تاثیر برجام بر گسترش مناسبات ایران-روسیه

به گزارش صدای ایران - روزنامه اصلاح طلب شرق نوشت: اندیشکده واشنگتن گزارشی در رابطه با ایران و روسیه با عنوان «روسیه دیگر آن همکاری مطلوب را در رابطه با توافق هسته ای ایران ندارد» منتشر کرده است؛ این امکان و احتمال وجود دارد که این اندیشکده به قصد تحریک و ادراک‌سازی و ایجاد فاصله در محیط ایران و روسیه و همچنین افزایش شکاف میان شیعیان و اهل سنت اقدام به تهیه این گزارش کرده باشد. مشرق صرفا جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

این گزارش معتقد است که روسیه در جریان توافق هسته‌ای با ایران نهایتا با آمریکا همراه شد، اما در فضای پسابرجام با بهره بردن از موقعیت، روابط خود با ایران را به بهترین سطح رساند و در عین حال خود را به عنوان عامل توازن علیه غرب در منطقه حاکم کرد.

این اندیشکده در گزارشی در آستانه سالگرد برجام نوشت: سال گذشته در روز 14 جولای بود که «ولادیمیر پوتین» -رییس جمهور روسیه- طی صدور بیانیه‌ای رسما اظهار داشت: «امروز جامعه بین‌المللی نفس راحتی کشید». وی، در آن زمان حصول این توافق را ستود و بر نقش تیم مذاکره روس‌ها و تیم مشاوران هسته‌ای آنها در روند چشمگیر و بهبود مذاکرات تاکید کرد. روس‌ها آنقدر مصر بر نقش چشمگیر خود در حصول برجام بودند که روز پس از توافق، وزیر خارجه این کشور در توئیتر خود آورد: «این توافق مرهون رویکرد مدبرانه پرزیدنت پوتین بود».

اندیشکده واشنگتن در ادامه آورد: «آمریکایی‌ها به نقش روس‌ها در مذاکره به چشم جرقه‌ای در بهبود روابط خصمانه دو کشور نگاه می‌کردند، اما پوتین پیوسته در مراحل مختلف مذاکرات به شرط تامین منافعش از سمت غرب، حاضر به همکاری بود. وقتی هم که قبول کرد که با اعمال تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران موافقت کند، این شرط را گذاشت که برخی منافعش همچون رفع تحریم‌های تسلیحاتی تامین گردد. در واقع، روس‌ها به این جهت با توافق هسته‌ای موافقت کردند که منافع آنها در بسیاری از زمینه‌ها تامین شود بالاخص در زمینه اهداف ژئواستراتژیک آنها علیه نفوذ غرب در غرب آسیا (خاورمیانه). همان‌طور که ژنرال «لیود آستین» -فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا- یک بار در جلسه سنا گفت: «اتحاد روزافزون بین ایران و روسیه را باید با نگاهی موشکافانه‌تر دنبال کرد».

منافع سیاسی، اقتصادی و امنیتی

اندیشکده آمریکایی افزود: روس‌ها که پیوسته از تحریم هسته‌ای علیه ایران به دلیل محدود شدن تجارت با این کشور رنج می‌بردند، پس از برجام سیل شرکت‌های خود را به سوی ایران روانه کرده‌اند. خیزش اقتصادی روسیه به سوی ایران گرچه کند، اما بسیار اثرگذار است. ماه گذشته بود که "تاس" خبرگزاری دولتی روسیه اعلام کرد که «سرگئی استوچاک» وزیر دارایی این کشور اعلام کرده که در صورت رضایت هیئت دولت، 2 فقره وام 2.5 میلیارد دلاری در اختیار ایران قرار خواهد داد. یکی دیگر از جراید روسی هم خبر از میزبانی یک نشست با نام «ایران-روسیه: گفتگوی استراتژیک قدرت‌های بزرگ» در ماه آگوست داد.

علاوه بر این، همکاری‌های دیپلماتیک بین دو کشور به طرز قابل توجهی پیشرفت یافته است، بخصوص در زمینه همکاری در سوریه. در سال 2015، مقامات ارشد دو کشور بارها و بارها جلسات متعدد و تماس‌های تلفنی داشتند. حسین دهقان -وزیر دفاع ایران- در ماه آوریل در «پنجمین کنفرانس امنیت بین‌المللی» در مسکو شرکت کرد و همگام با همتای روس خود «سرگئی شویگو» اعلام کرد که هر دو کشور تلاش در بهبود روزافزون روابط دفاعی دارند. شویگو، دو بار به ایران سفر کرده که اولی مربوط به ژانویه 2015 است (پس از 15 سال) و دومی مربوط به ماه گذشته.

فروش سلاح‌های پیشرفته

اندیشکده واشنگتن نوشت: در اوریل 2016، در پی حصول برجام، روسیه موفق شد که تحریم اعمال شده بر فروش سامانه اس 300 به ارزش 800 میلیون دلار را کنار بگذارد. اکنون، طبق ادعای مقامات روسی و ایرانی اولین سری اس 300 در ماه آوریل وارد ایران شد و روس‌ها متعهد شده‌اند که تا پایان سال سفارش مورد نظر را ارسال کنند. روسیه توانسته در سال‌های اخیر با اتکا بر سامانه‌های اس 300 و اس 400 حریم هوایی خود را بسیار قدرت ببخشد و سرگئی لاوروف -وزیر خارجه روسیه- در آوریل 2015 اعلام کرد که با واگذاری اس 300 به ایران، تهدیدی برای دیگران به‌خصوص اسراییل نخواهد بود. یک سال بعد، یکی از نمایندگان مجلس آمریکا به نام «استیو چابوت» در نامه‌ای به کاخ سفید این سوال را مطرح کرد که چرا آمریکا مانع از انتقال اس 300 به ایران نمی‌شود. وی در مقاله‌ای در «واشنگتن فری بیکن» به این تاکید کرد که اس 300 قدرت تهاجمی ایران را بالا می‌برد و این امر موجب ایجاد موانع جدی بر سر راه مقابله آمریکا با تهدید هسته‌ای ایران می‌شود. به هر حال، نوع قطعنامه‌های سازمان ملل در مورد ایران به گونه‌ای است که سیستم دفاع هوایی این کشور را محدود نمی‌کند و لذا اعمال هر گونه تحریمی در این مورد بسیار مکانیزم پیچیده‌ای دارد.

ایران اخیرا در پی دیدار دهقان از مسکو ابراز علاقه‌مندی خود را با اختصاص 8 میلیارد دلار به خرید تسلیحات و تجهیزات جدید از روسیه ابراز داشته و طبق ادعای مسکو تایمز به شدت خواستار جنگنده چند منظوره سوخو 30 است. این گسترش روابط و حصول توافقات آتی در زمینه فروش تسلیحات و تجهیزات را می‌توان از از دستاوردهای برجام برای روسیه دانست.

ملاحظات ژئواستراتژیک وسیع‌تر

اندیشکده آمریکایی نوشت: اولویت اصلی پوتین حفظ کردن روسیه در جایگاه عامل توازن علیه غرب است که نقش کلیدی در تصمیمات بین‌المللی ایفا می‌کند. در چارچوب این نگاه، یک ایران حامی غرب به شدت برای روسیه خطرناک است. همان‌طور که «گئورگی میرسکی» تحلیل‌گر روس در آوریل 2016 اظهار داشت: «من چند سال پیش از زبان یکی از مقامات وزارت کشور شنیدم که گفت ایران حامی آمریکا از ایران هسته‌ای هم برای ما خطرناک‌تر است».

این گزارش ادامه داد: برجام را می‌توان در این چارچوب محاسبه تفسیر کرد؛ اولا، ایران را با توجه به تداوم مناقشات غرب آسیا (خاورمیانه) قدرتمندتر می‌سازد و البته روسیه هم از این مناقشات سود می‌یابد. از آنجایی که توافق هسته‌ای بخش قابل توجهی از تحریم‌های سازمان ملل را رفع کرد، روسیه و ایران آزادانه در سوریه به همکاری گسترده می‌پردازند. چنین تفکری نیازمند اتحادی است بین این دو، که در آن تمامی اختلافات تاریخی گذشته کنار گذاشته شود. زمانی که روسیه در ماه نوامبر 2015 وارد کارزار سوریه شد، «استیون بلنک» از شورای سیاست خارجی آمریکا ورود این کشور را این‌گونه تفسیر کرد که پوتین در پی خلق یک ائتلاف بزرگ شیعی در منطقه است تا بدین وسیله آمریکا و غرب را محبور کند که روسیه را به عنوان یک قدرت بزرگ به رسمیت بشناسند. حمایت پوتین از اسد و مابقی حرکات و اعمال او در قبال غرب آسیا (خاورمیانه) به وضوح حاکی از آن است که با اینکه روسیه دارای جمعیت بیشتر سنی در مقابل شیعه است، اما وی خواهان شکل‌گیری حلقه بزرگ شیعه در منطقه است.

پوتین، در ماه گذشته درخواست عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای را داد؛ تهران نیز با تمایل خود برای ورود به اتحادیه اروسیایی که روسیه به عنوان رقیب اصلی اتحادیه اروپا آن را علم کرده، اعلام داشته است. روسیه، خواستار روابط با ایران بالاتر از هر سطح روابط با کشورهای عرب است و به ادعا و اعتراف تحلیلگران خاورمیانه و مقامات مسکو، ایران بهترین شریک روسیه برای مقابله با افراطی‌گری سنی است.

اندیشکده واشنگتن در پایان نوشت: چیزی که کاملا مشخص جلوه می‌کند، این است که برجام اجازه داد تا روابط ایران و روسیه در چندین حوزه گسترده شود. فروش سلاح و تجهیزات نظامی از سوی روسیه به ایران موجب بوجود آمدن نگرانی‌هایی در مورد امنیت بین‌المللی و نگرانی‌هایی در مورد اهداف غرب در غرب آسیا (خاورمیانه) شده است. هر چند که دو کشور دارای خصومت تاریخی باشند، اما اکنون ایران برای پوتین حکم یک ابزار جهت ایجاد شکاف در صفوف غربی‌ها و مخالفت با سیاست‌های غرب در غرب آسیا (خاورمیانه) را دارد و تمامی سنگ‌نشانه‌های این راه به آرزوی «قدرت بزرگ» برای روسیه ختم می‌شود. دستیابی به این آرزو، هدف اول پوتین است و ایران می‌تواند او را به این هدف برساند.