شگردهای تازه در تقلب مواد غذایی

حکایت رنگ کردن گنجشک و فروختن قناری، شرح حال این روزهای صنعت غذایی ایران است. دامنه تقلب‌ها در مرحله تولید و عرضه مواد غذایی به مرحله‌ای رسیده که حالا دیگر حتی روستاهای کشور هم از تقلب‌های رایج غذایی در امان نیستند.

به گزارش صدای ایران، به نقل از روزنامه جام جم، تقریبا هفته‌ای نیست که خبر تقلب در یکی از فرآورده‌های غذایی در رسانه‌های مختلف منتشر نشود. با این‌که سازمان غذا و دارو، سازمان ملی استاندارد و سایر نهادهای قانونی با تقلب‌های غذایی برخورد می‌کنند، اما حجم این تقلب‌ها به حدی زیاد و متنوع است که به صفر رساندن این تقلب‌ها بعید به نظر می‌رسد.

از طرف دیگر، تقلب‌های غذایی درحالی با جان و سلامت مردم بازی می‌کند که خیلی از شهروندان هم از وجود آنها بی‌خبرند.

محصولات گران‌قیمت؛ هدف اول متخلفان

کم‌فروشی و تقلب، از دیرباز وجود داشته و فقط با گذر زمان، رنگ عوض می‌کند.

دکتر محمدحسین عزیزی، رئیس انجمن علوم و صنایع غذایی ایران در گفت‌وگو با جام‌جم به رایج‌ترین تقلب غذایی در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «رایج‌ترین تقلبی که هم‌اکنون در صنایع غذایی کشور اتفاق می‌افتد، جایگزین کردن مواد اولیه ارزان‌تر به جای ترکیبات گران‌قیمت محصولات غذایی است.»

این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس توضیح می‌دهد: «باید در نظر داشت که این نوع تقلب غذایی، بیشتر مربوط به محصولات گران‌قیمت‌تر است، زیرا ترکیبات تشکیل‌دهنده محصولات ارزان‌قیمت نیز ارزان است و جایگزینی برای این ترکیبات ارزان نمی‌توانند پیدا کنند. همچنین سود تخلف از مواد غذایی ارزان برای متخلفان نیز چشمگیر و به‌صرفه نیست و به همین علت هم متقلبان غذایی، کمتر سراغ محصولات ارزان می‌روند.»

نکته حیاتی که عزیزی بر آن تاکید جدی می‌کند، تقلب‌های غذایی در محصولاتی است که مجوز رسمی و قانونی برای عرضه دارند: «گاهی برخی تولیدکنندگان، محصولات تولیدی‌شان را در مراحل اولیه با خلوص بالا و با رعایت اصول استاندارد تولید می‌کنند، اما بعدها رفته‌رفته به تقلب در مواد غذایی روی می‌آورند و ترکیبات ارزان‌قیمت غذایی را جایگزین ترکیبات گران قیمت می‌کنند.»

کاکل ذرت را به جای زعفران!

بسیاری از نمونه‌های تقلبی مواد غذایی در بازار، صرفا با آزمایش‌های تخصصی معلوم می‌شود و کشف این تقلب‌ها نیز چندان راحت نیست.

عزیزی هم روی این موضوع تاکید و تصریح می‌کند: «خیلی از تقلب‌های غذایی تنهادر آزمایشگاه مشخص می‌شود و نباید فقط با تکیه بر رنگ و بو و ظاهر یک ماده غذایی، فکر کنیم که حتما آن محصول، سالم و اصل است.»

این متخصص صنایع غذایی به مصداق‌های عینی و رایج تقلب در مواد غذایی اشاره می‌کند و می‌گوید: «گاهی در روغن زیتون که روغنی گران‌قیمت به حساب می‌آید، یک‌سری روغن ارزان‌قیمت‌تر اضافه می‌کنند یا در عسل که نمونه‌های اصل آن گران‌قیمت است، شربت ارزان‌قیمت گلوکز یا همان قند مایع گلوکز اضافه می‌کنند و در نتیجه، خلوص این ماده غذایی را از بین می‌برند.»

همچنین به گفته عزیزی «گاهی هم در زعفران که محصولی قیمتی است، کاکل ذرت می‌ریزند. این ماده شبیه زعفران است و با این ترفند، از خلوص زعفران می‌کاهند. جایگزین کردن روغن ارزان‌قیمت پالم، به جای خامه یا همان چربی طبیعی شیر نیز از دیگر تقلب‌های رایج غذایی است.

همچنین با توجه به این که لیمو، به نسبت سایر مرکبات، محصولی گران به حساب می‌آید، از اسید سیتریک به جای لیمو استفاده می‌کنند و محصول نهایی را تحت عنوان آبلیموی طبیعی به مشتری می‌فروشند، تا جایی که در برخی آبلیموهای موجود در بازار، هیچ لیمویی وجود ندارد و فقط آب با اسیدسیتریک، ترکیب شده است.»

بیماری‌های مزمن؛ سوغات تقلب‌های غذایی

دستکاری ترکیبات اولیه مواد غذایی، تنها تخلف سودجویان صنایع غذایی نیست. دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان می‌کند: «گاهی برای نگهداری برخی مواد غذایی از ترکیبات نگهدارنده غیراستاندارد استفاده می‌کنند. مثلا با اضافه کردن بیش از حد ترکیبات نیترات به کنسروهای گوشت، تلاش می‌کنند تاریخ انقضای محصول را بالاتر ببرند، اما همین مساله می‌تواند موجب مسومیت مزمن فرد مصرف‌کننده شود.»

استفاده از افزودنی‌های غیرمجاز در محصولات غذایی نیز تخلف رایج دیگری است که این متخصص تغذیه به آن اشاره می‌کند.

عزیزی هم در تکمیل این بحث یادآوری می‌کند: « استفاده از رنگ‌ها و اسانس‌های غیرخوراکی و استفاده از مواد نگهدارنده غیراستاندارد هم شگردهای دیگر متقلبان است تا تولید محصولاتشان ارزان‌تر از آب دربیاید و زمان ماندگاری‌اش هم افزایش پیدا کند.»

ابتلا به سرطان و سایر بیماری‌های مزمن با اثرات طولانی‌مدت، از جمله تاثیرات مخرب این تقلب‌های غذایی خطرناک است که عزیزی و وفا به آن اشاره می‌کنند.

افزایش تقلب‌های غذایی با رشد فناوری

قطار پرسود تقلب‌های غذایی، لحظه‌ای توقف ندارد و با شتاب در حرکت است. چند ماه قبل هم رسول دیناروند، رئیس سازمان غذا و دارو نسبت به افزایش تقلب‌های غذایی هشدار داد و به رسانه‌ها اعلام کرد: تقلب‌های غذایی با رشد فناوری در حال افزایش است. این مقام مسئول تاکید کرد که نباید اجازه دهیم رنگ‌ها، افزودنی‌ها و مواد ناشناس در فرآورده‌های غذایی استفاده شود؛ زیرا خطر آن برای سلامت انسان، بسیار جدی است.

برخورد با این متخلفان هم کار یک نهاد و دو نهاد نیست، بلکه به عزمی ملی نیاز دارد. دیناروند درخصوص راه‌های برخورد با این متخلفان هم یادآوری کرده که «در تلاش هستیم تا امکانات خود را به روز کنیم؛ ده‌ها میلیارد تومان برای راه‌اندازی شبکه آزمایشگاهی مواد غذایی سرمایه‌گذاری کردیم تا تقلبات و آلاینده‌های غذایی را دقیق‌تر وسریع‌تر کنترل کنیم.»

جریمه متخلفان، شبیه شوخی است

همین که به گفته رئیس سازمان غذا و دارو، «بسیاری از بیماری‌های شناخته شده به دلایل آلاینده‌های شیمیایی، بیولوژیکی و باقیمانده سموم در غذاهای تولید شده، مرتبط هستند» نشان می‌دهد که برخورد با متخلفان و متقلبان غذایی باید تشدید شود.

اما به گفته حسن هاشمی، وزیر بهداشت، «در بعضی موارد، جرایم متخلفان حوزه غذا، 5000 یا ده هزار تومان است که این رقم‌ها بیشتر شبیه شوخی است تا اعمال مجازات.» این که فردی با جان و سلامت شهروندان بازی کند، اما به دلیل کهنه بودن قوانین، فقط جریمه‌ای 5000 تومانی برای او در نظر گرفته شود، ناخودآگاه متقلبان غذایی را برای تداوم جرایمشان تشویق می‌کند، درحالی که اگر می‌خواهیم بازار تقلب از صنایع غذایی برچیده شود، باید هم در قوانین این حوزه بازنگری کنیم و هم این‌که قوانین بازنگری شده با قدرت و جدیت بیشتری اجرا شود.

نمونه‌هایی از تقلب در مواد غذایی در ابعاد کوچک

فرآورده‌های گوشتی


اضافه کردن مواد ازته غیرپروتئینی یا پودر استخوان یا گوشت حیوانات ارزان‌قیمت

ماکارونی


استفاده از آردهای نامناسب و مواد رنگی غیرمجاز

شیر


اضافه کردن آب یا پالم یا نشاسته یا جوش شیرین یا مقداری کرومات و بیوکرومات پتاسیم

ماست


اضافه کردن پالم، نشاسته،‌کربوکسی متیل سلولز،‌جوش شیرین

کشک


استفاده از آرد، نمک، روغن نباتی و گل سفید

رب


اضافه کردن پودر کدو یا کدوی پخته و له شده یا سیب‌زمینی پخته و له شده یا نشاسته

آبلیمو


استفاده از جوهر لیمو یا جوهر کاه

نان


اضافه کردن نشاسته سیب‌زمینی و نشاسته برنج یا بیکربنات سدیم یا آردهای بی‌کیفیت، استفاده از آرد سوخته گندم به جای آرد نان جو، استفاده از زاج و سولفات مس یا براکس

سلامت نیوز: شگردهای تازه در تقلب مواد غذایی