همه آنچه که باید درباره تازه‌ترین ساخته اصغر فرهادی بدانیم

چشم‌های بسیاری منتظر تماشای فیلم جدید اصغر فرهادی، تنها کارگردان برنده اسکار است: گروهی منتظر اوج گرفتن کارگردان و دست به دست کردن موفقیت‌های او هستند و برخی هم در رویای زمین خوردن فیلم و فیلمساز. تا این مرحله یعنی آماده نمایش شدن فیلم و پذیرفته شدن آن در جشنواره فیلم کن دست گروه نخست بالاست تا بالاخره نتیجه نخستین نمایش فیلم در کن بتواند تکلیف بسیاری را با هفتمین اثر سینمایی این کارگردان ۴۴ ساله روشن کند. اما اینکه «برسد به دست آهو» یا «مشتری» و یا همان «فروشنده» چطور از کارنامه فرهادی سردرآورد، موضوعی است که در ادامه بررسی می‌شود.

اولین خبر از فیلم هفتم

به گزارش صدای ایران ه نقل از سینما سینما، مرداد ماه سال ۱۳۹۴ بود؛ روزهایی که شنیده می‌شد فرهادی قصد دارد به خارج از ایران سفری کند و اثر جدید خود را در کشوری غیر از ایران کلید بزند. انتشار یک خبر رسمی از سوی دست‌اندرکاران پروژه جدید فرهادی این شنیده‌ها را نقض کرد. خبر حکایت از آن داشت که فرهادی قبل از سفر به اروپا می‌خواهد فیلمی در ایران کلید بزند: «اخبار حکایت از آن دارد که این روزها  فرهادى قصد دارد پیش از سفر به اسپانیا و آغاز  پیش تولید پروژه بین‌المللى‌اش، هفتمین فیلم سینمایی خود را در ایران کلید بزند. براساس خبرهای شنیده شده، او قرار است  یکى ازطرح‌هاى نوشته شده‌اش را به زودى  در ایران جلوى  دوربین ببرد.»

همزمان با انتشار این خبر، برای نخستین بار به صورت رسمی اعلام شد این کارگردان صاحب جایزه گلدن گلوب قصد دارد مهرماه سال ۱۳۹۵ (ماه اکتبر سال ۲۰۱۶) فیلم دیگری را در اسپانیا کلید بزند و پدرو آلمادوار یکی از تهیه‌کنندگان آن و پنه‌لوپه کروز از بازیگران آن خواهند بود.

در مرداد سال ۱۳۹۴ هیچ جزئیاتی درباره اینکه فرهادی قصد دارد چه قصه‌ای را مقابل دوربین ببرد اعلام نشد تا اینکه به مرور اخبار از گوشه و کنار به گوش رسید.

انتخاب بازیگران با تلگرام

یک ماه و ۲۰ روز از انتشار خبر نخست گذشته بود که در تاریخ ۲۷ شهریورماه ویدئویی از کاوه سجادی حسینی به عنوان دستیار فرهادی در شبکه تلگرام منتشر شد. او در این ویدئو از افراد علاقه‌مند به بازیگری خواست فیلمی سه دقیقه‌ای از خود تهیه‌کنند و آن را به واسطه تلگرام به دست گروه تولید اثر جدید فرهادی برسانند. او در این ویدئو برای علاقه‌مندان به بازیگری محدودیت سنی قائل ‌نشد.

نکته قابل توجه در مورد این ویدئو غیر از شیوه غیرمرسوم انتخاب بازیگر، حضور سجادی حسینی به عنوان دستیار و نبودن همراهان چند ساله فرهادی با او در این فیلم بود. پیش‌تر حمیدرضا قربانی، مریم نراقی و  یاسر قارونی فرهادی را در مقام دستیار همراهی می‌کردند و حالا سجادی حسینی با ساخت دو فیلم سینمایی در کارنامه روی صندلی دستیاری نشسته بود.

انتخاب شیوه تلگرامی برای گزینش بازیگر موجب شده بود دایره گمانه‌زنی‌ها در مورد فیلم فرهادی بسیار گسترده شود، برخی می‌گفتند فرهادی می‌خواهد از همین فیلم‌های سه دقیقه‌ای که دریافت می‌کند فیلمی تهیه کند، شاید چیزی شبیه «سلام سینما»ی مخملباف و برخی اعلام می‌کردند بازیگران اصلی هم از میان همین علاقه‌مندان به بازیگری انتخاب خواهد شد، اما همه چیز کمی بعدتر روشن شد.

همراهی حسینی و علیدوستی با فرهادی

ترانه علیدوستی قبل از فیلم هفتم در فیلم‌هایی چون «شهر زیبا»، «چهارشنبه‌سوری» و «درباره الی» با فرهادی همراه بود و شهاب حسینی از «درباره الی» مقابل دوربین فرهادی رفت و اوج همکاری آنان در «جدایی نادر از سیمین» بود. حالا در پاییز سال ۱۳۹۴ اعلام شد این دو بازیگر بار دیگر با فرهادی همکاری خواهند کرد. بنابراین فرض انتخاب بازیگران اصلی از میان ویدئوهای تلگرامی منتفی شد و همچنین گمانه دیگر مبنی بر پخش ویدئوهای ارسالی در فیلم به کلی رد شد. خبرها حکایت از آن داشت که بازیگران انتخاب شده از تلگرام، گروه تئاتری حاضر در فیلم را تشکیل خواهند داد.

با برطرف شدن ابهامات در این بخش، پرسش اصلی مطرح شد که سوژه فیلم جدید کارگردان صاحب خرس طلایی جشنواره برلین واقعا چیست؟

قصه فیلم

نخستین اسمی که از فیلم فرهادی انتشار یافت این بود: «برسد به دست آهو». گفته می‌شد فرهادی با رئیس سازمان سینمایی توافقی داشته مبنی بر اینکه متن فیلمنامه کامل در اختیار شورای پروانه ساخت قرار نگیرد و آنان فقط براساس طرحی هفت صفحه‌ای مجوز دهند. شاید براساس همان طرح هفت صفحه‌ای بود که ماجرای فیلم فرهادی این‌طور نقل قول می‌شد: زن و شوهری اهل تئاتر، بعد از نقل مکان به یک آپارتمان با اتفاقاتی جدید روبرو می‌شود. گویا ماجرا به زنی که پیش از این دو ساکن آن ساختمان بود برمی‌گشت.

همین قصه کوتاه موجب شده بود برخی شباهتی جدی میان این روایت و فیلمنامه هرگز ساخته نشده بهرام بیضایی به نام «لیلا دختر ادریس» بیابند. لیلایی که بعد از وارد شدن به یک آپارتمان، ناخواسته در معرض زندگی زنی قرار می‌گیرد که پیش از او ساکن آپارتمان بوده است.

هرچند این شباهت‌ها جلب توجه می‌کرد، اما بعدها خبر رسید، این بخش، تنها سایه‌ای کمرنگ از قصه اصلی فیلم است. بعد از مدتی نام فیلم به «فروشنده» تغییر کرد؛ برگرفته از نام نمایشنامه مشهور آرتور میلر، «مرگ فروشنده».

یک فاجعه

روزهای پایانی سال ۱۳۸۳ بود، «چهارشنبه سوری» فرهادی در دست ساخت و ترانه علیدوستی مقابل دوربین کارگردان، که خبر رسید برادر این بازیگر در روز چهارشنبه سوری دچار سانحه شده و درگذشته است. در همان زمان گفته شد علیدوستی با در نظر گرفتن اهمیت ادامه کار، خیلی زود خود را با پروژه همراه کرده تا این اتفاق، فیلم را تحت تاثیر قرار ندهد.

پاییز ۹۴ بود که خبر غم‌انگیز مرگ غیرمنتظره یدالله نجفی صدابردار «فروشنده» همه را غافلگیر کرد. انتشار عکس‌هایی از فرهادی در مراسم تشییع این دوست و همکار هم بسیار غافلگیرکننده بود، صورت بهم ریخته او نشان از عمق اندوهش داشت، اما گروه بالاخره بعد از یک هفته، کار را با حضور حسین بشاش دستیار نجفی در مقام این صدابرار فقید از سر گرفت تا فیلم از مسیر خود خیلی دور نشود.

نرفتن فیلم به جشنواره فجر

به دلیل زمان فیلمبرداری «فروشنده» بسیار بعید به نظر می‌رسید فیلم برای نمایش در بخش ملی جشنواره فجر که بهمن ماه برگزار می‌شود، آماده شود. چنین هم شد و اصلا فرهادی درخواست نمایش فیلمش در جشنواره پر نکرد. گمانه بعدی این بود که فیلم فرهادی برگ برنده بخش بین‌الملل جشنواره باشد که این هم خیلی زود رد شد. واضح بود با وجود احتمال نمایش فیلم در جشنواره کن، فرهادی این جشنواره ترجیح خواهد داد، اما ماجرای راه یافتن فیلم  به کن خود اتفاقی پر کش و قوس بود.

دومین تجربه فرهادی در کن

معمولا چنین است که فیلمسازان با یکی از جشنواره‌های درجه یک جهانی بیش از باقی جشنواره ها همراه می‌شوند و نام آنان به پای ثابت این رویداد سینمایی تبدیل می‌شود. اتفاقی که مثلا در مورد عباس کیارستمی و جشنواره فیلم کن رخ داده است، اما در مورد فرهادی و فیلم‌هایش وضعیت به گونه دیگری است.

با اینکه فرهادی با ساخت «درباره الی…» توانست نخستین جایزه خود را از جشنواره برلین برای کارگردانی فیلم دریافت کند و در ادامه «جدایی نادر از سیمین» به شکلی منحصر به فرد سه جایزه این جشنواره را از آن خود کرد؛ اما «گذشته» فرهادی که با تهیه‌کننده‌ای فرانسوی تولید شد، سر از کن درآورد. نتیجه، جایزه بهترین بازیگر زن برای بره‌نیس بژو بود.

در مورد «فروشنده» و زمان‌بندی پایان کار هم به نظر می‌رسید جشنواره کن هدف باشد که چنین هم شد. فیلم ابتدا در فهرست اسامی راه‌یافته به جشنواره جای نگرفت. اتفاقی نگران‌کننده که با انتشار یک خبر، حجم نگرانی‌ها کاهش یافت: اینکه هنوز «فروشنده» از سوی برگزارکنندگان کن دیده نشده است. این امیدواری با خبری خوشایند پایان یافت و فیلم به بخش مسابقه جشنواره راه پیدا کرد تا در روز شنبه ۲۱ ماه مه یعنی اول خردادماه در دو سئانس ساعت ۱۲ ظهر و ساعت ۱۰شب نمایش داده شود که طبق جدول برنامه‌ها، آخرین نمایش فیلم بخش مسابقه خواهد بود.

نکته قابل توجهی که در جریان انتشار خبر حضور «فروشنده» در کن مطرح شد این بود که فرهادی نام اثر خود را در نمایش فرانسوی به «مشتری» تغییر داده است. تغییری تامل‌برانگیز از فیلمسازی که جزئیات، حرف اول را در فیلم‌های او می‌زنند. او که همواره  نام  فیلم هایش خود یکی از کدهای گره‌گشایی اثر بود، حالا در نام فرانسوی ۱۸۰ درجه زاویه دید را تغییر داده است. باید منتظر تماشای فیلم و مقایسه سنخیت آن با نام اثر ماند.

زیر سایه نخل طلایی

بهار گرم و بارانیشهر کن، میزبان یکی از پرافتخارترین سینماگران ایرانی‌ست. فرهادی در روزهای آینده تهران را به مقصد فرانسه ترک خواهد کرد تا برای اولین بار نتیجه مدت‌ها تلاش خود و گروه سازنده فیلمش را در جمع مخاطبانی از سراسر دنیا به تماشا بنشیند؛ تجربه‌ای پر از هیجان و امید. بی‌تردید فرهادی این روزها چشم و چراغ سینمای ایران است و تکرار موفقیت جهانی آثار او، روشن‌کننده نور امیدی در چشم علاقه‌مندان به سینما در ایران. باید تا روز ۲۲ ماه مه یعنی دوم خردادماه به انتظار نشست، انتظاری که امید می‌رود با نقش بستن سایه‌ای از نخل طلا بر سینمای ایران پایان پذیرد.

گروه تولید «فروشنده»

حسین جعفریان مدیر فیلمبرداری، هایده صفی یاری تدوینگر، کیوان مقدم طراح صحنه ولباس، حسن مصطفوی مدیر تولید، مهرداد میرکیانی طراح گریم، زنده‌یاد یدالله نجفی و حسین بشاش صدابردار، کاوه سجادی حسینی دستیار اول کارگردان و پیمان شادمانفر دستیار فیلمبرداری «فروشنده» هستند. شهاب حسینی، ترانه علیدوستی و بابک کریمى گروه بازیگران اصلی هفتمین فیلم فرهادی را تشکیل می‌دهند. فیلمبرداری این اثر سینمایی هشتم آذرماه ۱۳۹۴ آغاز شد و پس از سه ماه فیلمبرداری، ششم اسفند ماه به اتمام رسید.