تغيير سياست آمريكا؛ كليد مذاكرات هسته‌اي

غلامعلی خوشرو، معاون پیشین امور بین‌الملل وزارت خارجه در دنیای اقتصاد نوشت: 

مقامات ایرانی و آمریکایی از روز گذشته، نشست 2روزه‎ای را به منظور رایزنی درخصوص پرونده هسته‏ای ایران آغاز کردند.

در این زمینه یکی از طرف‏هایی که تحریم‏های یک جانبه بسیاری علیه کشور ما وضع کرد، ایالات‌متحده آمریکا است. در نتیجه لازم بود ایران با آمریکا راجع به مسائل باقیمانده صحبت کند تا در جلسه آتی وین، تدوین برنامه جامع با مشکلات کمتری روبه رو شود. 

مساله تحریم‎ها، مهم‌ترین مشکل ایران با آمریکا است. آمریکا تحریم‎های یک‌جانبه زیادی علیه ایران اعمال کرده است که بخشی از تحریم‎ها توسط کنگره وضع شده، بخشی به فرمان رئیس‌جمهور و بخشی نیز به پیروی از تحریم‎های شورای امنیت سازمان ملل است؛ بنابراین چگونگی رفع این تحریم‎ها یکی از موضوعات اصلی است که ایران می‎خواهد راجع به آن با آمریکا گفت‌وگو کند. 

در واقع باید مشخص شود که تعهدات طرف مقابل چگونه به اجرا درخواهد آمد. البته طرف آمریکایی نیز نگرانی‎هایی دارد، ولی در این رابطه تاکنون اقدامات ایران اعتمادساز بوده است تا نشان دهد سیاستی برای اقدامات غیرصلح‌آمیز ندارد و این اقدامات را از لحاظ قانونی ممنوع و از نظر شرعی نیز حرام می‎داند. بنابراین ایران حاضر است شفافیت برنامه‎هایش را توضیح دهد مشروط بر اینکه آنها نیز به روشنی حقوق ایران را به رسمیت بشناسند. 

زمانی که طرف مقابل به‌خصوص آمریکا صحبت‎های معقول داشته باشد بدون شک ایران آنها را بررسی خواهد کرد، اما اگر بخواهند در حین اقدامات اعتمادساز بهانه‎های پی در پی و واهی بگیرند، مذاکرات راه به جایی نخواهد برد.  

این مساله که ایران و آمریکا در موضوع هسته‏ای نیات، رفتار و آینده برنامه را مورد بررسی قرار دهند، برای رسیدن به گام نهایی بسیار تاثیرگذار است؛ بنابراین گفت‌وگوهای دوجانبه می‎تواند زمینه‌ساز تسهیل رسیدن به توافق جامع باشد. البته به این شرط که هر دو طرف اراده سیاسی لازم را برای حل‌و‌فصل موضوع داشته باشند. 

آمریکایی‎ها طی 15 سال گذشته رفتار پرهزینه‎ای در خاورمیانه داشتند و اکنون اگر بخواهند سیاست تعامل، توسعه و مقابله با افراطی‌گری را پیش ببرند، تنها راهش تعامل سازنده با ایران و احترام گذاشتن به حقوق این کشور است. 

در این راستا جمهوری اسلامی ایران نیز طبیعتا بر صلح‌آمیز، شفاف و سازنده بودن فعالیت‎هایش تاکید خواهد کرد؛ به‌ویژه دولت تدبیر و امید بیشترین تلاش را در این حوزه کرده و خواهد کرد.  

در نتیجه در این برهه برای ایران آگاه شدن از نیات و برنامه‎های آمریکا درخصوص پرونده هسته‏ای بسیار اهمیت دارد و مقامات تهران باید از سقف و کف خواسته‏های واشنگتن اطلاع یابند و مطمئن شوند. در این گفت‌وگوهای 2 روزه باید تمامی مسائل مورد اختلاف مرور شود تا در مذاکرات وین با مشکل تازه‏ای مواجه نشوند.  

همچنین در مذاکرات جاری افرادی چون ویلیام جی برنز و جیک سالیوان که نقش مهمی در تصمیم‌سازی کاخ سفید در رابطه با پرونده هسته‎ای ایران داشتند، نیز حضور دارند؛ این افراد در تغییر سیاست آمریکا از سیاست غنی‌سازی صفر به سیاست غنی‌سازی تحت نظارت نقش داشتند. این در شرایطی است که این تغییر سیاست آمریکا در پیشبرد مذاکرات بسیار تاثیرگذار بود و گام مثبتی تلقی می‎شود. 

در حال حاضر نیز تنها اختلاف ایران با آمریکا این است که نباید غنی‌سازی را تا آنجا محدود کند، یا شرایط را طوری پیچیده کند که عملا امکان غنی‌سازی مبتنی‌بر حقوق ایران و در چارچوب ان‌پی‌تی میسر نشود. ایالات‌متحده آمریکا باید در این تغییر سیاست جدی باشد و نگرانی‎اش، نه در مورد برنامه هسته‎ای ایران بلکه در رابطه با انحراف آن باشد. در این مسیر ایران نیز حاضر است برای اطمینان دادن به طرف غربی در مورد صلح‌آمیز ماندن و انحراف نداشتن فعالیت‎هایش، همکاری‎های گسترده‎ای را با سازمان بین‎المللی انرژی اتمی انجام دهد. 

از این نظر شاید این افراد بتوانند به پیشبرد مذاکرات کمک کنند. باید مدنظر داشت در حال حاضر بیش از آنکه مباحث فنی برای طرف آمریکایی مطرح باشد مباحث سیاسی مطرح است، اما آمریکایی‎ها یکبار برای همیشه باید به این نتیجه برسند که برنامه هسته‎ای ایران صلح‌آمیز بوده و صلح‌آمیز باقی خواهد ماند. تنها نگرانی که می‎توانند داشته باشند، شفافیت و همکاری ایران با آژانس است که البته ایران در چهار ماه گذشته حداکثر همکاری را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته و به‌صورت شفاف به سوالات بازرسان پاسخ داده که این موضوع باید نگرانی‏های ادعایی آنها را برطرف کند. 

اگر آمریکا به‌دنبال محدود کردن یا نهایتا ممنوع کردن فعالیت‎های هسته‎ای ایران باشد نه تنها علیه قوانین بین‌المللی اقدام کرده است، بلکه فرصت تاریخی تعامل سازنده با ایران را هم از دست خواهد داد. من معتقدم اگر اراده سیاسی لازم در طرف 1+5 وجود داشته باشد، این تفاهم جامع در همین هفته‎های باقیمانده می‎تواند به سرانجام برسد، اما اگر اراده سیاسی مبتنی‌بر احترام به حقوق ایران و تضمین صلح‌آمیز ماندن برنامه ایران وجود نداشته باشد به‌نظر نمی‏رسد که در 6 ماه بعد نیز این مذاکرات به نتیجه برسد.