بازتاب کشتی در سینمای ایران

کشتی به عنوان ورزش اول کشورمان یکی از محبوب‌ترین رشته‌های ورزشی در ایران محسوب می‌شود که گاه شهرت قهرمانان این رشته آنها را به سینما کشانده و یا حتی موضوع آثار سینمایی شده‌ است؛ زنده‌یاد علی حاتمی هم در این راستا معتقد بود: «تحقیقا کشتی اصیل‌ترین ورزش ماست. به همین دلیل اگر بخواهیم یک فیلم ورزشی بسازیم، درباره کشتی خواهد بود.»

به گزارش ایسنا، جهان پهلوان تختی از جمله قهرمان این رشته ورزشی است که تصویرش بر پرده سینما نقش بسته است.

«جهان پهلوان» عنوان فیلمی سینمایی بود که زنده‌یاد علی حاتمی در آخرین سالهای حیاتش به دنبال ساخت آن بود و برای نقش تختی هم کشتی‌گیری بنام «خسرو نظافت دوست» را انتخاب کرده بود اما روزهای آغازین فیلمبرداری این فیلم با اوج گرفتن بیماری حاتمی همزمان شد و با درگذشتش، این فیلم به پایان نرسید.

نظافت دوست به ایسنا گفته بود: «يكي از بزرگترين افسوس‌هاي زندگي‌ام ساخته نشدن اين فيلم است. زنده‌ياد حاتمي به دنبال شخصي بود كه چهره‌اش به تختي نزديك باشد و به ورزش كشتي هم آشنا باشد كه با پرسش‌وجو از دوستان ورزشكار، من معرفي شدم و به سراغم آمدند كه بعد از تست گريم كه انجام شد از من خواستند كه در اين فيلم بازي كنم، ايشان براي ساخت اين فيلم با مشكلات زيادي مواجه بودند. بحث ساخت «جهان پهلوان» براي اولين‌بار در سال 62 مطرح شد كه قرار بود بنياد مستضعفان سرمايه‌گذار اصلي فيلم باشد كه در نهايت آنها انصراف دادند و مرحوم حاتمي به دنبال سرمايه‌گذار ديگري بودند. بعد از چهار سال دوباره با من تماس گرفتند و اعلام كردند كه قرار است با كمك سازمان تربيت بدني و باشگاه پرسپوليس اين فيلم ساخته شود و آن هم پس از مدتي بي‌نتيجه ماند. مرحوم حاتمي همچنان ضمن پيدا كردن سرمايه‌گذار مشغول تحقيق براي كامل‌تر شدن اين فيلم بودند تا در نهايت در سال 73 با من تماس گرفتند و اعلام كردند كه اين بار ساخت اين فيلم جدي است و هدايت فيلم و سيما فيلم قرار است مشتركا اين فيلم را تهيه‌كنند و بالاخره «جهان پهلوان» در شهرك سينمايي با صحنه‌هاي به دنيا آمدن جهان پهلوان تختي و شيرخوارگي او كليد خورد. قرار بود چهار نفر از شيرخوارگي تا زمان فوت در نقش تختي ظاهر شوند و نقش جواني ايشان از 22 سالگي تا زمان فوتشان را به من داده بودند كه متاسفانه عجل به علي حاتمي مهلت نداد و اين كار نيمه كاره باقي ماند.»

در تصاویر گرفته شده عزت‌الله انتظامی و افسانه بایگان در نقش پدر و مادر تختی مقابل دوربین رفته بودند.

علی حاتمی در آخرین سال حیاتش درباره اینکه تختی در کجای کارهایش قرار می‌گیرد گفته بود: «من همیشه خواسته‌ام مواردی را که برای سینما بکر است ارائه دهم. تحقیقا کشتی اصیل‌ترین ورزش ماست. به همین دلیل اگر بخواهیم یک فیلم ورزشی بسازیم، درباره کشتی خواهد بود. سمبل کشتی هم در روزگار معاصر ما تختی است. پس به طور طبیعی چنین فیلمی باید زندگی تختی را به تصویر بکشد. در زمینه‌های دیگر مثل خوشنویسی و موسیقی ایرانی هم کار شده است اما جای خالی ورزش هنوز باقی است. کشتی علاوه بر این که مظهر ورزش ملی ماست نماد فتوت و جوانمردی هم هست که در فیلم به آن هم می‌شود، پرداخت. اگر خاطرتان باشد من درباره فرهنگ عامیانه تصویری هم صحبت کرده‌ بودم. خوشبختانه ما از نظر ادبیات عامیانه بسیار قوی هستیم، اما متأسفانه تصویر فرهنگی عامیانه را در دوران قدیم، خیلی کم داریم. این در واقع یک نوع ادای دین است. یعنی نقاشی‌هایی که باید می‌بود و حالا نیست ما از طریق سینما ایجاد می‌کنیم. یعنی تصویر فولکلوریک مثل کلام فولکلوریک.  موضوع فیلم تختی فرهنگ فتوت و جوانمردی است که بخش‌های عمده‌ای از آن هم به صورت فرهنگ شفاهی وجود دارد؛ یعنی کمبودهای تصویر را ادبا و شعرای ما به شکل شفاهی شرح داده‌اند. حتی شرح داده‌اند که وقتی پهلوانی سوار درشکه می‌شده چه کار می‌کرده، چه می‌پوشیده، از زمان راه افتادنش از خانه تا وقت نبردش را کلمه به کلمه شرح داده‌اند. شرح تصاویر وجود دارد اما خود تصاویر نه. حالا می‌خواهم با تختی این تصاویر را ثبت کنم. تختی به دلیل شخصیت ویژه و صفا و نزدیکی‌اش با مردم، فیلم عام‌تری خواهد بود.»

با مرگ علی حاتمی، هدایت فیلم که تهیه‌کننده «جهان پهلوان تختی» بود، اگرچه دوست داشت فیلم را سریع‌تر تمام کند اما هیچ کارگردانی حاضر به ادامه راه حاتمی نشد، چرا که گفته می‌شود فیلمنامه‌ی کاملی در اختیار نبوده و ضمن آنکه صحنه‌های فیلمبرداری شده توسط علی حاتمی خیلی کم بوده است. نهایتا قرار شد بهروز افخمی «جهان پهلوان تختی» را بسازد؛ فیلمی که فضایی کاملا متفاوت با آنچه علی حاتمی مدنظر داشت را دنبال می‌کرد و اگرچه بازیگران چهره همراه بود اما نتوانست با اقبال مخاطبان روبه‌رو شود.

نظافت‌دوست درباره ساخته شدن فيلمي با همين نام توسط بهروز افخمي گفت:  «افخمي با توجه به اين كه فيلمنامه‌اي از كار علي حاتمي باقي نمانده بود فيلمي به روايت خودشان درباره جهان پهلوان تختي ساختند كه بيشتر حالت مستند داشت و من هم نقش كوتاهي بازي كردم. در واقع علي حاتمي فيلمنامه را روي دلش داشت و هنگامي كه سر صحنه مي‌آمدند كاغذ كوچكي در مي‌آوردند و صحنه آن روز را اعلام مي‌كردند. بعد از فوت ايشان هم سيمافيلم از تهيه فيلم كنار كشيد و همه عوامل كنار رفتند و تنها من ماندم كه آقاي شايسته خواستند در صحنه‌هايي كه مربوط به تختي مي‌شود مقابل دوربين بروم و چند صحنه كوتاه از جمله مرگ ايشان و صحنه‌اي مربوط به سوار ماشين شدنشان را بازي كردم و مصاحبه‌اي هم در اين فيلم درباره تختي با من شد.»

اما کشتی سوژه «حریف دل» ساخته رضا گنجی هم بوده است که در سال 75 بابازی جمشید مشایخی، فاطمه گودرزی، ثریا قاسمی و شاهد احمدلو ساخته شده است.

«سعيد كه در سال آخر دبيرستان تحصيل مي‌كند، بدون اطلاع مادر و پدربزرگش، به ورزش كشتي مي‌پردازد و به زودي استعدادش مورد توجه مربيان قرار مي‌گيرد. پدربزرگ سعيد كه خود از پيشكسوتان ورزش است، زودتر از مادر سعيد، موضوع را مي‌فهمد و شادي خود را پنهان مي‌كند، ولي از شنيدن خبر كشتي‌گيرشدن سعيد، ناراحت مي‌شود و اين ناراحتي زماني به اوج مي‌رسد كه مي‌فهمد مربي سعيد، جوكار ـ رقيب شوهرش كه در يك مسابقه كشتي، سهواً باعث مرگ پدر سعيد شده است اصرار سعيد و پدربزرگش سبب مي‌شود مادر، كشتي‌گرفتن سعيد را بپذيرد. سعيد از طرف باشگاهش در مسابقات انتخاب كشتي‌گيران براي حضور در تيم ملي، شركت مي‌كند و با زحمت فراوان، موفق مي‌شود به مسابقه نهايي راه يابد اما روز مسابقه نهايي مصادف مي‌شود با روز كنكور ورودي دانشگاه‌ها و به اصرار مادر سعيد بدون توجه به مسابقه‌اي كه در پيش دارد، در كنكور شركت مي‌كند. رقيب سعيد كه به او و پدربزرگ پيشكسوتش ارادت خاصي دارد، با اصرار خود و وساطت دست‌اندركاران سازمان تربيت بدني، زمان كشتي را عقب مي‌اندازد. مربي سعيد و همكاران او، خوشحال از موقعيت به دست آمده، به دنبال سعيد مي‌روند و بعد از امتحان كنكور، براي مسابقه آماده‌اش مي‌كنند. سعيد در يك رقابت تنگاتنگ رقيب خود را شكست مي‌دهد و به عنوان نفر اول، راهي تيم ملي مي‌شود. پدربزرگ سعيد، از اينكه نوه‌اش از پاي آسيب‌ديده حريف به عنوان پل پيروزي خود استفاده نكرده، شاد است.»

در طول تاریخ سینمای ایران کشتی گیران بودند که بازیگری را تجربه کردند و بعضا برخی از آنها مانند محمد علی فردین که داری مدال نقره از مسابقات جهانی بود، سینما حرفه اصلی‌اش شد و به شهرت و محبوبیت زیادی رسید.

احمد امامی، حبیب‌الله بلور، امامعلی حبیبی، حسین ملاقاسمی و علیرضا لرستانی از دیگر کشتی گیرانی بودند که وارد سینما شدند و بازیگری را تجربه کردند.

رضا بیک ایمانوردی از دیگر بازیگران سینمای قبل از انقلاب هم در رشته کشتی کج فعالیت داشته است که توسط ساموئل خاچیکیان وارد سینما شد.

علیرضا حیدری از آخرین کشتی گیرانی است که بازیگری را تجربه کرده و در نقش یک قهرمان ورزشی  در فیلم «من ایرانی‌ام» ساخته محمدرضا آهنج مقابل دوربین رفته است. نقش قهرمانی که به دلیل برخوردهای بدی که با وی صورت گرفته مجبور به خداحافظی از دنیای ورزش و مهاجرت به خارج از کشور شده است.