چشم اندازهای تحول در سیاست منطقه ای آنکارا

متن پیش رو در ایرنا منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست

صدای ایران - سفر دیروز رییس جمهوری ترکیه به روسیه برای بسیاری از ناظران نمودی برجسته از دگرگونی هایی آشکار در سیاست خارجی ترکیه به ویژه در منطقه خاورمیانه است؛ رخدادی که می تواند پیامدهایی ملموس در تحولات منطقه از جمله در بحران سوریه برجای گذارد.

«رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری ترکیه روز سه شنبه نوزدهم مردادماه، یعنی حدود هشت ماه پس از اینکه جنگنده های این کشور با سرنگونی جنگنده سوخو 24 روسیه سبب ساز تیرگی روابط 2 کشور شدند، به دیدار «ولادیمیر پوتین» همتای روس خود رفت. در این دیدار که در شهر «سن پترزبورگ» صورت گرفت، پوتین و اردوغان بر احیای روابط و همکاری ها اقتصادی و بازرگانی تاکید کردند.

روابط روسیه و ترکیه پس از سرنگونی جنگنده روسی به شدت تیره شد. در پی این رخداد، پوتین روابط بازرگانی روسیه به ویژه در بخش کشاورزی و روابط گردشگری با ترکیه را قطع کرد. این مساله باعث کاهش چندمیلیارد دلاری حجم روابط تجاری ترکیه و روسیه و تشدید رقابت های سیاسی- اقتصادی 2 کشور شد.

با گذشت ماه ها از این حادثه، سیر تحولات منطقه ای و تحولات داخلی ترکیه موجب فراهم شدن زمینه های رفع تنش و نزدیکی دوباره آنکارا و مسکو شد. در این زمینه، هفتم تیرماه اردوغان با ارسال نامه ای به پوتین، به صورت رسمی از روسیه به دلیل سرنگونی جنگنده این کشور و کشته شدن خلبان آن عذرخواهی کرد. 2 روز پس از ارسال این نامه، پوتین در تماسی تلفنی با اردوغان درباره از سرگیری روابط دوجانبه صحبت کرد. پس از این تماس تلفنی بود که رییس جمهوری روسیه اعلام کرد تحریم های کشاورزی و گردشگری علیه ترکیه را لغو خواهد کرد.

به این ترتیب، زمینه های از سرگیری روابط روسیه و ترکیه فراهم و با شرکت وزیر امور خارجه ترکیه در اجلاس سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه در شهر «سوچی» روسیه، چشم انداز بهبود روابط دوجانبه تقویت شد و شرایط برای دیدار رییسان جمهوری 2 کشور به وجود آمد.

به باور برخی تحلیلگران، عذرخواهی اردوغان از پوتین یک رخداد غیرمنتظره بود که دلیل آن را در دگرگونی های سیاست خارجی ترکیه به ویژه در منطقه خاورمیانه و مناسبات آنکارا با غرب باید جست. 2 روز پس از این عذرخواهی بود که ترکیه روابطش را با رژیم صهیونیستی پس از 6 سال به شکل رسمی از سر گرفت؛ رخدادی که نشان داد آنکارا به دنبال به حداکثر رساندن مناسبات منطقه ای برای برونرفت از چالش های پیش روی سیاست خارجی ترکیه است.

آنکارا در شرایطی به دگرگونی های یاد شده تن داد که سیاست های منطقه ای اش نتوانست اهداف مورد نظر دولتمردان ترک را تامین کند و به جز قطر و عربستان سعودی، کشور همسویی را در مسایل منطقه ای برای ترکیه باقی نگذاشت. علاوه بر این، سیاست فشار بر اتحادیه اروپا نیز نتوانست امیدهای ترکیه برای پیوستن به این اتحادیه را به واقعیت تبدیل کند.

این ها در حالی است که داعش نیز طی ماه های گذشته دست به چند عملیات تروریستی در ترکیه زد. حمله های داعش نشان داد که ترکیه تا چه اندازه در برابر تهدید جریان های تکفیری آسیب پذیر است و پیامدهای بحران سوریه می تواند دامن این کشور را نیز بگیرد.

از سوی دیگر، حمایت های نظامی روسیه از دولت دمشق سبب ساز پیشروی ارتش سوریه و نیروهای مقاومت به ویژه در منطقه حلب شده و مسیرهای ارتباطی نیروهای تکفیری با مرزهای ترکیه را قطع کرده است. تسلط ارتش سوریه بر مناطق پیرامون حلب و محاصره این شهر سیاست های ترکیه در سوریه را با چالش های جدی مواجه کرده است.

پشتیبانی روسیه از کردهای سوریه و اعطای مجوز تاسیس دفتر به آنان در مسکو نیز به دلیل حساسیت بالای آنکارا در زمینه مساله کردها، به معنای افزایش هزینه های درگیری ها ترکیه در تحولات سوریه است.

در این میان، کودتای نافرجام ماه گذشته در ترکیه تاثیر تعیین کننده ای بر اقبال ترکیه به روسیه داشت. این کودتا نشان داد ترکیه از درون با چالش های بسیاری مواجه است که برخی از این چالش ها به سیاست های منطقه ای این کشور و نیز نارضایتی بخشی از بدنه ارتش از این سیاست ها باز می گردد.

در این ارتباط، تماس تلفنی پوتین با اردوغان در نخستین ساعت های پس از کودتا و اعلام پشتیبانی از دولت قانونی ترکیه نیز بر اراده اردوغان برای بهبود روابط با روسیه تاثیر گذار بود. اهمیت این مساله زمانی بیشتر به چشم می آید که شاهد بودیم در تحولات پس از کودتا، آمریکا و کشورهای اروپایی از دستگیری های گسترده مخالفان ابراز نارضایتی کردند و خواستار تجدید نظر اردوغان در سیاست های داخلی شدند؛ رویکردی که سبب رنجش اردوغان از دولتمردان غربی شد و بر تمایل وی به سمت روسیه افزود.

بنابراین، سفر اردوغان به روسیه را می توان به منزله گشایش فصل تازه ای در سیاست های منطقه ای ترکیه ارزیابی کرد که تا حد زیادی ناشی از فشارهای محیط داخلی و خارجی بر دولت آنکارا بود. در ادامه روند دگرگونی های سیاست خارجی ترکیه، برخی ناظران کاهش واگرایی منافع ترکیه با بازیگران رقیب در تحولات سوریه به ویژه روسیه و ایران و نیز ایجاد شکاف هایی بین آنکارا و برخی متحدان منطقه ای و غربی ترکیه را محتمل می شمرند.