روابط ایران و قزاقستان، محور همکاریهای نوین منطقه‌ای

نشست دو روزه وزیران امور خارجه پنج کشور ساحلی دریای خزر 22 تیرماه در قزاقستان برگزار می شود.

صدای ایران - نشست دو روزه وزیران امور خارجه پنج کشور ساحلی دریای خزر 22 تیرماه در قزاقستان برگزار می شود که درآن ضمن بررسی همکاری های پنج جانبه در عرصه های مختلف از جمله اقتصادی، امنیتی ، حمل و نقل، زیست محیطی و نیز مسائل منطقه ای و بین المللی ، نحوه اجرای  تصمیم های گرفته شده سران پنج کشور ساحلی دریای خزر در سپتامبر 2014 درآستاراخان روسیه ، بررسی مفاد پیش نویس کنوانسیون رژیم حقوقی و آماده سازی دستور کار و اسناد مورد نیاز اجلاس  آتی سران کشورهای دریای خزر و نیز ارزیابی برنامه دستور کار  اجلاس آینده سران پنج کشور ساحلی دریای خزر در قزاقستان بررسی خواهد شد.

 در رابطه با مقدمات اجلاس وزیران امور خارجه پنج کشور ساحلی دریای خزر لازم به ذکر است که ماه گذشته نیز نشست معاونان وزارت خارجه پنج کشور ساحلی دریای خزر در مسکو برگزار شد که هیات ایرانی به سرپرستی ابراهیم رحیم پور معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه ایران در  آن شرکت داشت. کارگروه ویژه ای نیز از جمهوری اسلامی ایران برای تدوین کنوانسیون رژیم حقوقی  دریای خزر از دو روز قبل در آستانه قزاقستان برای کار بر روی مباحث و موضوعات مقدماتی کارشناسی حضور پیدا کرده است که نتایج آن در اختیار وزیران خارجه قرار خواهد گرفت.

اهمیت راهبردی ،ژئوپلتیک  و ژنواکونومیکی دریای خزر بر هیچ کس پوشیده نیست. این پهنه آبی با بیش از 360 هزار کیلومتر مربع در مرز بین آسیا و اروپا و نیز محل تلاقی آسیای مرکزی، قفقاز و ایران قرار دارد. دریای خزر و منابع آن همواره در زندگی ملت ها و اقوام ساکن در پیرامون آن قش داشته است و از این منظر می توان گفت دریای خزر همیشه حیات بخش و عامل تداوم زندگی و رونق اقتصادی و اجتماعی درسطح منطقه بوده است حدود نود درصد خاویار جهان در دریای خزر تولید می شود و با حجم قابل توجهی از منابع نفت و گاز ، نقش مهمی در اقتصاد سیاسی جهان از جمله پنج کشور ساحلی پیرامون آن دارد. لذا لازم است زمینه و فضای مناسب برای سرمایه گذاری حداکثری در بنادر و کشتیرانی دریای خزر و تقویت هرچه بیشتر موقعیت ترانزیتی و تقویت روابط دریایی و تحقق لوله های انتقال نفت و گاز و توسعه اکتشافات جدید در منابع سوختی فراهم شود.

-جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای ساحلی دریای خزر به دلیل دسترسی به آب های آزاد، موقعیت جغرافیایی ویژه ، برخورداری از امنیت و ثبات سیاسی در شرایط بحرانی و پر تلاطم کنونی خاورمیانه، بهره مندی از سواحل طولانی ، در اختیار داشتن تجهیزات مناسب و توانایی لازم در تخلیه و بارگیری کالا، دارا بودن خطوط راه آهن سراسرسی و تلاش برای احداث و توسعه بنادر جنوبی خزر ، می تواند راه مناسب برای تامین کالاهای مورد نیاز کشورهای ساحلی دریای خزر در مناطق آسیای مرکزی و قفقاز باشد. این ظرفیت  اقتصادی به موازات فضا و ظرفیت سیاسی پس از برجام که به رفع بسیاری از محدودیت ها منجر شده است، شرایط مناسبی را برای توسعه همکاری میان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای ساحلی خزر قرار داده است.

سیاست کلان، اصولی وغیر قابل تغییر جمهوری اسلامی ایران در قبال دریای خزر همواره بر اصولی چون نگاه به دریای خزر به عنوان دریای صلح و دوستی، مخالفت با نظامی و امنیتی شدن فضای دریای خزر ، مخالفت با ورود و مداخله نظامی و امنیتی قدرت های خارج از منطقه ، حفظ محیط زیست دریای خزر و دست یابی به تفاهم پایدار و همه جانبه در رابطه با رژیم حقوقی دریای خزر، استفاده از ظرفیت ها و منابع این پهنه آبی از طریق گفتگوها و رایزنی های مستمر ومنظم با مقامات کشورهای ساحلی ، استوار بوده است. تدوین و تصویب «کنوانسیون محیط زیست دریای خزر» در اجلاس تهران در 4 نوامبر 2003 بود که «کنوانسیون تهران » مشهور شده است و نیز مصوبات دومین نشست سران کشورهای ساحلی خزر نیز مهر ماه 1386 در تهران که در آن همکاری های امنیتی و نظامی با هدف مبارزه علیه افراط گرایی و تروریسم موردتاکید قرار گرفت، دو نمونه بارز از  رویکرد کلان جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات دریای خزر طی دو دهه گذشته است.

خوشبختانه روابط ایران و قزاقستان که میزبانی اجلاس وزیران خارجه پنج کشور ساحلی را نیز برعهده دارد ، از جمله با ثبات ترین و گرم ترین روابط جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه آسیای مرکزی به شمار می رود. دیدارهای متقابل روسای جمهور دو کشور طی سالهای اخیر به ویژه در دولت دکتر روحانی به روشنی گویای این واقعیت و اراده سیاسی مقامات عالی دو کشور برای توسعه مناسبات فی مابین است. 3 دیدار آقای نورسلطان نظربایف رئیس جمهور قزاقستان از ایران از آغاز فعالیت دولت یازدهم برای شرکت در مراسم تحلیف دکتر روحانی در مرداد 92، افتتاح راه آهن سه جانبه  ایران – ترکمنستان – قزاقستان در آذر ماه 93 و نیز حضور مجدد در تهران در فروردین 95 در راس یک هیاتی متشکل از مسئولین دولتی و نمایندگان شرکت های بزرگ اقتصادی و بخش خصوصی این کشور و نیز سفر جناب آقای دکتر روحانی به قزاقستان در شهریور 1393 گواه این واقعیت است.

جایگاه و موقعیت منطقه ای و بین المللی کشور قزاقستان نیز بسیار ارزشمند و قابل احترام است. قزاقستان به عنوان یکی از کشورهای فعال در حوزه خلع سلاح و عدم اشاعه هسته ای ، همواره بر حق مشروع کشورمان و بهره برداری صلح آمیز از انرژی هسته ای ، تاکیدکرده است و در همین راستا ، قزاقستان ، در مقطعی میزبانی اجلاس ایران و 1+5 را برعهده گرفت که به عنوان شرقی ترین میزبان مذاکرات هسته ای شناخته شد که حاکی از کوشش این کشور برای حل اختلافات موجود بود. حمایت صریح قزاقستان از جمهوری اسلامی ایران در اجلاس سران کنفرانس اسلامی در استانبول با وجود فضای منفی که برخی از کشورهای عربی ایجاد کرده بودند و حمایت این کشور از عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای ، از نمونه های بارز رویکرد مثبت رهبری قزاقستان در قبال جمهوری اسلامی ایران است. عضویت قزاقستان در شورای امنیت به عنوان عضو غیر دائم و نیز ریاست دوره ای سازمان همکاری شانگهای درسال 2016 – 2017 میلادی نیز از گویای ظرفیت های قابل توجه منطقه ای و بین المللی این کشور است که می توان از این ظرفیت در جهت پیشبرد منافع دو جانبه و چند جانبه در سطح منطقه استفاده کرد .

در حوزه اقتصادی ، قزاقستان باتولید ناخالص داخلی 200 میلیارد دلاری، بزرگترین اقتصاد اسیای مرکزی محسوب می شود. در حوزه روابط اقتصادی ، قزاقستان بازار مستعدی برای صدور کالا و خدمات فنی و مهندسی شرکتهای ایران، تامین اقلام وارداتی مورد نیاز و همچنین مسیر  ترانزیتی مناسبی برای دسترسی کشورمان به چین و روسیه محسوب می شود. عبور اولین قطار تجاری چین از مسیر قزاقستان و آسیای مرکزی به ایران که در بهمن ماه سال گذشته صورت گرفت. تحول مهمی در زمینه حمل و نقل و ترانزیت منطقه ای و احیای جاده تاریخی ابریشم به شمار می رود. حجم کل روابط اقتصادی ایران با پنج کشور منطقه آسیای مرکزی در حدود 5 میلیارد دلار است که از این میزان حدود 4/3 میلیارد دلار با ترکمنستان و 2/1 میلیارد دلار با قزاقستان است و از این رو، قزاقستان دومین شریک مهم اقتصادی و تجاری ایران در منطقه محسوب می شود. خط راه آهن شرقی سه جانبه ایران ، ترکمنستان و قزاقستان یکی از چهار مسیر اصلی ترانزیتی ایران و آسیای مرکزی است که نقش مهمی در توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی میان ایران و منطقه ایفاء نموده است. هر چند، ظرفیت دو کشور در توسعه همکاری های اقتصادی وتجاری بیش از ظرفیت کنونی است و به همین دلیل، ایران و قزاقستان در صدد توسعه هرچه بیشتر مناسبات هستند و امیدواریم که سفر جناب آقای دکتر ظریف به قزاقستان بتواند، به تحقق این امر کمک نماید.

ایران و قزاقستان با توجه به پیشینه تاریخی روابط و ... ظرفیت های بالقوه و بالفعل دو  کشور در تمامی عرصه های سیاسی – منطقه ای ، اقتصادی می تواند در جهت صلح و ثبات بیشتر منطقه تلاش وافر داشته باشند. قزاقستان و دولت آن کشور نشان داده است که با دارا بودن از بهره هوشی کامل و علاقمندی به صلح و ثبات منطقه می تواند یکی از شرکای خوب و دراز مدت ایران به حساب  آید و سفر آقای محمد جواد ظریف به قزاقستان به بودن در  اجلاس دریای خزر می تواند فرصت های بسیاری را در حاشیه این اجلاس برای تحکیم روابط مودت آمیز دو کشور فراهم  آورد.