ماجرای ضیافت شام ۵ نفره در جماران

صدای ایران - «مهم‌ترین عضو کابینه پس از آقای روحانی، آقای نهاوندیان است که در سه سال گذشته شخص دوم دولت بوده است. حیطه اختیارات آقای نهاوندیان در نهاد ریاست‌جمهوری ابتدا دارد اما انتها نه. این وضعیت پس از حاشیه‌سازی برای آقای فریدون تشدید شده و آقای نهاوندیان عملا به «مرد شماره دو» دولت تبدیل شده است.». جملات بالا سخنان دکتر عبدا... ناصری فعال سیاسی اصلاح‌طلب و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با «آرمان امروز» است. دکتر ناصری در این گفت‌وگو پرده از پشت پرده‌های دولت آقای روحانی برمی‌دارد و برای نخستین بار ماهیت واقعی تصمیم‌گیری در دولت تدبیر و امید را بازگو می‌کند. در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را از نظر می‌گذرانید.

آقای روحانی در سال۹۶ بسیار با تجربه‌تر از سال۹۲ عمل خواهدکرد و نسبت به واقعیات حاکمیت سیاسی و جامعه آگاهی بیشتری پیدا کرده است. از سوی دیگر حمایت اصلاح‌طلبان از آقای روحانی در سال۹۶ با حمایت در سال۹۲ تفاوت دارد و اصلاح‌طلبان به دنبال این هستند که با‌ سازو کار جدیدی از آقای روحانی در انتخابات حمایت کنند. بدون شک مهم‌ترین دستاورد دولت آقای روحانی توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی بوده که برخی معتقدند اگر برجام تنها دستاورد دولت آقای روحانی نیز باشد، کفایت می‌کند و می‌توان به دولت نمره قابل قبولی داد. با این وجود دولت آقای روحانی به دلیل به هم ریختگی تیم رسانه‌ای و سیاسی موفق نشد افکار عمومی را به خوبی با ماهیت برجام وپیامدهای آن آشنا کند. از سوی دیگر مخالفان دولت تا آنجا که می‌توانستند علیه برجام هجمه کردند و افکار عمومی را علیه آن ترغیب کردند. به همین دلیل آقای روحانی باید برای دوران پسا برجام مختصات فکری و سیاسی خاص این دوران را تعریف کند و براساس آن عملکرد دولت را برای مردم تشریح و تبیین کند. آقای روحانی باید در انتخابات۹۶ با یک سازمان دهی دقیق و منظم در انتخابات حضور پیدا کند. برخی عنوان می‌کنند ایشان نباید برای خود ستاد انتخاباتی تشکیل دهد. این در حالی است که به نظر من تشکیل ستاد برای آقای روحانی یک مساله ضروری و حیاتی است. ستادی که آقای روحانی تشکیل می‌دهد نیز نباید تنها به امور جاری و روزمره انتخاباتی بپردازد بلکه باید با یک سازوکار میدانی گسترده در پهنه جغرافیایی کشور دیدگاه‌های مردم مناطق مختلف کشور را نسبت به آقای روحانی مورد ارزیابی و سنجش دقیق قرار بدهد. برخی گمان می‌کنند همین که جریان اصلاحات و برخی از اصولگرایان از آقای روحانی در انتخابات حمایت کنند ایشان موفق خواهد شد دوباره به ریاست جهوری برسد. این در حالی است که سبد رای آقای روحانی کف خیابان‌های شهرهای مختلف کشور است که نیازمند کار میدانی و سازو کار دقیق وحساب شده است. یکی از اشتباهات دولت اول روحانی عدم تغییر و عدم توجه کافی به مدیران احمدی‌نژادی در دستگاه‌های اجرایی بود. آقای روحانی با علم به اینکه این افراد در ظاهر با دولت همراهی می‌کنند اما در باطن راه دیگری را در پیش می‌گیرند از تصمیم‌گیری کاربردی برای این افراد پرهیز کرد. نکته مهم اینجاست که این افراد به دلیل ارتباط مستقیم با مردم هر منطقه از تاثیرگذاری زیادی در جهت دهی افکار عمومی برخوردار هستند و به همین دلیل ممکن است پایگاه رای آقای روحانی را به صورت جدی تهدید کنند. آقای روحانی باید در زمینه تغییرات مدیریت استانی و همچنین مدیران شهری تصمیم جدی‌تری می‌گرفت که متاسفانه این اتفاق رخ نداد.

پس از برجام مخالفان دولت علیه برجام اقدامات وسیعی انجام دادند و کار را به جایی رساندند که برجام را نوعی خیانت به کشور تلقی کردند. از سوی دیگر با زیرکی تمام مسئولیت برجام را به گردن آقای روحانی انداختند تا پیامدهای منفی احتمالی برجام به پای آقای روحانی نوشته شود. این در حالی است که برجام یک تصمیم دولتی نبود بلکه یک تصمیم حاکمیتی بود که با نظر بزرگان اتخاذ شده بود. با این وجود تیم رسانه‌ای دولت برای تببین و تشریح دستاوردهای برجام که یک مساله کاملا پیچیده بود هیچ‌گونه‌ سازو کار مدون و حساب شده‌ای تدوین نکرد. قبل از امضای برجام همه می‌دانستند که تحریم‌های ایران وضعیت پیچیده‌ای دارد و در نتیجه برداشته شدن تحریم‌ها نیز به سادگی رخ نخواهد داد و شکل پچیده‌ای خواهد داشت. به همین دلیل تیم رسانه‌ای دولت باید برای افکار عمومی این مساله را تبیین می‌کرد که برجام به عنوان یک مساله پیچیده نمی‌تواند دارای تاثیرگذاری کوتاه‌مدت در زندگی مردم باشد بلکه نیازمند گذشت زمان برای تحقق مفاد مورد توافق است. این در حالی است که پس از برجام افکار عمومی گمان می‌کرد با برداشته شدن تحریم‌ها به یک باره وضعیت اقتصادی و معیشت مردم بهبود پیدا می‌کند. در این بزنگاه حساس و حیاتی تیم رسانه‌ای دولت باید به این مساله ورود می‌کرد وهدایت افکار عمومی را به دست می‌گرفت. این در حالی است که در این شرایط تیم رسانه‌ای دولت عملکرد ضعیفی از خود نشان داد و با تعلل اجازه داد مخالفان دولت تفسیر‌های نادرستی از برجام به مردم ارائه بدهند.

رویکرد کلی دولت در این زمینه دارای اشکال است. آقای روحانی و اعضای دولت این نکته را فراموش کرده‌اند که اقناع افکار عمومی در زمینه عملکرد دولت از خود عملکرد دولت مهم‌تر است. البته منظور من از تیم رسانه‌ای دولت همه ارگان‌های رسانه‌ای دولت اعم از معاونت اطلاع‌رسانی دولت، روزنامه رسمی دولت، خبرگزاری رسمی دولت، حوزه سخنگویی دولت و همچنین تعامل دوطرفه با رسانه ملی است. از سوی دیگر سخنگوی دولت احساس می‌کند که تنها باید مصوبات و اقدامات دولت را به مردم اعلام کند. این در حالی است که در بسیاری از دولت‌های جهان حوزه سخنگویی وضعیت کاملا مستقلی نسبت به دولت دارد و درباره مسائل مهم کشور و جهان موضع رسمی دولت را بیان می‌کند. این تجربه حتی در دولت دوم اصلاحات اجرا شد و سخنگویی دولت فارغ از هرگونه مقام اجرایی به یک بخش مستقل تبدیل شد. به نظر من یکی از مسائلی که باعث شده به اصطلاح«فحش خور دولت ملس باشد» و مخالفان دولت را تحت فشار قرار دهند ضعف تیم رسانه‌ای دولت بوده است.

همه دولت‌های جهان در زمینه‌های مختلف دارای اتاق فکر هستند و از این اتاق فکرها در جهت مدیریت بهتر امور استفاده می‌کنند. با این وجود دولت آقای روحانی فاقد اتاق فکر منسجم است و به همین دلیل با مشکلات زیادتری مواجه شده است. نکته دیگر اینکه آقای روحانی برخلاف رئیس دولت اصلاحات که همه تصمیمات مهم را به صورت جمعی می‌گرفت برخی از تصمیمات را به صورت فردی و بدون استفاده از خرد جمعی می‌گیرد. از سوی دیگر آقای روحانی به دلیل ضعف تیم رسانه‌ای در دولت تنهاست. در دولت اصلاحات حوزه سخنگویی دولت تلاش می‌کرد رئیس‌جمهوری را از تنهایی دربیاورد و در مسائل مختلف ورود پیدا می‌کرد و با وزیر یا مسئول مربوطه به صورت مجزا تعامل برقرار می‌کرد. این در حالی است که در دولت آقای روحانی اغلب اعضای کابینه و از جمله آقای ظریف که قهرمان برجام است خود را از عرصه اطلاع‌رسانی کنار کشیده‌اند.

به نظر من مهم‌ترین عضو کابینه آقای روحانی، آقای نهاوندیان است که در سه سال گذشته شخص دوم دولت بوده است. حیطه اختیارات آقای نهاوندیان به اندازه‌ای در نهاد ریاست‌جمهوری زیاد شده که باید وی را معاون اول دانست. این وضعیت پس از حاشیه سازی برای آقای فریدون تشدید شده و آقای نهاوندیان عملا به «مرد شماره دو» دولت تبدیل شده است. از سوی دیگر آقای نهاوندیان به عنوان یک اصولگرا گفتمان موازی دولت را در پاستور رهبری می‌کند. دلیل اصلی این مساله نیز اهمیت رئیس دفتری ریاست‌جمهوری در امور روزمره دولت است. در قدیم نیز حاجبان و ملازمان حاکمان از نفوذ زیادی در بین دستگاه حاکمه برخودار بودند و به همین دلیل تاثیرگذاری زیادی در سرنوشت جامعه داشتند. در شرایط کنونی آقای نهاوندیان با عملکرد خود حیطه اختیارات برخی افراد را کاهش داده است. در طول سه سال گذشته اصلاح‌طلبان بارها درخواست دیدار با آقای روحانی را داشته‌اند که در این زمینه با مانعی به نام آقای نهاوندیان به عنوان رئیس دفتر رئیس‌جمهور برخورد کرده‌اند. آقای نهاوندیان به دلیل تجربه بسیار زیادی که در امور تشکیلاتی و سازماندهی دارد و در این زمینه قوی عمل می‌کند موفق شده از نفوذ گسترده‌ای در نهاد ریاست‌جمهوری برخوردار شود. نکته مهم در این زمینه این است که آقای نهاوندیان به عنوان یک اصولگرا گفتمانی را در دولت رهبری می‌کند که با گفتمان اصلی دولت مطابقت ندارد و یک گفتمان موازی در مقابل گفتمان اصلی دولت که امتزاج اعتدال و اصلاح‌طلبی است به شمار می‌رود. در طول سه سال گذشته یکی از انتقادات جدی که به آقای روحانی وارد می‌شد مربوط این قسمت بود. یکی از دغدغه‌های اصلی حامیان آقای روحانی فضای باز سیاسی بود و به همین دلیل انتخاب آقای رحمانی فضلی برای بسیاری از حامیان آقای روحانی جای سوال و تردید جدی داشت. در همان مقطعی که آقای روحانی به تازگی آقای رحمانی فضلی را به عنوان وزیر کشور به مجلس معرفی کرده بود یک ضیافت شام در منزل یکی از بزرگان کشور در جماران با حضور آیت ا...‌هاشمی، آیت ا... سید حسن خمینی، آقای ناطق نوری، رئیس دولت اصلاحات و آقای روحانی برگزار می‌شود. در این جلسه هر چهار نفری که به جز آقای روحانی در جلسه حضور داشتند به آقای روحانی تاکید می‌کنند که با چانه‌زنی با رهبر معظم انقلاب فرد دیگری را معرفی کند. از دو نفر یعنی آقای محمد شریعتمداری و همچنین محمد فروزنده به عنوان جایگزین نام برده شده بود. آقای روحانی نیز در این جلسه به صورت تلویحی نظر جمع را می‌پذیرد اما در واقعیت از این تغییر اجتناب می‌کند. آقای روحانی به صورت تعمدی لیست اعضای دولت را از همه مخفی کرده بود و برای اینکه کسی متوجه نشود در یک اقدام غیرمنتظره در روز تحلیف لیست را از جیب خود بیرون آورده و به آقای لاریجانی به عنوان رئیس مجلس تحویل داد.

آقای نهاوندیان یک چهره اصولگراست و به همین دلیل دغدغه اصلاح‌طلبی به سبک اصلاح طلبان را ندارد. ایشان در طول سه سال گذشته بارها مانع از دیدار اصلاح‌طلبان با آقای روحانی شده است. اصلاح‌طلبان نیز مجبور می‌شوند بیشتر دغدغه‌های خود را از طریق آقای جهانگیری به عنوان معاون اول رئیس‌جمهور به آقای روحانی منتقل کنند. ساختار نهاد ریاست‌جمهوری با ساختار مورد نظر اصلاح‌طلبان و آقای روحانی منافات دارد و به همین دلیل آقای روحانی باید در این زمینه راه‌حل جدیدی انتخاب کند. آقای نهاوندیان یک چهره اصولگرا هستند و به همین دلیل در لحظات حساس که منافع اصولگرایان و اصلاح‌طلبان به هم گره می‌خورد به صورت طبیعی به سمت اصولگرایان تمایل پیدا می‌کند. نکته دیگر اینکه آقای عطریانفر در گفت‌وگو با روزنامه آرمان امروز عنوان کرده بود که در سال ۹۲ اصلاح‌طلبان تحت هر شرایطی آقای روحانی را برآقای عارف ترجیح می‌دادند. این در حالی است که اصلا اینچنین نبود. اصلاح‌طلبان در لحطات آخر برای تصمیم‌گیری که کدام کاندیدا به سود کاندیدای دیگر کناره‌گیری کند یک نظر سنجی در یازده استان برگزار کردند که این نظر سنجی‌ها نشان داد که آقای روحانی از شانس بیشتری نسبت به آقای عارف در انتخابات برخوردار است. بدون شک اگر آقای عارف در این نظر سنجی‌ها وضعیت بهتری پیدا می‌کرد گزینه اول اصلاح‌طلبان برای ریاست‌جمهوری آقای عارف بود.

اگر آقای روحانی قصد دارد برخی از نیروهای خود را در دولت دوم نیز حفظ کند باید «ناز» آنها را بخرد. بسیاری از مدیران دولت آقای روحانی با توجه به وضعیت کشور در سه سال گذشته از نظر منابع مالی حاضر نیستند دوباره در دولت حضور داشته باشند و آقای روحانی را همراهی کنند. به همین دلیل اگر آقای روحانی قصد داشته باشد از این افراد استفاده کند باید شرایط جدیدی را به این افراد پیشنهاد کند.

بنده بعید می‌دانم چنین اتفاقی رخ بدهد و آقای فریدون در دولت آینده حضور داشته باشند. بدون شک آقای روحانی پس از برجام با دو چالش جدی مواجه بوده است. نخست ماجرای فیش‌های حقوقی بوده که مدت‌ها وقت و انرژی دولت را به خود معطوف کرد و دوم حاشیه‌هایی است که برای آقای فریدون در نهاد ریاست‌جمهوری به وجود آمد که آقای روحانی را با چالش‌ مواجه کرد.

اگر آقای روحانی آقای جهانگیری را به هر دلیلی از دست بدهد با ضایعه بسیار بزرگ و اسفناکی مواجه خواهد شد. آقای جهانگیری شخصیت بسیار ارزشمندی است که یکی از استوانه‌های اصلی دولت به شمار می‌رود. از سوی دیگر آقای نجفی نیز دارای شخصیت ارزشمندی است که می‌تواند کمک بیشتری به دولت آقای روحانی در آینده کند.

آقای نهاوندیان سهم رئیس مجلس در دولت است. در نتیجه اگر آقای روحانی قصد داشته باشد تعامل خود را با آقای لاریجانی همچنان حفظ کند باید آقای نهاوندیان را در کابینه خود حفظ کند. البته ممکن است ایشان دوباره آقای نهاوندیان را به ریاست دفتر خود انتخاب نکند بلکه یکی از وزراتخانه‌ها را به ایشان بسپارد.