تمام شواهد حاکی از خالی کردن پشت اسد توسط روس هاست

سوالی که شاید ذهن بسیاری از تحلیل گران، سیاستمداران و کارشناسان روابط بین الملل را به خود مشغول نموده این است که آیا روس ها تا آخر از ماندن اسد در قدرت حمایت خواهند کرد یا خیر؟ 

 این سوالی است که می توان پاسخ های متعددی با آن داد. با این حال، پاسخ قابل تصور و قابل باوری که می توان به این پرسش داد این است که روس ها تصمیم خود برای کنار زدن بشار اسد را گرفته اند و در این زمینه در حال رایزنی و تعامل با آمریکایی ها هستند.

حال باید گفت چه نشانه هایی برای تایید این ادعا وجود دارد؟ 

مداخله روسیه در جنگ داخلی سوریه در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۵ شروع شد و پس از حملات هوایی متعدد علیه مواضع معارضان سوری که منجر به پیشروی ارتش سوریه در مناطق تحت اشغال معارضان شد، در نهایت در مارس 2016 بود که ولادیمیر پوتین از خروج نیروهای روسیه از خاک سوریه خبر داد. اعلام خبر خروج نیروهای روسی از خاک سوریه آنچنان غافلگیرکننده بود که بسیاری از کارشناسان در تحلیل آن سردرگم بودند.

در همین زمان، عبدالباري عطوان سردبیر روزنامه رأی الیوم چندی پیش در تحلیل تصمیم روسیه مبنی بر خروج تعداد زیادی از نیروهای روسی از سوریه نوشت: «این گام خشمگین روسیه در واکنش به اظهارات روز شنبه «ولید المعلم» وزیر خارجه سوریه برداشته شده است. المعلم در اظهارات خود گفت که بشار اسد خط قرمز است و هیچ انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی بدون نظارت دولت سوریه انجام نمی‌گیرد».

به عقيده وي نوعی «بحران» در روابط سوریه و روسیه به وجود آمده و چند روز پیش از نشست ژنو به اوج خود رسید و دلیل آن ملاحظات سوریه در مورد بسیاری از مسائل و از همه مهم‌تر مبهم نگاه داشتن سرنوشت بشار اسد و اعطای اختیارات گسترده به دولت در مرحله انتقالی به‌ضرر اختیارات رئیس جمهور است.

فرانتس کلینتسی ویچ، معاون اول رئیس کمیته دفاع و امنیت شورای فدرال روسیه نیز اين اقدام را در راستای تلاش روسیه برای پیشبرد روند سیاسی و فرصت دادن به گروه‌های سیاسی برای پایان دادن به جنگ ارزیابی کرد. وی در این زمینه گفت: تصمیم پوتین چه بسا نه تنها دلایل نظامی بلکه دلایل سیاسی هم داشته باشد. وی تاکید کرد: روسیه قصد سوزاندن همه پل‌ها و عقب نشینی از روند برقراری صلح در سوریه را ندارد؛ به ویژه در مبارزه با تروریسم. این مسئول روس تاکید کرد: روسیه قادر است که در صورت لزوم، یک روزه با آمادگی کامل به سوریه بازگردد.

اين در حالي است كه برخي رسانه ها و تحليل گران معتقدند هدف اصلي پوتين از ورود به جنگ سوريه تحت الشعاع قرار دادن بحران اوكراين و تحريم هاي اعمالي غرب عليه اين كشور بوده است. چنانچه روزنامه انگلیسی گاردین در گزارشي نوشته است: عملیات روسيه كه هدف شکست داعش بوده تکمیل نشده و هر فردی که به نقشه جایی که روسیه بمباران می‌کرد نگاهی بیندازد باور نمی‌کند که این عملیات واقعی بوده باشد. هدف کمپین سوریه مجبور کردن غرب برای همکاری مجدد با روسیه بود. این امر محقق شده و اکنون آنها در حال خروج از این درگیری با اندکی خسارت هستند.

اظهارات همزمان وزرای خارجه روسیه و آمریکا نیز گمانه زنی ها را برای قطع حمایت های روسیه از بشار اسد قوت بخشیده است.

هفته گذشته جان کری، وزیر خارجه آمریکا، کناره‌گیری بشار اسد از قدرت را شرط خاتمه جنگ در این کشور دانست. کری با تأکید بر اینکه واشنگتن متعهد به همکاری با شریکانش برای رسیدن به انتقال سیاسی بدون حضور بشار اسد در قدرت است، گفت: «تنها با انتقال (سیاسی) می‌توان به این جنگ پایان داد».

وزیر خارجه آمریکا در ادامه اظهاراتش گفت: «نمی‌توان این جنگ را تا زمان ادامه حضور اسد ادامه داد، زیرا او نمی‌تواند این کشور را متحد کند».

این در حالی است که بر خلاف مواضع آمریکایی‌ها در ابتدای بحران سوریه، در سپتامبر ۲۰۱۵ جان کری برای اولین بار گفت که کناره گیری اسد، الزاما نباید در ابتدای دولت انتقالی رخ دهد! او در توضیح نظر خود گفت که اسد باید برود اما نحوه و زمان بندی آن مسأله‌ای است که می‌تواند مورد مذاکره قرار بگیرد.

به نظر می‌رسد، هم اکنون نحوه و زمان بندی آن در حال مذاکره است و یا مراحل نهایی خود را می‌گذراند و به نظر می‌رسد در این زمینه واشنگتن و مسکو در هماهنگی کامل با یکدیگرند. سخنان هفته گذشته، وزیر خارجه روسیه مبنی بر اینکه بشار اسد متحد روسیه نیست نیز گمانه زنی‌ها در مورد توافق واشنگتن-مسکو برای رفتن بشار اسد را تقویت کرده است.

لاوروف در مصاحبه با خبرگزاری ریانووستی که روز چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت منتشر شده است، گفت: «بشار اسد متحد ما نیست. ما در جنگ علیه تروریسم و برای حفظ یکپارچگی سوریه از او حمایت می‌کنیم، ولی او به حدی که ترکیه متحد نزدیک آمریکاست، متحد روسیه قلمداد نمی‌شود».

بنابراین، اینکه لاورف تاکید کرد بشار اسد متحد روسیه نیست، بدین معناست که خط قرمزی به نام اسد در مذاکرات وجود ندارد و روس ها آماده معامله برای رفتن اسد هستند.

موضوع دیگری که تا حدودی تردیدها نسبت به نیات حمایتی روسیه در قبال بشار اسد و نظام سیاسی سوریه را افزایش داده، تلاش و اصرار روسیه-با همکاری آمریکا- برای آتش بس در مناطقی است که ارتش سوریه در حال پیشروی در آنجا است.

 در حالی که ارتش سوریه پیشروی های قابل توجهی در مناطق مختلف سوریه و به ویژه حلب داشته است، چه دلیلی وجود دارد که روسیه بر لزوم آتش بس تاکید کند. در واقع در وضعیتی که معارضان مسلح در موضع ضعف قرار دارند و می توان آن ها را از مناطق تحت تصرفشان بیرون راند، پیگیری های روسیه برای اعلام آتش بس نمی تواند دلیلی جز جلوگیری از تثبیت موقعیت اسد و یا ایجاد موازنه میان ارتش سوریه و مخالفان داشته باشد.

مواضع اخیر روسیه در قبال بحران سوریه که با کمرنگ کردن نقش بازیگران منطقه و طرف قرارگرفتن ایالات متحده در مذاکرات همراه بود را می توان مؤید این نکته دانست که کرملین درصدد نشان دادن چراغ سبز به کاخ سفید و تمایل خود به احیای روابط با این کشور است. بر این اساس انتخابات ریاست جمهوری در امریکا پیامدهای حائز اهمیتی را برای مسکو به دنبال خواهد داشت که مهم ترین آن را شاید بتوان احیای روابط طرفین دانست و این امر در اظهارات ولادیمیر پوتین- رئیس جمهور روسیه- نیز آشکار است. وی اعلام کرد که مسکو آماده همکاری با هر یک از کاندیداها به عنوان منتخب مردم خواهد بود؛ هرچند تعارضاتی میان دو کشور وجود دارد اما دستورکارهای مشترکی هم موجود است که زمینه  های همکاری را ایجاد خواهد کرد.

در یک نگاه کلی می توان گفت که وضعیت کنونی روسیه (تضعیف وضعیت اقتصادی به دلایلی چون: کاهش بهای نفت، اعمال تحریم ها از سوی غرب و به تازگی نیز بازیگری امریکا در صحنه انرژی، درگیری وی در بحران های بین المللی از جمله سوریه، تمایل این بازیگر به افزایش نقش بیشتر در حوزه بالکان و همچنین نگرانی از گسترش ناتو به سمت شرق) سبب شده است تا این بازیگر نیاز خود به احیای روابط با ایالات متحده را بیش از پیش لازم بداند؛ از این رو انتخابات آتی ریاست جمهوری این کشور را بستری مناسب جهت تحقق این امر تلقی کرده و چراغ سبزی را در خلال بازیگری خود در خاورمیانه به واشنگتن به ویژه در ارتباط با بحران سوریه نشان داده است که این امر می تواند دلالت هایی را برای بازیگران منطقه به دنبال داشته باشد.

این ها نشانه هایی هستند که می توان بر اساس آن ها مدعی شد که روسیه در حال راه اندازی بازی جدیدی است که در این بازی روس ها، قرار نیست بشار اسد جایی داشته باشد.

در همین زمینه، امروز روزنامه العرب، چاپ لندن ادعا کرد که روس ها چندان اعتقادی به حفظ اسد ندارند و "عاشق" اسد نیستند و او را متحد خود نمی دانند. العرب به اظهارات سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه اشاره می کند که تاکید کرد روسیه همچنان بر تحقق مطالباتی مشخص اصرار دارد به این امید که دریچه ای برای ورود به راه حل سیاسی و مسیری مناسب برای رفتن اسد از قدرت یافت شود.  

العرب می نویسد که شکی نیست روس ها به دنبال راه مناسبی هستند تا اسد با کمترین هزینه ممکن از قدرت کنار رود. برای روس ها آن چه اهمیت دارد حفظ ارتش و امنیت سوریه است و اصرار دارند مسائل دیگر از جمله سرنوشت اسد از طریق مذاکره حل و فصل شود.

این روزنامه عربی می نویسد که در حال حاضر بحث ها در مسکو و واشنگتن بر سر امکان رفتن اسد از قدرت در کمترین زمان ممکن حتی سریع تر از آن چه انتظار می رفت متمرکز شده است به شرطی که کاخ سفید مخالفان را راضی کند که واقعا نهادهای کشور را بدون تغییرات ریشه ای که ثبات کشور را تهدید کند، حفظ کنند.