هنر مشبک - منبت چیست؟ + (تصاویر)

صدای ایران- محمد امرایی*؛ هنر مشبک_ منبت یکی از هنرهای اصیل ایران زمین است. پیدایش هنر مشبک_ منبت به زمان انسانهای اولیه باز می گردد. هنر مشبک_ منبت کاری طی دوران مختلف حکومتی به خصوص در دوران تیموریه و صفویه که دوران شکوفایی بسیاری از این هنرهاست از تحولات چشم گیری برخوردار بوده ولی پس از انقراض سلسله صفویه و روی کار آمدن سلسله قاجار هنر مشبک_ منبت مانند بسیاری از هنرهای دیگر تغییر شکل داد و هنرمندان این رشته تحت تاثیر صنایع چوبی اروپا متوجه اشیا بزرگ خانگی و تجملاتی شدند.

با ظهور کمال الملک در عرصه بازار هنر ایران روحی تازه در کالبد این هنر دمیده شد و هنر مشبک_ منبت به مدرسه صنایع مستظرفه راه پیدا کرد ولی این نیز پایدار نماند و با تبعید کمال الملک سفره این هنر نیز از مدرسه صنایع مستظرفه برچیده شد. هنرهای سنتی در شرایط امروز در وضعیتی ناگوار_ و تا حدودی بلاتکلیف _ به سر می‌برد.

و در حال حاضر نیز تنها در معدودی از شهرهای کشورمان مثل آباده، گلپایگان، سنندج، ارومیه و تهران افراد انگشت شماری به فعالیت در زمینه این هنر اصیل مشغولند.

در واقع هنر مشبک از طرفی به دلیل داشتن فضاهای پر و خالی یا منفی و مثبت محیط افراد خود را قطعه قطعه نموده و به کثرتها تبدیل می‌کند، و از طرف دیگر تمامیت شکل مشبک مظهر وحدت بخشیدن به فضاهای پر و خالی و هویتهای متعددی است که در محیط ایجاد شده است.

منبت که شاخه ی دیگر از هنرهای سنتی است همواره در فضاهای گوناگون ایران کاربرد داشته و مورد استفاده قرار گرفته است. تلفیق این دو هنر در کنار یکدیگر آنچنان زیبایی را خلق می‌کند که انسان را به تفکر کشانده. و انسان هنرمند به عمق زیبایی این هنر پی می برد و آنجاست که معنای هنر سنتی پیدا می شود.

بی شک دانستن مفاهیم و معانی عنوان و لغات می تواند درک بهتری را از موضوعات مشخص نماید.

مشبک: به هر چیز در هم آمیخته و در هم در آمده، هر چیز شبکه شده مانند پنجره شده و در هم داخل گشته. و به جسمی که دارای سوراخهای بسیار باشد سوراخ سوراخ.

منبت: اولین قدم در راه شناخت منبت و منبت کاری دانستن معنی کلمه منبت است. منبت یعنی رویانیده شده، ماخوذ از تازی، نقشهای برجسته به شکل گل وگیاه و جز آن که به روی چیزی نقش کننده و هر آنچه در وی کنده کاری کرده باشند خواه چوب باشد یا جز آن، به اصطلاح نقاشان و معماران نقشی که از زمین خود، اندک بلند باشد چنانکه نقش سکه بر روپیه و آن را در فارسی منبت کاری هم گویند. منبت یعنی کنده کاری شده، نقش برجسته و کنده کاری شده بر روی چوب زنده. با توجه تعاریفی که از واژه منبت آورده شد می توانیم آن را بدین گونه تعریف کنیم:

منبت در لغت از ریشه ( ن ب ت)  یا نبات گرفته شده و از آنجا که نبات در زبان عربی به معنی گیاه می باشد پس منبت مستقیما به گیاه اشاره دارد، نه ماده دیگری

از بزرگان این هنر میتوان به اساتیدی همچون زنده یاد استاد پرویز زابلی، زنده یاد استاد احمد امامی، زنده یاد استاد علی امامی، استاد محمد طاهر امامی، زنده یاد استاد احمد صنیعی، استادان زنده یاد محمد و علی مختاری، استاد مهدی طوسی، استاد سید کمال میرطیبی، استاد مهدی امرایی و استاد محمد رضا گرامی اشاره کرد.

* مدرس و کارشناس صنایع دستی تهران