از قهوه‌خانه زری خانوم تا مرحوم دوشلواره

یک نوع از تئاتر در تهران روی صحنه می‌رود که به تئاتر آزاد معروف شده است. نوعی تئاتر خصوصی،‌ مستقل و مردمی که بر پایه فروش بلیت و استقبال عمومی هزینه‌های رایج خود را تأمین می‌کند و سبکی مشابه نمایش‌های تخت حوضی دارد که بخشی از دیالوگ های آن بداهه است و در بسیاری جاها از خط قرمزهای معمول آثار نمایشی عبور می کند.
کد خبر: ۱۱۹۲۶۸
تاریخ انتشار: ۱۳ مرداد ۱۳۹۵ - ۱۴:۵۶
یک نوع از تئاتر در تهران روی صحنه می‌رود که به تئاتر آزاد معروف شده است. نوعی تئاتر خصوصی،‌ مستقل و مردمی که بر پایه فروش بلیت و استقبال عمومی هزینه‌های رایج خود را تأمین می‌کند و سبکی مشابه نمایش‌های تخت حوضی دارد که بخشی از دیالوگ های آن بداهه است و در بسیاری جاها از خط قرمزهای معمول آثار نمایشی عبور می کند.

به گزارش صدای ایران، نمایش کمدی موزیکال... 40 درصد تخفیف...هر شب قرعه کشی و اهداء جوایز ارزنده...این‌ها بخشی از تبلیغات گسترده تئاترهای آزاد است که بر برگه های کوچکی چاپ شده و در دستان رهگذران جای می‌گیرد.  بازیگران با قیافه‌هایی خندان کنار نام تئاتر جای گرفته اند و گاه عکسی از کارگردان هم کنار تبلیغات گنجانده شده است. سرای محله، سالن آمفی تئاتر یک فرهنگسرا، سالن یک سینمای قدیمی یا سالن تئاتر یکی از پردیس های سینمایی مکان هایی برای اجرای این تئاترها هستند.

برخی نمایش های آزاد به بیان معضلات اجتماعی می پردازند اما دسته ای دیگر که کم هم نیستند تنها به هدف خنداندن مخاطب شکل گرفته و برای رسیدن به این هدف بعضا از شوخی های رکیک بهره می گیرند.
 

نام هایی تنها برای کنجکاوی مخاطب

اسم هایی که برای این تئاترها انتخاب می شود به گفته کارگردانان این نمایش ها برگرفته از موضوع آن است. حال نگاهی به اسم های این نمایش ها بیاندازیم. لات و شکلات، آقای زرنگ، اون خدا بیامرز، قلنج آبادی ها، دختر گاریچی، بوی ادکلن ام نرفته؟، پدر ناخوانده، مرحوم دو شلواره، خواستگار سمج، مانکن، عروسی عمه خانم، اجل معلق، دیوونه ام کردی...، باجناق های کله پوک، جن TV بخشی ازاین اسامی نشان می دهد با چه جنس کاری مواجه خواهید بود و برخی دیگر تنها راهی است برای جذب مخاطب.

فروشی به اندازه یک کبابی معروف

مهم ترین نکته درباره تئاترهای آزاد میزان فروش آن‌هاست. این نمایش‌ها فروش بالایی دارند به همین دلیل هر روز بر تعداد تئاترهای آزاد افزوده می شود. در حال حاضر از حدود هشتاد نمایشی که در تهران روی صحنه می روند 20 نمایش متعلق به تئاتر آزاد است. نام کارگردان یکی از عوامل اصلی در فروش بالای تئاتر آزاد است. فردی چون بهزاد محمدی که با اجرای نمایش‌هایی چون «قهوه‌خانه زری خانم» اعتمادی میان تماشاگران به دست آورده به‌راحتی می تواند هر شب حدود هشتصد مخاطب را پای نمایش خود بنشاند.

در نتیجه سابقه اجرای تئاتر آزاد تاثیر بسیاری در فروش این سبک تئاتر دارد و برخی از نمایش های کارگردانان پرکار این عرصه یک تا سه سال به اجرای خود روی صحنه ادامه می دهد.

البته برخی گروه ها با ترکیب شو و تئاتر سعی در جذب مخاطب بیشتر برای اجرای خود دارند. در سال های اخیر استفاده از موسیقی در این نمایش ها افزایش یافته و بخش زیادی از زمان این نمایش ها به لب خوانی یکی از بازیگران و پخش موسیقی ضبط شده اختصاص دارد.

بهزاد محمدی که حدود یک سال است نمایش «زندگی شیشه ای» را روی صحنه دارد، درباره هدف تئاترهای آزاد می گوید: هدف این دست نمایش ها ایجاد یک فضای شاد و مفرح وهمچنین ایجاد انرژی بیشتر در سالن است. تماشاگر ایرانی این گونه نمایش ها را بیشتر می پسندد چون دنبال نصیحت و آموزش نیست. برای این که نمایش از جایی شروع و به نقطه ای ختم شود داستانی را فراهم می کنیم تا علاوه بر خنده گرفتن از مخاطب، روایتی را برای او تعریف کنیم. به عنوان مثال در نمایش «زندگی شیشه ای» ما خانواده هایی را که نگاه شان مادی است و ارزش های مالی برایشان اهمیت دارد، نشان می دهیم. در نهایت توصیه هایی می کنیم اما در صدد آموزش نیستیم چون وظیفه آموزشگاه ها است که مردم را آموزش دهند.»

او ادامه می دهد: «بیشتر نمایش‌های ما بالای یک سال روی صحنه می مانند. برخی نمایش ها حتی دو یا سه سال اجرا می شوند و این نشان می دهد که ما در تئاتر آزاد تبدیل به برند شده ایم. . ما برای ارائه کالای خوب به مخاطب زحمت زیادی کشیدیم و سال ها تلاش کردیم همان طور که یک کباب فروشی مرغوب طی چند سال شهرت می یابد و فروش خوبی به دست می آورد.»

ماهانه 150 میلیون تومان اجاره سالن

محمدی با ابراز خرسندی از فعالیت گروه‌هایی خوب در حوزه تئاتر آزاد می افزاید: « متاسفانه برخی از این گروه‌ها برای این که مخاطبان خود را افزایش دهند اشتباهاتی می کنند که ناخواسته به ضررشان تمام می شود. در تبلیغات نمایشی زده پرفروش ترین تئاتر کمدی تهران در حالی که سالنش 135 نفره است و چهل درصد هم تخفیف برای مخاطبان قائل شده است. مردم به تماشای این نمایش می روند و فکر می کنند اگر این پرفروش ترین نمایش است بقیه سالن های تئاتر آزاد حتما خالی هستند.»

او درباره میزان فروش تئاتر اخیرش توضیح می دهد: «ما هر ماه برای یک تئاتر دو ساعته در سالن اریکه ایرانیان 100 تا 150 میلیون تومان اجاره پرداخت می کنیم. این هزینه بالایی است اما من همیشه هزینه می کنم تا تماشاگر سطحش حفظ شود. سالن ما 850 نفره است و تقریبا می توان گفت تمامی بلیت های این نمایش هر شب فروخته می شود در نتیجه ما هر شب 15 تا 20 میلیون تومان فروش داریم. البته بهتر است تنها فروش را نبینیم و به کارهای خیری که با این درآمدها انجام می شود هم توجه داشته باشیم. ما از 19 تا پایان تیر ماه هزینه عمل قلب 36 کودک را پرداخت کردیم.»

کارگردان نمایش «قهوه خانه زری خانوم» با تاکید بر این که مخاطبان درباره نمایش های او سوالی نمی پرسند و تنها به نام  بهزاد محمدی توجه دارند، می گوید: «متاسفانه در تئاترهای دولتی نمایشنامه ای تکراری را که بارها اجرا شده روی صحنه می برند برای این که بگوید من هم کاری از نویسنده ای بزرگ اجرا کرده ام. اجراهایشان برای مردم نیست بلکه برای بزرگ کردن خودشان است. باید دید تماشاگر چه می خواهد. وقتی فیلم «من سالوادور نیستم» تا این حد فروش می کند نشان می دهد مردم این سبک کارها را بیشتر دوست دارند.من هر روز از مخاطبان درخواست می کنند که نظراتشان را از طریق سامانه برای ما ارسال کنند و خوشبختانه همیشه بازخوردهای خوبی دریافت می کنم.»

 ابزار جنسی برای جذب مخاطب:تئاترهایی برای مثبت 18 سال

متاسفانه بسیاری از این نمایش‌ها با استفاده از شوخی‌های جنسی مخاطبان خود را می خندانند و علاقه ای به کمدی موقعیت ندارند. حجم شوخی‌های جنسی در این نمایش‌ها به حدی است که بسیاری از خانواده‌ها از به همراه بردن کودکان خود برای تماشای این نمایش پشیمان شده و بعضا از میانه نمایش کودک خود را از سالن بیرون می برند. دلیل استفاده از این شوخی ها عدم توانایی در نگارش نمایشنامه های طنز جذاب و ضعف فراوان متن هایی است که در تئاترهای آزاد اجرا می شود.

در واقع طی دو ساعت اجرا تماشاگر نمایشنامه‌ای یک خطی را دنبال می کند که به واسطه شوخی‌های رکیک و اجرای موسیقی رنگ و لعابی به خود داده و گاه مخاطب را می خنداند.

نکته جالب بازی‌ها و طراحی صحنه این نمایش‌هاست. این نمایش ها معمولا طراحی صحنه چندانی ندارند و لباس های بازیگران در نمایش هم لباس هایی ساده و بدون طراحی است.

بازی بازیگران هم معمولا چنگی به دل نمی زند و بازیگرانی که در این نمایش‌ها حضور می‌یابند معمولا به تئاترهای جدی راه نمی یابند چرا که با بازیگری به صورت حرفه‌ای آشنا نشده اند.

 نمایش‌هایی بدون خلاصه داستان

اگر سری به سایت های فروش آنلاین تئاترهای آزاد بزنید متوجه خواهید شد که برای بسیاری از این نمایش ها خلاصه داستانی وجود ندارد و در واقع شما باید براساس عکس بازیگران و نام تئاتر اقدام به خرید بلیت کنید. به همین دلیل برخی مخاطبان به محض انتخاب یکی از این نمایش ها و تماشای آن از این سبک تئاترها دلزده می شوند حال آن که اگر هدف تنها تماشای نمایشی برای خندیدن و داشتن لحظاتی بی دغدغه است، باید با اندکی تحقیق نمایش مناسب تری را انتخاب کرد.

«دلاک باشی» یکی از همین نمایشنامه‌های بدون خلاصه داستان است.  حمید رضا ساعتچی؛ کارگردان این نمایش درباره نام و موضوع این نمایش می گوید: «طبیعتا نامی که برای نمایش انتخاب می شود گویای موضوع آن است. تمام قصه «دلاک باشی» در یک حمام عمومی می گذرد و شخصیت اصلی نمایش یک دلاک است.»

ساعتچی هم از جمله افرادی است که نمایش هایش بیش از یک سال روی صحنه می ماند. او توضیح می‌دهد:«حدود 20 نمایش اجرا کردم که بسیاری از آن‌ها برای چندمین بار اجرا شدند و مدتی طولانی روی صحنه ماندند. البته در تئاتر آزاد که چندی است واژه آن به انجمن صنفی تئاتر کمدی تهران تغییر نام داده  است هیچ حمایت مالی وجود ندارد و شما باید تمامی هزینه ها را از بلیت فروشی تهیه کنید و در چنین شرایطی حضور سالن ها و گروه های متعدد باعث افت کیفیت کار شده است.»

 نظارت‌های دقیق تر دولت بر تئاترهای کمدی

او با تاکید بر نظارت های موجود بر نمایش ها از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح می کند: «بخش دولتی متوجه افت کیفی بخشی از تئاترها شده و طی جلساتی که ما در انجمن صنفی تئاتر کمدی با مسوولان وزارت ارشاد داشتیم قرار شد دقت بیشتری درباره این گونه تئاترها صورت گیرد تا هرکسی موفق به اخذ مجوز نشود چرا که اجازه و مجوز اجرای تئاترها در دست دولت است.  انجمن تئاتر کمدی به شدت روی اجراهای بی کیفیت حساسیت دارد و به زودی با همراهی دولت شاهد اجراهای بی کیفیت در زمینه تئاتر کمدی نخواهیم بود.»

به گفته ساعتچی،« تماشاگر تئاترهای کمدی از نمونه های جدی بیشتر است چون مردم دوست دارند بخندند و در تئاترهای کمدی بیشتر دغدغه های اجتماعی مردم مطرح می شود. در این نمایش ها تماشاگران حرف هایی را که دوست دارند بشنوند از زبان بازیگران خواهند شنید. در تئاتر آزاد که متکی به فروش بلیت است تماشاگر مهم است و دغدغه محسوب می شود اما در تئاترهای دولتی بودجه از پیش تامین شده و با وجود کمک های دولتی دغدغه ای برای فروش وجود ندارد.»

بحث نظارت بر تئاترهای آزاد بارها از سوی منتقدان مطرح شده اما به دلیل حجم بالای این گونه تئاترها و البته بداهه گویی هایی که باعث متفاوت شدن اجرای هر شب از شب دیگر می شود کنترل بر تئاترهای کمدی دشوار شده و این تئاترها از فضای بازتری نسبت  به تئاترهای جدی برخوردارند. البته به گفته ساعتچی قرار است دولت به زودی نظارت های با دقت تری نسبت به نمایش های کمدی داشته باشد اما باید دید با توجه به نیروی انسانی اندکی که در شورای نظارت و ارزشیابی وجود دارد چنین امکانی فراهم است یا خیر؟
پربیننده ترین ها