آیا اردوغان دنبال رضایت پوتین است؟

پس از گذشت حدود هفت ماه از ساقط شدن یک فروند بمب افکن روسی سوخو 24 توسط ترکیه بر فراز سوریه که روابط با روسیه را در مسیر سقوط قرار داد، رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه برای نخستین بار به صورت مبهم از «اشتباه خلبان» سخن گفت تا شاید مسیر حل پرونده را بگشاید و به تحریم های گسترده مسکو علیه آنکارا پایان دهد.

به گزارش ایرنا، اردوغان با بسیار عالی خواندن همکاری های دو کشور قبل از این واقعه گفت: روابط شخصی من با پوتین واقعا متفاوت بود. قابل تامل است که وقتی چنین روابطی داشتیم، ترکیه فدای خطا و اشتباه یک خلبان شود.

هر چند اردوغان در سخنان دیروز (سه شنبه) خود در ازمیر روشن نکرد، خلبان منهدم کننده بمب افکن سوخو 24 یا خلبان روسی که هنگام فرود با چتر توسط تروریست ها در چهار کیلومتری مرز ترکیه کشته شد، کدام یک اشتباه کرده اند، اما سخنان تازه رییس جمهوری این کشور می تواند مسیر چانه زنی مسکو و آنکارا را بگشاید، هر چند رییس جمهوری روسیه و کاخ کرملین تاکید کرده اند که عادی سازی روابط فقط از مسیر اجرای سه شرط اصلی تعیین شده مسکو از سوی آنکارا می گذرد و بقیه راه ها بن بست است.

از سوی دیگر، ترکیه بر خلاف روزهای نخست این واقعه در اثبات ادعای تجاوز مرزی یک بمب افکن ناشناس به حریم هوایی خود به عنوان دلیل هدف قرار دادن آن تلاش نمی کند، زیرا روسیه همزمان اعلام کرده بود که اسناد و مدارک همراه نقشه های پروازی نشان می دهد، این موضوع صحت ندارد و حاضر به ارائه آن است.

مواضع ترکیه علیه روسیه در روزهای اول به گونه ای سخت بود که با فراخوان تشکیل جلسه فوق العاده ناتو، حمایت آنان از مواضع آنکارا علیه مسکو را در یک جلسه فوری کسب کرد.

همزمان با این تحولات پرشتاب و تنش زا پس از ساقط شدن بمب افکن روسی، بنا به گزارش ها اردوغان تلاش کرد، چند بار با ولادیمیر پوتین رایزنی تلفنی انجام دهد که بی نتیجه بود و رییس جمهوری روسیه با توصیف اقدام آنکارا به عنوان «خنجر زدن از پشت»، دستور اجرای مجموعه ای گسترده از تحریم ها علیه ترکیه را صادر کرد.

روسیه افزون بر لغو دیدار سران و همچنین نشست راهبردی دو کشور با حضور وزیران خارجه برای رساندن ارزش روابط اقتصادی از 30 میلیارد دلار سال 2014 به 100 میلیارد دلار تا سال 2025، تحریم هایی سخت از جمله لغو نظام سفر اتباع دو کشور بدون روادید، تحریم های گسترده محصولات غذایی، کشاورزی و باغی را علیه ترکیه اعمال کرد که انتظار می رود ارزش روابط اقتصادی دوجانبه را از حدود 30 میلیار دلار سال 2014 به نزدیک 15 میلیارد دلار در سال جاری میلادی کاهش دهد که فشار زیادی به در آمد ارزی این کشور وارد کرده است.

از سوی دیگر، روسیه بزرگترین تامین کننده گاز ترکیه است و در حال ساخت اولین نیروگاه هسته ای این کشور می باشد که با بحرانی شدن روابط، سرنوشت این طرح 20 میلیارد دلاری نیز در هاله ای از ابهام فرو رفته است.

اکنون با آشکار شدن پیامدهای فشار اقتصادی تحریم ها برای آنکارا و همچنین ثبات موضع روسیه برای عذرخواهی، جبران خسارت و تعهد سپاری تکرار نشدن این وقایع در آینده، چنین می نماید که ترکیه دریافته است این پرونده نمی تواند بگونه ای که انتظار داشت، شامل مرور زمان شود و از اینرو اردوغان با کاربرد عبارت مبهم «اشتباه خلبان» در حال اتخاذ مواضع نرم است، در حالیکه آنکارا پیشتر بارها اعلام کرده بود، به خاک ما تجاوز شده و اقدام انجام گرفته مطابق مقررات بین المللی بوده است.

رئیس جمهوری ترکیه در سخنان دیروز خود با بیان اینکه کشور ما در جایگاه متهم نشسته است، گفت: آنکارا به هیچ وجه خواهان خدشه دار شدن مناسبات با روسیه نیست و می خواهد که این روابط ترمیم و حتی توسعه یابد.

سخنان تازه اردوغان می تواند واکنشی به سخنان جدی و هشدار دهنده پوتین باشد که در جریان سفر اخیر خود به یونان رقیب منطقه ای ترکیه بیان کرد.

پوتین در جمع خبرنگاران روسی در باره چشم انداز روابط مسکو و آنکارا گفت:شرایط ما برای بهبودی همکاری ها و عادی سازی مناسبات با ترکیه تغییری نکرده است و تا زمانی که آنکارا شرایط پیشنهاد شده مسکو و نخست عذرخواهی را نپذیرد، روابط مانند قبل نخواهد شد.

وی با بیان اینکه تا پیش از ساقط شدن بمب افکن روسی توسط جنگنده ترکیه بر فراز سوریه، روابط مسکو و آنکارا به سطح عالی و بی سابقه ای رسیده بود، اظهار کرد: معلوم نیست چرا ترکیه با اقدام خود در سرنگونی هواپیمای سوخو-24 در حریم هوایی سوریه، روابط با روسیه را تخریب و تیره کرد.

پوتین ادامه داد که مسکو روابط را تیره نکرده و آنکارا مسئول تیرگی است. سران ترکیه بارها در باره بهبودی روابط سخن گفته اند، اما هیچگاه عذرخواهی نکرده و خسارت سرنگونی هواپیمای روسی و قتل خلبان آن را جبران نکرده اند. موضع روسیه برای از سرگیری همکاری ها مشروط به عذرخواهی آنکارا، پرداخت غرامت و تعهد سپردن به مسکو مبنی بر تکرار نکردن چنین اقدام هایی در آینده است.

دیمیتری پسکوف سخنگوی کاخ کرملین مقر ریاست جمهوری روسیه نیز روز دوشنبه اعلام کرد: آنکارا برای بازگشت روابط با مسکو به حالت عادی، راهی جز اعلام عذرخواهی رسمی برای ساقط کردن بمب افکن روسی ندارد.

این سخنان پافشاری بیشتر بر مواضع قبلی روسیه خطاب به دولت جدید ترکیه به نخست وزیری بینالی ایلدریم و همچنین رد پیشنهاد مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه این کشور است که از امکان تشکیل کمیته کاری عادی سازی روابط دو جانبه خبر داده بود. 

پسکوف تاکید کرد که که هیچ راهی برای باز شدن گره بین روسیه و ترکیه و حل مسائل پیش آمده در روابط دو کشور وجود ندارد و آنکارا فقط باید از مسکو عذرخواهی کند. 

سخنگوی کاخ کرملین گفت: از سرگیری روابط با عذرخواهی و جبران خسارت سرنگونی هواپیمای بمب افکن سوخو 24 ممکن است و راهی دیگر در این زمینه وجود ندارد و این مشکل را فقط دستگاه رهبری ترکیه می تواند حل کند و مسکو انتظار دارد، اقدام های مورد درخواست رییس جمهوری روسیه انجام گیرد. 

ترکیه تاکنون حاضر به پذیرش این درخواست ها نشده است.

لئونید کالاشنیکوف معاون اول کمیسیون روابط بین المللی دومای روسیه نیز به اسپوتنیک گفته است: می توان گروه کاری حل مسائل پیشنهاد شده از سوی وزیر خارجه ترکیه را ایجاد کرد، ولی به تفاهم نیاز است. شرایط ما برای عادی سازی روابط پابرجاست که خواستار پوزش خواهی، محاکمه عاملان سرنگونی هواپیما و پرداخت غرامت هستیم.

استانیسلاو تاراسوف رئیس مرکز تحلیلی و اطلاعاتی «خاور میانه - قفقاز» روسیه نیز در مصاحبه با روزنامه ایزوستیا گفته است: نشانه هایی از گام های اولیه و بسیار ناجسورانه دو طرف برای عادی سازی روابط دیده می شود. مقام های آنکارا به این موضوع علاقه زیادی دارند، زیرا تحریم های مسکو ضرر و زیان بزرگ اقتصادی به آنکارا وارد کرده است.

وی افزوده است: اکنون فقط این پرسش مطرح است که اگر ترک ها تمامی گناه را به گردن داود اوغلو نخست وزیر سابق بیاندازند، مسکو در نهایت با برداشتن گام های عادی سازی روابط موافقت خواهد کرد یا پوتین بر اجرای شرایط قبلی پافشاری خواهد کرد؟.

اکنون سخنان تازه اردوغان می تواند تقویت کننده درخواست های قبلی و پرتکرار مقام های اقتصادی و سیاسی ترکیه بویژه احمد داوود اوغلو نخست وزیر سابق باشد که خواستار نرمش مواضع روسیه برای حل این موضوع شده بودند که پاسخ های منفی را در پی داشت و حتی احتمال گسترش تحریم ها علیه آنکار نیز وجود دارد.

با وجود اینکه مقام های روسی بویژه پوتین هنوز موضع سخت خود را تغییر نداده اند، اما اکنون این احتمال هست که آنکارا در جریان چند دور از مذاکرات، بگونه ای میانه پیشنهاد کند بخشی از خواسته های مسکو در قالب سه شرط را در سطحی محدود و بدون پیامدهای حقوقی بپذیرد تا گام های لغو تحریم ها آغاز شود و آنکارا بتواند دوباره پای ثابت صادرات به بازار روسیه شود، بنا بر این تا اعلام موضع این کشور باید منتظر بماند.