‌داشتن ایران پای میز مذاکرات

احتمالا تهران با اعلام درخواست لغو تحریم های بیشتر و تمدید مذاکرات در مورد برنامه هسته ای، از نقش خود در حل و فصل درگیری های خاورمیانه بهره برداری خواهد کرد. 

پنج شنبه گذشته دور ششم و احتمالا نهایی مذاکرات هسته ای میان ایران و گروه 1+5 (پنج عضو دایم شورای امنیت و آلمان) در وین آغاز شد. ضرب الاجل برای دستیابی به توافق نهایی تا 20 جولای است اما کاملا قطعی نیست که مذاکره کنندگان در این بازه زمانی به نتیجه برسند و احتمال تمدید این دوره وجود دارد. البته این مسئله با توافق طرفین در مورد زمان لازم برای تمدید انجام خواهد شد.

هم ایران و هم آمریکا اخیرا و در آستانه مذاکرات وین، با بیان اظهارات نه چندان دوستانه از سوی دیپلمات های ارشدشان، نشانه هایی از تنش با یکدیگر نشان داده اند. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هفته گذشته اظهاراتی داشت که به نظر می رسد نشانه ای از آزردگی وی از بیانات همتای آمریکایی خود در هفته قبل از آن بود. ظریف گفت که کشورش آماده برداشتن گام های اعتمادساز در مورد ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای خود است اما در مقابل قدرت های خارجی زانو نخواهند زد.

بسیاری معتقدند که ظریف به یادداشت جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا در واشنگتن پست پاسخ داد که طی آن کری از اینکه پیشرفتی از سوی ایران دیده نشده، کمی ناامید است و اینطور به نظر می رسید که بخواهد به تهران هشدار دهد که: «مذاکرات برای همیشه ادامه نخواهد داشت.»

کری در یادداشت خود نوشت: «مذاکره کنندگان ما از هم اکنون تا ۲۰ جولای به طور مداوم در شهر وین مشغول کار خواهند بود. برای استفاده هرچه بهتر و بیشتر از زمان فشارهایی وجود خواهد داشت. اما هیچ مهلتی تمدید نخواهد شد مگر تمام طرف ها توافق داشته باشند، و آمریکا و شرکای ما به هیچ تمدیدی صرفا برای طولانی تر کردن مذاکرات رضایت نخواهند داد. در زمان باقی مانده، ایران باید تمایلی واقعی را برای پاسخ دادن به نگرانی های مشروع جامعه بین الملل از خود نشان دهد.»

از لحاظ دیپلماتیک، هشدار کری را می توان یک رویکرد ملایم پیچیده در کلماتی سخت دانست. آمریکا و متحدانش به خوبی درک می کنند که نقش ایران در خاورمیانه و ورای آن تا چه اندازه حیاتی است، به خصوص با توجه به شرایط متزلزل در عراق. به همین دلیل منابع مطلع می گویند آمریکا و متحدانش اگر با درخواست ایران برای تمدید زمان روبرو شوند، با دقت گام بر می دارند.

 

البته بن بست فعلی همچنان پابرجا است: از یک سو ایران هنوز تاکید دارد که برای سوخت نیروگاه های خود اورانیوم غنی سازی می کند و خواهان پایان دادن به تحریم ها است. اما در سوی دیگر، غرب ایران را متهم به داشتن اهداف نظامی می کند و خواستار کاهش سطح غنی سازی است تا اطمینان یابد که این اورانیوم برای تولید بمب مورد استفاده قرار نخواهد گرفت. 

کاترین اشتون، مسئول ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حال حاضر هدایت تیم مذاکره کننده گروه 1+5 را به عهده دارد اما پیشرفت مذاکرات از نشست ژنو در نوامبر سال گذشته اندک بوده و نشست ماه می تقریبا بی نتیجه بود. بدیهی است که اختلافات در مورد میزان ظرفیت غنی سازی اورانیوم ایران همچنان پابرجا است.

هر دو طرف مذاکره به خوبی می دانند که نهایتا برای حفظ روند مذاکرات باید هزینه ای پرداخت شود و این در حالی است که در کنار مذاکرات هسته ای مسائل بسیاری هستند که می تواننند خطرساز باشند. اول از همه، برای هر دو طرف مهم است که مانع بدتر شدن شرایط در عراق و سوریه شوند و اقدامات فوری برای متوقف کردن روند جنگ داخلی در بغداد و دمشق و ممانعت از سرایت آن به دیگر بخش های منطقه صورت گیرد. 

تا به امروز دولت اوباما آشکارا اعلام کرده است که سربازان آمریکایی را به عراق اعزام نخواهد کرد و عزم راسخی دارد که نیروهای خود را در سال 2015 از افغانستان خارج خواهد کرد. براساس گزارش های منتشر شده مشاوران ایران شکاف های استراتژیک به جای مانده از خروج نیروهای آمریکایی را پر کرده اند.

و اگر نگاهی جامع تر داشته باشیم، گروه لبنانی حزب الله که طرفدار ایران است، در سوریه به طور کامل فعال است و به حفظ مشروعیت رژیم بشار اسد در مناطق تحت کنترلش کمک می کند. علاوه بر این، تمام این اتفاقات زیر گوش آمریکا رخ می دهد. بسیاری از ناظران در حال حاضر معتقدند که دولت آمریکا به نوعی در موقعیت «نمی توانیم بدون ایران کاری کنیم» قرار دارد.

به همین دلیل اصلا جای تعجب ندارد اگر ایران درخواست لغو تحریم های بیشتر یا تمدید زمان مذاکرات را به عنوان هزینه ماندن پشت میز مذاکرات مطرح کند.