آیا اقامت انسان در مریخ ممکن است؟

روزنامه شرق در صفحه علم در گزارشی می نویسد: چندی‌ پیش شرکت خصوصی مارس ‌وان اعلام کرده بود که در آینده نزدیک سفر بی ‌بازگشت به مریخ را آغاز می‌کند؛ سفری که طی آن چند فضانورد منتخب راهی سیاره سرخ می‌شوند. این افراد با دانستن اینکه امکان بازگشت به زمین وجود ندارد، راهی مریخ می‌شوند.‌

در این گزارش که در شماره پنجشنبه 20 خرداد 1395 خورشیدی به قلم حمیدرضا فعله گری منتشر شده است، می خوانیم: هزاران نفر داوطلب چنین سفری شدند و شرکت مارس‌وان، طی چندین مرحله گزینش، افرادی را انتخاب کرده است. 

همچنین ناسا در نظر دارد در دو دهه آینده نخستین گروه از فضانوردانش را راهی این سیاره کند؛ سفری که البته با بازگشت به زمین همراه خواهد بود. سفر به مریخ، با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو است، ازجمله علمی، فناوری و تأمین بودجه. در ادامه، برخی از مشکلات سفر به مریخ را بررسی کرده و با راهکارهایی برای حل این مشکلات آشنا می‌شویم. 

«ایلان ماسک»، رئیس شرکت اسپیس‌اکس، به‌تازگی اعلام کرده است این شرکت قصد دارد نخستین موشک حامل انسان را در سال ٢٠٢٤ میلادی به مقصد مریخ ارسال کند تا انسان بتواند در سال ٢٠٢٥، در این سیاره اقامت کند. شرکت اسپیس‌اکس را می‌توان یکی از جاه‌طلب‌ترین شرکت‌های جهان و این اقدام شرکت اسپیس‌اکس را می‌توان یکی از بلندپروازانه‌ترین فعالیت‌های این شرکت به حساب آورد. 

اگر این فکر عملی شود، گام بزرگی برای اسکان انسان در سیاره‌ای دیگر محسوب می‌شود. مسئولان این شرکت می‌گویند برنامه‌ریزی برای تأمین مواد مورد نیاز انسان‌ها در این سیاره نیز انجام شده است و قرار است اسپیس‌اکس هر ٢٦ ماه یک‌بار، موشکی جدید را با انسان‌هایی دیگر و تجهیزات مورد نیاز برای ساکنان مریخ برای آنها ارسال کند. «ماسک» این اقدام را گامی بزرگ برای آینده بشر به حساب می‌آورد و در این‌باره می‌گوید: «این اقدام گام بزرگی برای تبدیل انسان به یک موجود چندسیاره‌ای است و موجب می‌شود تا ما حتی بتوانیم به زندگی خارج از منظومه خورشیدی خود فکر کنیم».

وقتی که بحث سفر به مریخ یا سیاره و قمری دیگر پیش می‌آید، ناسا نام اول است، اما باید تأکید کرد که ناسا در این‌گونه موارد بسیار محتاطانه عمل می‌کند. واقعیت آن است که ناسا هم رؤیای سفر به مریخ را در سر دارد، اما در نظر دارد پیش از آنکه انسانی را به مریخ بفرستد، ربات‌های انسان‌نما را به‌عنوان سفیران زمین به سیاره سرخ اعزام کند. هرچند این موضوع به داستان‌های علمی- تخیلی شبیه است، اما شاید در آینده نزدیک عملی شود. 

دانشمندان ناسا در برنامه‌ای مشترک با همکاری چهار دانشگاه، روی پروژه ساخت ربات انسان‌نمای مناسب ارسال به سیاره سرخ کار می‌کنند. یک استاد دانشگاه «لوول» در ایالت ماساچوست می‌گوید: «وال یک ربات انسان‌نمای تمام‌برقی است و ناسا قصد دارد پیش از ورود فضانوردان به مریخ، رباتی شبیه آن را به سیاره سرخ ارسال کند». او درباره مشخصات این ربات می‌گوید: «روی سر این ربات یک جفت دوربین است که به سامانه واقعیت مجازی «آکیولوس» مرتبط است. کنترل‌کننده می‌تواند با استفاده از این دستگاه از راه دور با دوربین ببیند. ربات به حسگر مادون ‌قرمز مجهز است. 

در قسمت‌های مختلف آن مانند دست و پا نیز دوربین و حسگرهای مختلفی وجود دارد». این ربات که ربات «والکری» نام دارد، برای انجام فعالیت‌هایی که در محیط مریخ برای انسان خطرناک است، طراحی شده. قرار است این ربات‌ها، به‌جای انسان و پیش از او وارد مناطق خطرناک سیاره مریخ شوند. پیش‌بینی می‌شود ناسا ربات‌های «وال» را پیش از ارسال اولین فضاپیمای حامل فضانورد، یعنی حدود سال ٢٠٣٠ به مریخ بفرستد. 

وقتی که صحبت سفر به مریخ باشد، اولین موضوعی که به ذهن می‌رسد، فضاپیمای حامل فضانوردان است. البته باید تأکید کرد که مشکل‌ترین بخش برای برنامه‌ریزی سفر نیز همین قسمت است. واقعیت این است که آمریکا به‌عنوان غول صنایع و فناوری هوافضا، چندسالی است که از حضور و فعالیت شرکت‌های خصوصی در این عرصه حمایت می‌کند. 

به ‌این‌ ترتیب هم‌اکنون چند شرکت بزرگ و کوچک در این عرصه حضوری چشمگیر دارند، برخی‌ فعالیت‌هایشان کاملا خصوصی است و برخی هم همکاری تنگاتنگی با مؤسسه‌های دولتی دارند. ناسا در مرحله اول، سفارش ساخت فضاپیماهایی را برای انتقال فضانوردان به ایستگاه فضایی بین‌المللی داده است. شرکت بویینگ که با ناسا به توافق رسیده تسهیلات بهتری را برای مسافرت به ایستگاه فضایی بین‌المللی آماده کند، به‌تازگی کپسول فضایی استارلاینر (سی‌اس‌تی١٠٠ سابق) را معرفی و جزئیات انتقال بیشتر فضانوردان را اعلام کرد.

گفتنی است ناسا پیش از این از دو شرکت بویینگ و اسپیس‌اکس خواسته بود راهی به‌صرفه‌تر برای انتقال فضانورد طراحی کنند. درحال‌حاضر بررسی این فضاپیما در جریان است و قرار است در پایان سال جاری میلادی، ساخت آن تمام شده و پس از انجام برخی آزمایش‌ها، در سال ٢٠١٧ به فضا فرستاده شود. هدف نهایی ناسا این است که امور انتقال تجهیزات و خدمه به ایستگاه‌های فضایی را به دو شرکت بویینگ (استارلاینر) و اسپیس‌اکس (دراگون کرو) بسپارد تا بتواند روی تحقیقات جدی‌تری برای سفر به مریخ متمرکز شود. 

ناسا این برنامه‌ها را به‌عنوان زمینه‌چینی برای برنامه بزرگ انتقال تجهیزات به مریخ معرفی کرده است. غیر از اینها، ناسا پروژه‌های دیگری نیز برای ساخت فضاپیما برای سفر به مریخ در نظر دارد مانند اوریون که نخستین پرواز آزمایشی بدون‌سرنشین خود را پنجم دسامبر سال ٢٠١٤ با موفقیت انجام داد. 

هر وقت صحبت سفر است، توشه راه یکی از مهم‌ترین مواردی است که باید به آن فکر کرد، به‌ویژه سفری که چندین‌ماه طول می‌کشد و در این مدت دیگر به زمین و منابع غذایی آن دسترسی نداریم.

تاکنون دانشمندان به چندین روش ذخیره‌سازی غذا برای سفر طولانی به مریخ فکر کرده‌اند که هیچ‌کدام از آنها به ‌قدر کافی رضایت‌ بخش نبوده است و به‌ همین‌ دلیل به‌دنبال یافتن راهکاری برای تأمین موادغذایی از طریق کاشت آنها درون فضاپیمای ارسالی به سیاره سرخ هستند. ناسا برنامه کلی سفر به مریخ را تأیید کرده است و برنامه‌ریزی‌های دانشمندان برای انجام این کار نیز آغاز شده است، ولی باید دانست این فرایند چندان آسان و بدون دردسر نخواهد بود و در این راستا هنوز مشکلاتی وجود دارند که پاسخی برای آنها یافت نشده است. 

یکی از مشکلاتی که ناسا در فرستادن انسان به مریخ با آن مواجه است، تأمین موادغذایی برای مسافران مریخ است. ناسا در حال بررسی و آزمایش راه‌هایی است که با استفاده از آنها بتوان نیازهای غذایی مسافران فضاپیما را تأمین کرد. یکی از راه‌هایی که ناسا برای حل این مسئله در نظر گرفته است، کشاورزی درون خود فضاپیماست. در صورتی که بتوان این فکر را عملی کرد، می‌توان این مشکل را به صورت کامل حل‌شده در نظر گرفت. گفتنی است که به‌تازگی نیز تحقیقات و آزمایش‌هایی در همین زمینه در ایستگاه بین‌المللی فضایی به انجام رسیده است. 

نکته جالب دیگر اینکه به‌تازگی فیلمی با نام مریخی ساخته شده که درباره جاماندن یک فضانورد ناسا در مریخ است. در این فیلم، فضانورد جامانده در مریخ برای تأمین موادغذایی خود، درون فضاپیما کشاورزی می‌کند. ناسا ضمن تمجید از این فیلم، بسیاری از موارد به‌نمایش‌درآمده در این فیلم را امکان‌پذیر دانسته است. ماجرا هنگامی جالب می‌شود که بدانیم متخصصان ناسا اعلام کرده‌اند که هیچ مشورتی در این زمینه به سازندگان فیلم ارائه نکرده بودند. 

حتی اگر فضانوردان امکان سفر به مریخ را داشته باشند، مسکن برای اقامت طولانی‌مدت، یکی از مواردی است که باید به آن فکر کرد. دانشمندان تاکنون طرح‌های مختلفی را برای رفع مشکلات اقامت در مریخ ارائه کرده‌اند که هر یک از آنها مزایا و معایب خاص خود را دارد. در میان تمامی طرح‌های ارائه‌شده، شرکت فاستر (foster) طرحی را عرضه کرده است که به‌شدت قابل‌توجه است.

این طرح بر پایه استفاده از فناوری چاپ سه‌بُعدی است و موجب می‌شود تا بتوان خانه‌های موردنیاز برای اقامت فضانوردان و مهاجران به فضا را در خود مریخ ساخت. دانشمندان برای انجام این کار با مشکلی به نام مواد اولیه روبه‌رو هستند، ولی این طرح، راه‌های مقابله با این مشکل را نیز بیان کرده است. 

در این طرح همه مواد لازم برای ساخت این خانه‌ها، در مریخ قابل‌دستیابی است. این خانه‌ها حدود صدمترمربع مساحت دارند و از دو بخش بالایی و پایینی تشکیل شده‌اند. همچنین کف این خانه‌ها در عمق 1.5 متری زیر سطح سیاره قرار خواهد گرفت. شایان ذکر است که سازمان ناسا نیز این طرح را تأیید کرده و معتقد است که می‌توان آن را به‌عنوان یک گزینه مطلوب، در نظر گرفت. 

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که سفرهای فضایی طولانی‌مدت، به‌ویژه اگر تعداد افراد همسفر کم و محیط درون فضاپیما کوچک باشد، مشکلات و عوارض ناخواسته‌ای را به‌ همراه دارد، از جمله استرس و فشار روانی شدید که ممکن است بیماری‌های دیگری را در پی داشته باشد. به همین دلیل برنامه‌ریزان سفرهای فضایی باید به‌دنبال راهی برای کاهش تنش‌های این سفر بلندمدت باشند. 

هدست‌های واقعیت مجازی، یکی از نوظهورترین فناوری‌های روز دنیاست که هرروز طرفداران بیشتری پیدا می‌کند. این فناوری تا آن حد جذاب است که از آن به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین فناوری‌های نوظهور در نمایشگاه امسال تجهیزات الکترونیکی مصرفی (CES) لاس‌وگاس یاد می‌کنند. 

اکنون یکی از دانشمندان پیشین ناسا در نظر دارد تا از این نوآوری برای کاستن استرس فضانوردانی استفاده کند که در آینده راهی سفر پرمخاطره و هیجان‌انگیز مریخ می‌شوند. این افراد با استفاده از هدست‌های واقعیت مجازی تصاویر دیدنی از استرالیا، ایرلند و انگلیس را مشاهده می‌کنند.

هدف از این پروژه، پیداکردن راه‌های مؤثر برای حفظ و حتی ارتقای سلامت روانی فضانوردانی است که راهی سفرهای بلندمدت می‌شوند. اکنون به نظر می‌رسد نوآوری استفاده از هدست واقعیت مجازی به فضانوردانی که در این نوع مأموریت‌ها شرکت می‌کنند، کمک می‌کند تا در شرایط به‌مراتب راحت‌تری به سفر بروند. گفتنی است «جی باکی»، از فضانوردان سابق ناسا، سرپرست این پروژه است.