زیبا کلام: شکست جنبش مشروطه را قبول ندارم

نشست «جنبش مشروطه شکست یا انحراف» عصر امروز در محل ساختمان حزب اراده ملت ایران (حاما) با حضور صادق زیباکلام و احمد حکیمی پور برگزار شد.

صدای ایران - به گزارش ایسنا، صادق زیباکلام در این نشست که به مناسبت سالروز صدور فرمان مشروطیت برگزار شد، با بیان اینکه هیچ پدیده‌ای مثل مشروطه تاریخ ایران را تحت تأثیر خود قرار نداده است، اظهار کرد: من همواره به دلیل علاقه‌ام نسبت به جنبش مشروطه از آن دفاع کرده‌ام اما در تاریخ، مشروطه را جنبشی ناموفق می‌دانم. در روایتی گفته می‌شود که عده‌ای بدکار مشروطه را به انحراف کشاندند و همین که این جنبش به ایجاد سلسله پهلوی منجر شد، خودش به معنای شکست و انحراف مشروطه است و در نتیجه نیاز به تحلیل بیشتری در این زمینه وجود ندارد.

وی افزود: در برخی تحلیل‌ها نیز گفته می‌شود چون جنبش مشروطه یک تقلید صرف و شتابزده از نظام لیبرالیستی و پارلمان‌تاریستی غرب بوده است بدون آنکه پیش‌زمینه‌های لازمش در ایران فراهم شود شکست خورده است.

این استاد دانشگاه تهران در ادامه به سایر دلایل شکست جنبش مشروطه در دیدگاه برخی تحلیلگران اشاره کرد و گفت: ما در ایران خواستیم که یک شبه ره صدساله را برویم و از آغاز نهضت مشروطه تا صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه و از آغاز تحصن کبیر در قم و باغ سفارت بریتانیا تا موافقت شاه قاجار با مشروطیت، حدود یک ماه زمان صرف شده است و در این مدت کوتاه هیچ‌کدام از زیرساخت‌های فکری و فرهنگی لازم در کشورمان تحقق پیدا نکرده است. پس این نیز یکی از دلایل شکست جنبش مشروطه است و این یک انتظار واهی بود که این جنبش در نهایت به پیروزی برسد.

زیباکلام افزود: دلیل دیگر شکست جنبش مشروطه از دیدگاه تحلیل‌گران به اختلاف میان مشروطه‌خواهان، پیوستن عده‌ای از قاجاریان به این نهضت برای نفاق و سودجویی، پشت کردن حکومت انگلستان به این نهضت و  در نهایت قلع و قمع مشروطه‌خواهان با کمک روسیه تزاری از دیگر دلایل شکست این جنبش از دیدگاه برخی تاریخ‌نگاران به شمار می‌آید.

این پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اصلی‌ترین دلیلی که در دوران پس از پیروزی انقلاب برای شکست مشروطه مطرح شده است، اظهار کرد: اصلی‌ترین دلیلی که پس از انقلاب در توضیح و دلیل شکست انقلاب مشروطیت مطرح شد این است که مشروطه، مشروعه بود و مردم به تبعیت از روحانیت به صحنه آمده بودند و وقتی این جنبش به انحراف کشیده شد،  شیخ فضل‌الله نوری زودتر از همه‌ متوجه این انحراف بوده و در ادامه با کناره‌گیری روحانیون از این جنبش مردم نیز دلسرد شدند و دور به دست سکولارها، فراماسون‌ها و لیبرال‌ها افتاد و نهایتاً منجر به تشکیل سلسله پهلوی شد.

زیباکلام با تأکید بر اینکه هیچ کدام از دلایل مطرح شده را برای قبول شکست یا انحراف جنبش مشروطه نمی‌پذیرد اظهار کرد: من اساساً نه شکست و نه انحراف جنبش مشروطه را قبول ندارم و معتقدم مشروطه نه تنها شکست نخورد یا به انحراف کشیده نشد بلکه ما امروز هرچه داریم از جنبش مشروطه است.

وی ادامه داد: اگر پوسته‌ی نظام جمهوری اسلامی را خراش دهیم و به پایه‌های اساسی که این نظام بر آن استوار شده توجه کنیم می‌بینیم که اصولی چون اصل تفکیک قوا، برگزاری انتخابات، محدود شدن قدرت حاکمان در قانون و غیره همه از جنبش مشروطه نشأت می‌گیرد و هیچ‌کدام مربوط به حوزه علمیه و روایت معصومین یا کتاب‌های حدیث نیست.

نویسنده کتاب ما چگونه ما شدیم ادامه داد: پذیرفتن آزادی بیان و آزادی عقیده در قانون اساسی امروز ما از همان جنبش مشروطه وام گرفته شده است و می‌توان گفت تقریباً هیچ چیزی در نظام جمهوری اسلامی مال خودش نیست و عاریت گرفته شده از مفاهیم مربوط به انقلاب مشروطیت است.

زیباکلام با طرح این پرسش که روح و جان مشروطه چیست اظهار کرد: روح و جان مشروطه اساساً در این جمله نهفته است که قوای مملکت ناشی از ملت است و این یعنی کنار گذاشتن بیش از 1400 سال فلسفه سیاسی که در ایران حاکم بوده است و در آن ملت نه تنها کاره‌ای نبود بلکه قدرتی هم در برابر حاکمان نداشت و اساساً حکومت‌ها قبل از انقلاب مشروطه با ضرب شمشیر به قدرت رسیده و آن را حفظ می‌کردند.

وی ادامه داد: طرح این پرسش که مردم حکومت را می‌خواهند یا نه به جنبش مشروطه باز می‌گردد و پیش از آن چنین چیزی مطرح نبود و در نهایت می‌توان گفت نشانه زنده بودن جنبش مشروطه در این است که امروز قدرت حکومت محدود به قانون اساسی است.

زیباکلام همچنین با اشاره به این نکته که مشروطه نتوانست حکومت مقتدر و محدود به چارچوب قانون ایجاد کند اظهار کرد: این جمله درست است که مشروطه نتوانست حکومتی مقتدر با ساختار سیاسی محدود به قانون ایجاد کند و این یک واقعیت است.

وی با اشاره به مستندات تاریخی از قدرت اندک مجالس پس از مشروطه در مقابل پادشاهان وقت اظهار کرد: مشروطه به دنبال پدید آوردن مجلسی بود که ارکان قدرت در برابرش پاسخگو باشد اما این مهم تحقق پیدا نکرد و به همین دلیل می‌توان گفت که جنبش مشروطه در این بخش از آرمان‌هایش موفق نشده است، اما جنبش مشروطه از این جهت که توانسته است صدر تا ذیل قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برآمده از آرمان‌های مشروطیت است نمی‌توان گفت که جنبش مشروطیت کاملاً شکست خورده است.

زیباکلام تأکید کرد: من نمی‌توانم بگویم جنبش مشروطه شکست خورده آن هم در شرایطی که وقتی به تاریخ چندهزار ساله حکومت در ایران نگاه می‌کنیم می‌بینیم همواره از دیدگاه مردم حکومت‌ها مشروعیت‌شان را از آسمان‌ها می‌گرفتند اما امروز از صندوق وزارت کشور مشروعیت خود را دریافت می‌کنند.

این پژوهشگر تاریخ معاصر ایران ادامه داد: این نکته که مشروعیت حکومت از رأی مردم است امروز در جامعه‌ای مطرح می‌شود که پیش از آن سلطان، سایه‌ی خدا بود و این اعتقاد را هم بیگانگان بر مردم ایران تحمیل نکرده بودند بلکه این دیدگاه همواره در تاریخ ایران پیش از مشروطیت وجود داشته است.

زیباکلام در پایان در پاسخ به پرسش یکی از حضار مبنی بر وجود اختلافات میان مشروطیت با دین اسلام اظهار کرد: نه در قانون مشروطه و نه در متمم این قانون و حتی نه در مصوبات مجلس اول مشروطه حتی یک جمله هم پیدا نمی‌شود که خلاف شرع باشد. البته درست است که مشروطه از دامن شریعت برنخواسته است اما هیچ نقطه‌ای در آن وجود ندارد که خلاف شرع بوده باشد.